 |
| Xhamia e fshatit Kabash - Pukë. Fotografi e vitit 1977 |
Nga: Gezim Kopani
Fisi i Kabashit - Pukë (1) ndodhet ne Shqiperin Veriore pikerisht ne veri te qytetit te Pukes. Fisi i Kabashit eshte fis i pare ne shtat bajraket (2) e Pukes dhe fisi i treti ne dymbedhjet fiset e veriut Hot, Orosh, i treti Kabashi, per te vijuar me fiset: Gash, Shal e Shosh, Kelmend, Krasniq, Thaç, Grud, Berishë, Shkrel dhe Bytyç. Kete renditje e paska pleqy dhe veziri i Shkodres dhe Bushatlite. Kjo renditje u be rregull duke qendruar keshtu nder breza.
Fisi i Kabashit Puke kufizohet me: Puke, Qerret, Dushman, Berish, Iballe, Thaç dhe Spaç. Perveç fshatit Kabash, vendbanimet kryesore te Kabashasve brenda krahines jane: Puke, Qelez, Qerret, Meçe, Ukth, Bushat, Dedaj, Micoj, Kryezi, Dardhë etj.
Sipas tradites fisi i Kabashit u popullua nga kater vellazni:
1. Koka vella i madh ku bejne pjese; Bicaj, Buhoti, Rrapja, Dardha dhe Mziu.
2. Qafa vella i dyte ku bejne pjese; Kabash, Meçe, Rrape etj.
3. Lusha vella i trete ku bejne pjese; Kabash, Bicaj, Puke, Kashnjet, Zadrime, Lezhe, Kosove, Rraguze (Dubrovnik)
4. Hadri vella i vogel ku bejne pjese: Kabash (breg), Buhot, Rrape, Rrypë, Has, Ulqin , Kosove.
Fisi i Kabashit Puke kufizohet me: Puke, Qerret, Dushman, Berish, Iballe, Thaç dhe Spaç. Perveç fshatit Kabash, vendbanimet kryesore te Kabashasve brenda krahines jane: Puke, Qelez, Qerret, Meçe, Ukth, Bushat, Dedaj, Micoj, Kryezi, Dardhë etj.
Sipas tradites fisi i Kabashit u popullua nga kater vellazni:
1. Koka vella i madh ku bejne pjese; Bicaj, Buhoti, Rrapja, Dardha dhe Mziu.
2. Qafa vella i dyte ku bejne pjese; Kabash, Meçe, Rrape etj.
3. Lusha vella i trete ku bejne pjese; Kabash, Bicaj, Puke, Kashnjet, Zadrime, Lezhe, Kosove, Rraguze (Dubrovnik)
4. Hadri vella i vogel ku bejne pjese: Kabash (breg), Buhot, Rrape, Rrypë, Has, Ulqin , Kosove.
Perveç ketyre jane Manushet te cilet ne histori pervec Kabashit hasen ne Shkoder, Itali etj. Ndersa sot nga kjo familje eshte vetem nje qe banon ne qytetin e Pukes.
Kabashasit i gjejme ne: Puke, Shkoder, Kurbin, Durres, Tirane, Diber, Gostivar (Maqedoni), Vlore (1 ore larg nga Nevica eshte fshati Kabash etj), Gramash (fshat emrin Kabash), Fier, Berat, Permet, Korçë, Leskovik, Erseke (Kolnje), Mat, Has, Kukes, Kosovë ne; Prizren (Kabash i Vendit (Korish), Gjakove, Viti, Peje, Istog (Gurakoc), Drenic, Kaçanik etj. Perveç ketyre Kabashasit i gjen pothuajse ne cdo vend te botes, nga lindja ne perendim. Nga Turqia ne Europ dhe deri ne Amerik.
Sipas autoreve Kosovar Kabashi i Vendit ne Prizren eshte origjina e Kabashasve te tjere. Per shkak te luftimeve me shkijet ato u larguan ne jug te Shqiperi, ne Kolonje ku krijuan nje fshat te cilin e quajten Kabash. Me vone disa nga ato kthehen ne veriun e Shqiperise ku u vendosen ne Shen Pal sot fshati Kabash i Pukes, me pas nga aty familja e Hader Lekes dhe me vone nje pjese te Koke Lekes migroi ne Kosove ku u vendosen ne tokat e Iljaz Ages ne Prizren. Ne vitin 1348 mbreti serb Dushani kete pjese pra Kabashin e Vendit e quajti Sveti Peter ndersa Osmanet e quajten Hamidije, e disa thone Mahmudije.
