Kanaci , Veshja tradicionale e Kabashit

Kanaci i Kabashit-Puke

Sa i takon kostumologjise ne zonen e Pukes ato ndahen ne: Veshjet e Kabashit, Komanit dhe Pukes. Ne veriun e Shqiperise nder veshjet me te vjetra renditet " Kanaci " i Kabashit te Pukes. Kanaci vishet nga grat myslimane. Ne vetvete kanaci tregon respektin qe zona kishte guran duke nxjerr ne pah lirin dhe bukurin e tyre. Kushdo qe zinte miqsi me fisin e Kabashit me krenari thonin: "Jam mik ne Kabash!" Po ashtu thonin edhe nipat e kabashit duke thene: "Jam nip Kabashi!"
Po ashtu kanaci tregon per aftesin qe grat dhe vajzat e Kabashit kishin ne punimin me dore duke i renditur ato si grat me artizane ne trevat shqiptare. 

Sipas Prof. Xhemal Meçit fjala "kanac" vjen prej fjales "kanë"(1), e cila vjen per shkak te ngjyrtes se kuqe qe lyhej kanaci. Edhe sot ngjyrimi me te kuqe ne Puke e quajne "kanë". Po ashtu pergatitja e nuses ne Puke quhet kanagjegj.(2) Ne fillimet e veta Kanaci perbehej nga leshi dhe ishte me shume pal te vogla. Ne pjesen e sipermev grat vishnin kemishen e quajtur xhupeta ndersa si fund vishnin Kanacin i cili ne bel fuste brenda pjesen e kemishes. Kanaci eshte veshje ceremoniale si; fejesa, dasma dhe festa. 

Sipas tradites popullore kemi dy lloj kanacesh:Kanaci i Plote dhe Gjysem Kanaci.

 
1. Kanaci i Plote eshte i njohur ndryshe si "Kanaci Rrotull" ose Kanaci i Gjanë me palë. Kanaci i gjane vishej siper kemishes dhe ne pjesen e sipermeve i shtohej nje gjalme leshi qe sherbente per ta shtrenguar mesin. Te dy anet e kanacit ishin te paqepura vec hidheshin mbi njera tjetren duke e bere kete veshje shume te veçante. Nje tjeter veçori e kanacit te Kabashit jane edhe palët.
Ne fund te kanacit vendoset nje dantelle e thjeshte. Ne fillim kanaci i plote apo kanaci i gjane ishte me ngjyre te kuqe dhe pa zbukurime. Rreth viteve 20-te ai pershkohej tejpertej me fije teli, te cilat formonin rombe te ndritshme. Per ti dhene shkeqlim kanacit, here heres i vendoseshin xixa me rruaza shumegjyreshe. Gjithe ky sfond mbyllej me nje shirit te punuar me grep , me fije mendafshi e ngjyre te bardhe.(3)
2. Gjysem Kanaci eshte veshur deri ne shek. XIX . Me pas kanaci u zhvillua duke mbuluar gjithe pjesen e poshtme te trupit.

Origjinen Kanaci e ka ne Kabash dhe vishet vetem nga grat myslimane te zones se Pukes. Grat myslimane i kushtonin rendesi te madhe kanacit , sidomos ne raste dasmash, fejese, me rastin e festave te Fiter Bajramit dhe te Kurban Bajramit. Nderkohe ne keto zona grat e besimit katolik kishin veshjen e quajtur "Kotull". (4) Edhe grat e besimit katolik sikurse ato myslimane , kotullen e vishnin vecanarisht per dasma por dhe ne rastet e festave. 

Si behet Kanaci?

Per te bere kanacin perdoren dy flete pelhure te leshte te ndeura ne vegje me kater lisa , me gjatesi 3 m, dhe gjersi 30 com, te cilat qepen me dore me njera tjeteren. Nder punet me te veshtira ne berjen e kanacit eshte perkatitja e palave. Per te ralizuar ate ne cdo 2 cm perlhure kthehej nje pale dhe pershkohej me penj nga kreu deri ne fund. Pasi perfundonte kjo, pelhura e mbledhur nga qepja vendosej ne nje en te rrafshet me uje te valuar, ku qendronte per disa ore rresht. Keshtu kryhej edhe palosja, me pas ngjyrosja me bote te kuqe ose kafe dhe lihej per nje kphe te gjate te thahet ne hije. Me pas i qendisin fijet dhe ishte i gatshem per perdorim.

Sipas prof. Xhemal Meçit kemi: "Kanaci eshte nje peshtjellak i pergatitur ne vegje, i ngjeshur me pas duke formuar pale qe nuk i prishen kurre. Kanaci ngjyhej i kuq (te kuqen ne Puke e quajne kane), prandaj ka marre emrin Kanac."(5)

Veshja e Kanacati eshte veshje tradicionale e fisit te Kabashit, Puke. (6)

Pervec kanacit veshje tjeter e vecante eshte Xhupeta. Xhupeta eshte kemish e lete dhe e qendisur me zbukurime mjaft te bukura. Xhupeta eshte e shkurter me dy pal mangë dhe quhet veshje nusërije. Dy manget i ka me rrudha. Nga brylli deri tek nyja e dores eshte e qendisur bukur dhe me kujdes. Siper xhupetes (kemishes) vishet nje kemish tjeter e cila ne bel eshte me e gjere. Mbi kemishe vishet xhamadani ose jeleku, te cilet kane pothuajse te njejtin konfigurim me perjashtim te materialit, ngjyrave dhe zbukurimeve. Ne zonen e Pukes xhupeta dallon tek gjersia pasi ajo eshte me e ngushte dhe me valzime dhe jo aq e theksuar.

Shenim: Materiali eshte ne punim....

                                                                                                                                         Pergatiti

                                                                                                                                         Gezim KOPANI

Ne lidhje me traditen popullore te zones se Pukes ju mund te lexoni: 

Mikëpritja e Pukës - Oda Pukjane

_______

1. Kanë, eshte fjale turke, me te cilen kuptohet dita e zbukurimit te nuses.

2. Shpjegim i Gezim Kopanit

3. Nazife Sh. Ramadani "Dasma Pukajne", viti 2016

4. Shpjegim i Gezim Kopanit
5. Prof. Xhemal Meçi , "Puka qe ne lasteshi-2" Tirane, 2008 fq.24)

6. Shpjegim i Gezim Kopanit

Gezim Kopani me vajzen e tij e veshur me veshje
 tradicionale te Kabashit-Puke. Fotografi e vitit 2018