Ndersa nje pjese jo e vogel e historianeve te tjere thone se; Kabashi i Pukes eshte vendbanimi i lashte Iliro-Arberore prej te cilit eshte origjina e gjithe Kabashasve, ndersa kater vllaznit Koka, Qafa, Lusha dhe Hadri jane me orgijine nga Kolonja edhe keto Kabashas. Ne shkrimet e tij Nikoll Gazulli (lind ne Dajç Zadrim 1895 dhe u pushkatu ne 1946) nder te tjera mbi Kabashet ka shkruar: "Kabashasit e kan prejardhjen nga Nishi, prej qytetit thrakas Kabesos. Ardhja e Kabashasve prej Kolonje eshte i vonshem shek. XIX, kur veriu kishte lidhje me Ali Pash Tepelenen ku u njohen me Kolonjen. Gazulloret fis prej Lushajve te Kabashit thon se jane te ardhur prej Nishit. Vetem emri Kabash qon tek qyteti Thrak Kabesos. Mundet qe ky emer te mbuloj ate te fisit te Besëve. qe mesaduket jane mbetes te thrakeve te moçem, nder te cilet fisi i Beseve gjendet afet Nishit ne shek IV-te eres se re. Ndersa Kabashet ne Gramsh, Has e Prizren mund te jen prej Kabashit te Pukes." (Prof. Xhemal Meçi "Kabashi, Puka qe ne lashtesi 2. fq.30)
Nese do bazohemi tek kerkimet arkiologjike verehet se dy vendet qoft Kabashi i Pukes qofte Kabashi i Vendit , Prizren hasen kultet pagane Ilire, nga kjo mund te themi se; Ne lashtesi keto dy vende sundonin te njejtin teritori te perbashket.
Kabashasit i gjejme ne: Puke, Shkoder, Kurbin, Durres, Tirane, Diber, Gostivar (Maqedoni), Vlore (1 ore larg nga Nevica eshte fshati Kabash etj), Gramash (fshat emrin Kabash), Fier, Berat, Permet, Korçë, Leskovik, Erseke (Kolnje), Mat, Has, Kukes, Kosovë ne; Prizren (Kabash i Vendit (Korish), Gjakove, Viti, Peje, Istog (Gurakoc), Drenic, Kaçanik etj. Perveç ketyre Kabashasit i gjen pothuajse ne cdo vend te botes, nga lindja ne perendim. Nga Turqia ne Europ dhe deri ne Amerik.
Sipas autoreve Kosovar Kabashi i Vendit ne Prizren eshte origjina e Kabashasve te tjere. Per shkak te luftimeve me shkijet ato u larguan ne jug te Shqiperi, ne Kolonje ku krijuan nje fshat te cilin e quajten Kabash. Me vone disa nga ato kthehen ne veriun e Shqiperise ku u vendosen ne Shen Pal sot fshati Kabash i Pukes, me pas nga aty familja e Hader Lekes dhe me vone nje pjese te Koke Lekes migroi ne Kosove ku u vendosen ne tokat e Iljaz Ages ne Prizren. Ne vitin 1348 mbreti serb Dushani kete pjese pra Kabashin e Vendit e quajti Sveti Peter ndersa Osmanet e quajten Hamidije, e disa thone Mahmudije.
Ndersa nje pjese jo e vogel e historianeve te tjere thone se; Kabashi i Pukes eshte vendbanimi i lashte Iliro-Arberore prej te cilit eshte origjina e gjithe Kabashasve, ndersa kater vllaznit Koka, Qafa, Lusha dhe Hadri jane me orgijine nga Kolonja edhe keto Kabashas. Ne shkrimet e tij Nikoll Gazulli (lind ne Dajç Zadrim 1895 dhe u pushkatu ne 1946) nder te tjera mbi Kabashet ka shkruar: "Kabashasit e kan prejardhjen nga Nishi, prej qytetit thrakas Kabesos. Ardhja e Kabashasve prej Kolonje eshte i vonshem shek. XIX, kur veriu kishte lidhje me Ali Pash Tepelenen ku u njohen me Kolonjen. Gazulloret fis prej Lushajve te Kabashit thon se jane te ardhur prej Nishit. Vetem emri Kabash qon tek qyteti Thrak Kabesos. Mundet qe ky emer te mbuloj ate te fisit te Besëve. qe mesaduket jane mbetes te thrakeve te moçem, nder te cilet fisi i Beseve gjendet afet Nishit ne shek IV-te eres se re. Ndersa Kabashet ne Gramsh, Has e Prizren mund te jen prej Kabashit te Pukes." (Prof. Xhemal Meçi "Kabashi, Puka qe ne lashtesi 2. fq.30)
Nese do bazohemi tek kerkimet arkiologjike verehet se dy vendet qoft Kabashi i Pukes qofte Kabashi i Vendit , Prizren hasen kultet pagane Ilire, nga kjo mund te themi se; Ne lashtesi keto dy vende sundonin te njejtin teritori te perbashket.
Edhe kujtesa popullore brez pas brezi kan then dhe thone se: Fshati Kabash i Pukes eshte vendbanim i hershem. Familja me e vjeter eshte ajo e Manushit dhe Gjera kjo e fundit dal fare.
Per here te pare ne defterat Osmane Kabashi permendet ne vitin 1571. Thuhet se Osmanet Kabashin e paskan quajtur "Hamidje" ndersa disa thone se u quajt: Mahmudije, ndersa para Osmaneve , Kabashi eshte quajtur Shen Pal (3). Kabashasit me qellim per te treguar madheshtin e tyre thone: "Emri i Kabashit eshte i shkruar ne deren e Stambollit". Madje nuk mungojne disa mendime qe thone se: Burrat Kabashas kan qene prej elites se sigurise te funksionareve te larte te Perandoris Osmane duke shkuar keshtu deri tek trup roje te Sulltanve. Ndaj per kete shkak ka ngel kjo shprehje. Ndersa disa thone se ka ngel per shkak se burrat e Kabashit ishtin trima, te zgjuar dhe te bukuar, ashtu edhe grat e Kabashit saqe te gjithe deshironin te kishin Kabashasit mik. Keshtu Kabashasit arriten te ngriten ne shkall drejtuese ne strukturat e shtetit Osman ne Edirne dhe Stamboll.
Perveç deftereve Osman emri i Kabashit eshte i permendur edhe nga funksionar te Venedikut si dhe figurave klerike te Diqezave Katolike, po ashtu dhe nga konsujt e huaj etj. Nder keta mund te permend: Ipeshkvin e Sapes Frang Bardhi, hatografi Françesko Marin Koronelli (Vendik) ne vitin 1688 etj.
Per here te pare ne defterat Osmane Kabashi permendet ne vitin 1571. Thuhet se Osmanet Kabashin e paskan quajtur "Hamidje" ndersa disa thone se u quajt: Mahmudije, ndersa para Osmaneve , Kabashi eshte quajtur Shen Pal (3). Kabashasit me qellim per te treguar madheshtin e tyre thone: "Emri i Kabashit eshte i shkruar ne deren e Stambollit". Madje nuk mungojne disa mendime qe thone se: Burrat Kabashas kan qene prej elites se sigurise te funksionareve te larte te Perandoris Osmane duke shkuar keshtu deri tek trup roje te Sulltanve. Ndaj per kete shkak ka ngel kjo shprehje. Ndersa disa thone se ka ngel per shkak se burrat e Kabashit ishtin trima, te zgjuar dhe te bukuar, ashtu edhe grat e Kabashit saqe te gjithe deshironin te kishin Kabashasit mik. Keshtu Kabashasit arriten te ngriten ne shkall drejtuese ne strukturat e shtetit Osman ne Edirne dhe Stamboll.
Perveç deftereve Osman emri i Kabashit eshte i permendur edhe nga funksionar te Venedikut si dhe figurave klerike te Diqezave Katolike, po ashtu dhe nga konsujt e huaj etj. Nder keta mund te permend: Ipeshkvin e Sapes Frang Bardhi, hatografi Françesko Marin Koronelli (Vendik) ne vitin 1688 etj.
Thuhet se ne fillim Kabashi i Pukes ka qene i banuar prej kater familje vendase e quajtur Manush (dikur shpi e madhe, por sipasoj e nje semundje u paksu. Disa thone se; nje pjese e familjes ra ne Shkoder nga aty ne vendet e tjera Ilire deri ne Itali. Ende dhe sot ne Kabash qendron Mulliri i Manushit. Sipas Muhamet Barxhanit (Kabashas) ne Kabash eshte mulliri i Manushit. Quhet keshtu pasi u ndertua ne token e Manushit. Ndryshe nga kater vllaznit e Kabashit sot eshte vetem nje familje Manushi, pra Zef Manushi, Zefi eshte djali i Nojës i cili u rrit jetim. Ai ka pas per bashkeshorte Lulen ...) dhe familja e dyte eshte Gjeraj (familje e shuar, siç thone; e dalur fare) dhe familjet e Ziu dhe Dukagjini.
Disa thone se ne vitin 1107 eshte i permendur nje komandat me emrin Aleksader Kabashi i cili ishte shquar per luften kunder anzhuineve. Ndersa ne vitin 1571 nje person i quajtur Gjin Kabashi me 20 shtepi u vendos tek "Livadhi i madh" ne Rrape, Puke. Edhe dokumentat Osmane te vitit 1571 permendin Gjin Kabashin me 20 shtepi i cili me pas zbriti ne Kabash dhe u vendos ne "Kodren e Kuvendit" bri pyllit e njohur si; Koder Pylls. Nje kodrin kjo e veshur me geshtenja shekullore.
Dukeqenese familja ishte e madhe dhe toka per punim kishin pak, ndaj ato filluan te zbresin ne toka me te mira ne Kabash-Puke derisa u ben nje dhe filluan te zoterojne malet.
Kabashi u rrit ne popullsi dhe u be nder fshatrat me te populluara ne Principaten e Dukgjinit. Ata sundonin nje shtrirje te madhe gjeografike , madje fisi i Kabashit ka pas pjese toke ne shume fise te tjera. Keshtu mund te permend: Kroni i Kabashit Iballe, Podi i Kabashit ne Mzi etj. Po ashtu ne fise te veçanta kan arrit te ken ne rruget publike dhe vendet e tyre si "mira" duke u quajtur ate: "Toka e fisit te Kabashit" si p.sh; Qaf Mali etj.
Nder stanet me te vjetra te fshatit Kabash ishte ai i Meçes sot fshati Meçe per te vijuar me Livadh Kabash qe ndodhet ne juglindje te fshatit Pezhve, Puke. (Shiko. Prof. Xhemal Meçi ne librin: "Kabashi, Puka qene lastesi 2" fq.29)
Sipas Hungarezit Franc Baron Nopça (4) shkruan se: "Fiset e Veriut te Shqiperise rreth vitit 1416 permenden si emra fshatrash. Keshtu, para Osmaneve neper fshatra kishte familje feudale."
Perveç shtimit natyral te popullsise fshati Kabash Puke rreth vitit 1500 u popullua edhe me shume , kjo per shkak te migrimeve te shumta qe erdhen nga viset e tjera Ilire.
 |
| Fotografi e Hanit te Ismail Ibrahmit ne Rrape , Puke. Prane hanit kalonte nje pjese e rruges qe lidhte Shkodren me Dardanin. Fotografi e vitit 1927 |
Sa i takon origjines se fshatit Kabash Puke kan shkruar shume historian dhe kronikan si dhe klerik te ndryshem. Nder mendimet me te perhapura jane:
1. Kabashi eshte me origjine nga Kolonja ku Lek Kolonja paska migruar nga jugu i Shqiperise per ne veri derisa u vendos ne Shen Pal (Kabash). Disa thone se origjina eshte nga kater djemt e Lek Kolonjes te quajtur: Kokë (Koka, disa thone se nga ky emer ka dal mbiemri Koka, Kukaj), Qafë (Qafali, Kopani etj), Lush (Lushaj) dhe Hadër (Hadroj etj) Leka.
2. Disa te tjere thone se jane prej Nishit po qe ky mendim nuk eshte shume i pranuar pasi te gjithe Kabashasit, te pakten Kabashasit e Pukes brez pas brezi mbajn mend origjinen e tyre nga Kolonja te cilet thuhet se u shperngulen nga aty pasi shtepit e tyre u pushtuan nga gjarperinjet dhe fshati u be i pabanuar. Disa thone se u shperngulen per shkak te gjakmarrjeve, ndersa disa te tjere thone se u shperngulen per shkaqe ekonomike pasi veriu ishte zhvilluar shume tregtija.
Disa thone se djemt e Lek Kolonjes migruan per shkak te vrasjeve apo luftimeve qe zhvilloheshin mes dy kishave, e disa thone per nje jet me te mir. Ndersa disa te tjere thone se migruan per shkak te gjakmarrjeve, ndersa nje mendim tjeter thote se: Migruan per shkak te pushtimit Osman duke u mbeshtetur tek Franc Baron Nopça i cili ka shkruar: "Te dhenat me te vjetra midis 1300-1400 tregojne per ardhje gjindesh (njerez) nga Shqiperia e Jugut. Nje rrymë populli qe eshte per tu kuptu si rrjedhim i pushtimit te Shqiperise Jugore nga Osmanet (Beteja e Beratit viti; 1383). Nje popullim i pjesshem ndodhi ne Dukagjin (zona e rrethit te Pukes dhe me gjere) rreth vitit 1430-1480 nga breku i detit. Kjo gje ndodhi edhe kur vdiq Skenderbeu si dhe kur u pushtua Shkodra dhe kalaja e Drishtit nga Osmanet. Mergimi i fundit per ne Veriun e Shqiperise shfaqet ne vitet 1520, 1550, 1590 qe bashke me rastin e Bosnjes ka ndiku per nje zhvendosje populluate..."
Sido qe te jete eshte fakt se kater vellezerit Koka, Qafa, Lusha dhe Hadri u vendosen ne Kabash te Pukes ku jetuan dhe u shtuan, me pas nje pjese e tyre filluan migrimin ne treva te tjera.
Dihet se para ardhjes se perandoris Osmane vendet Ilire dhe jo vetem ishin te pushtura nga Romaket, Helenet, dyndjet Sllave dhe Bizanti. Çdo pushtues solli me vete kulturen dhe besimin e tyre, por vendasit Ilir i perkisnin besimit pagan. Besimin pagan tek Iliret siç eshte Dukagjini (Puke) gjenden vende, dhe toponime qe i perkasin besimit pagan. Ne krahinen e Kabashit Puke dhe jo vetem ky besim ishte shum i forte. Pershembull ende dhe sot ne zonat e ndryshme ne fshatrat e Pukes vazhdon te permenden "orët", madje eshte shprehja: "Filanit i ka dek ora" me te cilen kuptojme; e ka lan ora (Ora eshte dicka e madhe apo e bekume), dhe si rezultat filani nuk mund te ec perpara (nuk ka per te pas; jet te mire, apo nuk eshte kushi). Pershembull ne fshatin Dardhë te Pukes te cilet me pare kur banoret hapnin deren e shtepis thonin: "Nimo (ndihmo) Zot, e Ora e Kabashit." . Po ashtu hasen edhe shprehjet si: "Ora e shtepis" etj.(per te mesuar me shume mbi besimin pagan ne zonen e Pukes kliko mbi kete link: https://gezimkopani.blogspot.com/2012/12/besimi-pagan-ne-puken-e-lasht.html )
Ardhja e pushtuesve sollen ne Dukagjin besimin e krishter, ndersa Osmanet besimin islam. Krishterizmi i kushtoj vemendje fshatit Kabash aq sa ndertuan Abacin, kishen me emrin e Shen Gjon Pagzuesi rrenojat e te ciles vijojne te jene dhe sot. Po ashtu thuhet se diku tek vendi i quajtur Grykë Kabash ka qene nje Abat Benidiktin i cili mendohet se eshte ndertuar rreth shekullit te 14-te. Perveç kishes ata hapen mesime katikizmi nga ku perzgjedhnin nxenesit per arsmim me te mire duke i derguar ne Shkoder madje deri ne Vatikan apo Venedik etj.
Prof. Xhemal Meçi ka permendur disa klerik katolik me mbiemrin Kabashi si; Gjek Kabashi famullitar ne Shengjin viti 1610, Nikolle Kabashi famullitar ne Zajs te Zadrimes ne vitin 1610, M.Stefan Kabashi famullitar ne viset e Pukes viti 1671, Lukë Kabashi famullitar ne Gjakove viti 1679, Leon Kabashi mesi i shk.XX i njohur si piktor i talentuar etj (libri; "Kabashi, Puka qe ne lashtesi 2" fq.29, Prof. Xhemal Meçi) Per te vijuar me figuara te shquara si: Bajrktarin e Kabashit Rrustë Kabashi, me Mustafë Kabashi qe beri mbrojtjen legjendar te Kaçanikut viti 1910, me Haxhi Rrustëm Rexhep Kabashin ne Korish te Prizrenit, me aktorin e njohur Mirush Kabashi etj.
Prof. Xhemal Meçi ka permendur disa klerik katolik me mbiemrin Kabashi si; Gjek Kabashi famullitar ne Shengjin viti 1610, Nikolle Kabashi famullitar ne Zajs te Zadrimes ne vitin 1610, M.Stefan Kabashi famullitar ne viset e Pukes viti 1671, Lukë Kabashi famullitar ne Gjakove viti 1679, Leon Kabashi mesi i shk.XX i njohur si piktor i talentuar etj (libri; "Kabashi, Puka qe ne lashtesi 2" fq.29, Prof. Xhemal Meçi) Per te vijuar me figuara te shquara si: Bajrktarin e Kabashit Rrustë Kabashi, me Mustafë Kabashi qe beri mbrojtjen legjendar te Kaçanikut viti 1910, me Haxhi Rrustëm Rexhep Kabashin ne Korish te Prizrenit, me aktorin e njohur Mirush Kabashi etj.
Rreth vitit 1500-1523 fshati Kabash njihet me besimin mysliman kjo e ndiktuar dhe nga rruga e karvaneve e cila lidhte Sanxhakun e Shkoderes (i krijuar ne vitin 1458) me Pejen, Gjakoven, Prizrenin etj. Me ardhjen e besimit musliman u ndertua mesxhdi i pare e me pas u ndertua xhamia e cila u shperbente jo vetem vendasve por veçanarisht udhetareve. Xhamia e Kabashit u ndertu tek vendi i quajtur "Lam Lushaj". Sipas kujteses popullore thuhet se xhamia e fshatit Kabash eshte ndertuar rreth vitit 1600. Ndersa disa te tjere thone se xhamia e Kabashit eshte ndertuar me vone, ndersa disa te tjere thone se eshte ndertuar me heret. Sa i takon muslimaneve, i pari nder kater vellaznit e Kabashit qe pranoj fene islame ishte vellau i vogel Hadri. Pas vdekjes se Hadrit behet musliman Qafa (Qaf Alia). Per shkak se Koka vrau mbi Uren e Vezirit vellan e vogel (se ishte bere musliman), Kuvendi i Kabashit i heq Kokes parin (drejtimin) e vendit duke ia lene Qafes. Nuk kalon shume kohe edhe Qafa behet musliman , shembullin e tij e ndoqen edhe shume familje te tjera fisnike te Kabashit. Ekzistojne edhe dy mendime te tjera qe thone se:
a). Islami ne fshatin Kabash ka hyre para ardhjes se kater vellezeve te Lek Kolonjes, pikerisht tek familja e Manushit pasi i pari i kesaj familje u ba mysliman dhe ndryshoj emrin, ku u quajt Sulejman. Per shkurt njerzit ku pytshin; ku je tuj shku? Thoshin: po shkoj tek Mani, pra Sylejmani.
a). Islami ne fshatin Kabash ka hyre para ardhjes se kater vellezeve te Lek Kolonjes, pikerisht tek familja e Manushit pasi i pari i kesaj familje u ba mysliman dhe ndryshoj emrin, ku u quajt Sulejman. Per shkurt njerzit ku pytshin; ku je tuj shku? Thoshin: po shkoj tek Mani, pra Sylejmani.
b). Ne vitin 1571 brenda famijes se Gjin Kabashit me 20 shtepi ka pas nje vella i cili kishte pranu besimin islam.
Per shkak te ardhjes ne Kabash te Gjin Kabashit, te kater djemve te Lek Kolonjes fshati Kabash u rrit kjo e vertetuar edhe nga rregjistrat osman te vitit 1591 ne Nahijen e Pukes ku ka pas 23 fshatra te cilat kishin 355 zjarre (shtepi), 11 familje i perkisnin besimit musliman. Nga keto 3 mysliman ishin ne Qerretin e Eper, 2 ne Qerretin e Poshtem dhe 1 ne Koman dhe 2 ne Shenkolle (Delmace) , 1 ne Shinpal (Shen Pal) (Kabash), 2 ne Rrape dhe dy familje me nga nje beqar. Siç shikohet ne Shen Pal pra Kabash permend 1 mysliman, mirepo nuk dihet se ky mysliman ishte vellau i vogel i kater vellezerve Kolonjar qe erdhen ne Kabash apo ishte prej familjes se Gjin Kabashit apo prej Manushve.
Ne vitin 1637 fshati Kabash kishte tre familje agallaresh, gjithsesj nga 24 familje. Nga keto 12 i i perkisnin besimit musliman. Ne fillim te shekullit te XVII besimi musliman rritet shume shpejte sidomos ne fund te shekullit te XVI. Myslimani i pare ne Shen Pal arriti te kishte ndikim tek familjet e tjera fisnike Kabashas pasi tregtaret mysliman qe pershkruanin Kabashit kur kalonin per takim ate qe ishte bere mysliman. Kjo beri qe ne njeren an te shtohen mysliman por ne anen tjeter te fillojne grindjet sic eshte rasti i Kok Lekes qe vrau vellau e tij Hader Leken pse ishte bere mysliman. Nga ketu del qarte se besimi islam ne Kabash ndryshe ngase shkruajne disa te paditur dhe perçares kinse islami eshte hap me dhune, perkundrazi islami eshte hap krejtesisht natyrshem kjo sic e kam permendur mesiper per shkak te tregtareve mysliman dhe jo vete. Po ashtu kuvendi i Kabashit beri nje ligj kur ia hoqi parin Kok Lekes duke thene: "Nuk vritet vellau se ka ndryshu fe."
Per ta argumentuar kete po permend disa pohime te Ipeshkvit Frang Bardhi i cili raportonte: "Agai (Dizdari i keshtjelles se Dukagjinit) ka tre vllazen te krishter te martuem me nje turk, qe asht bame ma vone. Gruja e ages asht nje e krishten e urte, dhe e mire."
Besimi islam ne Kabash behet dominues aq sa Nopça shkruan: "Kabashi ka qene i pari fis i Shqiperise se Veriut qe kaloi ne Muhamedanizem." Ndersa Edit Durham shkruan: "Kabashi musliman.".
Perhapja e besimit musliman ne Dukagjin si; Kabash, Puke etj e faktojne edhe varrezat e vjetra muslimane te cilat ne shume vende jane mbi 300 vjecare. Keshtu kemi ende varrezat e vjetra muslimane ne; Kabash, Gryke Hadroj, Qerret, Rrypë, Kryezi, Flet, Blerim, Malzi (Dukagjin) etj. Edhe ne Puke ka pas shume varre te vjetra mysliman, me gur te veçante ne te cilet ne osmanlisht shkruhej emri i personit qe ndodhej ne varr, viti etj, mirepo me ardhjen e sistemit komunist u shkaterrua minarja e xhamise, kodina e Kajmekamit (2 kateshe), mimberi prej guri ne xhami, duke vendosur aty disa kundra ajrore ushtarak. Aq pak varre te vjetra mysliman qe paten ngel u shkaterruan plotesisht kur u be rruga e re auto aty pran xhamis , ku ndodhet edhe sot.
Te dhana te tjera qe flasin mbi fisin e Kabashit ne Puke
Dihet qe fiset jane bashkesia me e vjeter e gjenezes njerezore, per fiset flet edhe libri i shenjte Kur'ani si dhe libra te tjere. Per vjetersin e fisit te Kabashit Puke jane bere shume hulumtime dhe shkrime ku sipas te cilave Kabashi i Pukes eshte vendbanim i lashte, gje e cila mund te faktohet kryesish nga burime anesore, siç jane gjetjet arkeologjike, topogermadhat, toponimet romake, bizantine, etj derit tek ato pagane te cilat dergojne ne krye deri tek kultet Iliro-Arbërorë.
Pershembull Gryka e Kabashit del qender urbane qe ne lashtesi e cila ishte e zhvilluar ekonomikisht si nje qender politike e administrative me objekte te rendesishme. Megjithate ende nuk eshte arritur ne shpjegimin e emrit te sakte te ketij vendbanimi historik.
Ne vitin 1637 Ipeshkvi Frang Bardhi krahas fshatrave: Dedaj, Qelez, Lajthize e Zezë, permned fshatin Kabash me emrin Shin Pali (Shën Pal) gje e cila po ashtu permendet edhe ne defteret osmane te viteve; 1529,1536, 1571, dhe 1591 ku me pas thuhet se mori emrin Hamidje ose Mahmudije dhe me vone me emrin Kabash. Disa thone se emrin Kabash eshte emri i pare i vjeter qe ky fshat ka pas.
Nese do ndanim fjalen Kabash do kemi: Ka , dhe Bash . Nese fjalen Ka e pranojme si fjale shqipe dhe ne osmanlisht fjalen Bash do te thote: Koke, atehere do te kemi: Ka kokë. Nese e marrim te mireqen kete atehere del se Kabashi ka pas kokë pra ka qen i mençur dhe i afte ndaj u ba i pari fis.
Megjithate prof. Xhemal Meçi ben disa pyetje se si eshte quajtur me pare Kabashi ku pyet: Po para se te themelohej abacia e Shën Palit, ç'emer duhet te kete pasur Gryke Kabashi? A pati emrin Kabash, qe me vone u zevendesua me emrin Shinpal (Shpali), apo pati emer tjeter? Ne se pati emer tjeter ne lashtesi, cili qe ky mer? Ai analizon dy teza; njera per emrin Kabash dhe tjetra per emrin Pukë.
Pershembull Gryka e Kabashit del qender urbane qe ne lashtesi e cila ishte e zhvilluar ekonomikisht si nje qender politike e administrative me objekte te rendesishme. Megjithate ende nuk eshte arritur ne shpjegimin e emrit te sakte te ketij vendbanimi historik.
Ne vitin 1637 Ipeshkvi Frang Bardhi krahas fshatrave: Dedaj, Qelez, Lajthize e Zezë, permned fshatin Kabash me emrin Shin Pali (Shën Pal) gje e cila po ashtu permendet edhe ne defteret osmane te viteve; 1529,1536, 1571, dhe 1591 ku me pas thuhet se mori emrin Hamidje ose Mahmudije dhe me vone me emrin Kabash. Disa thone se emrin Kabash eshte emri i pare i vjeter qe ky fshat ka pas.
Nese do ndanim fjalen Kabash do kemi: Ka , dhe Bash . Nese fjalen Ka e pranojme si fjale shqipe dhe ne osmanlisht fjalen Bash do te thote: Koke, atehere do te kemi: Ka kokë. Nese e marrim te mireqen kete atehere del se Kabashi ka pas kokë pra ka qen i mençur dhe i afte ndaj u ba i pari fis.
Megjithate prof. Xhemal Meçi ben disa pyetje se si eshte quajtur me pare Kabashi ku pyet: Po para se te themelohej abacia e Shën Palit, ç'emer duhet te kete pasur Gryke Kabashi? A pati emrin Kabash, qe me vone u zevendesua me emrin Shinpal (Shpali), apo pati emer tjeter? Ne se pati emer tjeter ne lashtesi, cili qe ky mer? Ai analizon dy teza; njera per emrin Kabash dhe tjetra per emrin Pukë.
1. Jo vetem ne Grykë Kabash pati qytet apo qyteze qe ne kohen romake por ka pasur edhe keshtjelle. Per kete gjetjet arkologjike te datuara ne shek; II-IV i perkasin Grykë Kabashit. Kabashet , sipas matjeve antropologjike te realizuara nga Prof.A.Dhimo, kan ruajtur tiparet antropologjike te arberve, shek. VI-VIII. Per rrjedhoje, keto banor jane ketu ne Kabash sepaku qe nga periudha Iliro-Arbërorë bashk me me emrin Kabash....
2. Rindertimet ne Epirin e Ri, gjate sundimit te perandorit Justinian, te mesit te shek. VI perfshijne edhe keshtjellen e Pukes. Pra, ne mesin e shek. VI rindertohet keshtjella e Pukes (Pucae) me kete emer. Ne vitin 1640 hartografi venecian Coronelli e shenon "S.Paolo" pra Shënpal. Ndersa hartografi tjeter venecian i atij shekulli Cantelli shenon vendbanim me emerin Puha (Pucha/Puka). Ky shenim nuk mund te ishte nje rastesi, sepse hartografet gjate pergatitjes se hartave, kane parasysh edhe burime te lashtesise. Prandaj, Cantelli e vendos Puken ne Grykë-Kabash, se ashtu e gjen ne dokumentat romake dhe bizantine...Ndersa konsulli Francez ne Shkoder Hecard ne mes shek.XIX shkruan per familjen me te rendesishme fisnike, Dizdarin (familje myslimane) per te cilin thote se eshte afer Pukes...
Emri i Pukes haset ne shek. II-IV me emrin Ad Pikaria (Ad Picaria) ku mendohet se ka qene ne fshatin Pezhve. Deshmi kryesore per kete jane disa gjetje arkeologjike dhe harta romake.
Ne kohen romake Pezhvja tregohet si vend i rendesishem (qytet) kjo per shkak te nevojave te medha te Romes se lashte per rreshinen e pishes e cila ishte lende kryesore qe perdorej gjate luftes. Diku rreth 4-5 km larg qytetit te Pukes se sotme ka toponime te qytetit Pikaria.
Gjetjet arkeologjike te dergojne ne Kuq afro 4 km nga Puka. Kuqi mund te kete qene qender e hapur banimi dhe tregtije, ndersa qyteza keshtjell del te jete mbi Pezhven e Eper, ku ruhen toponimet "Koder Qytets", "Qafa Qytets"(Qaf Pezhve).
Ne fshatin Pezhve ndodhet toponimi "Gropat e Pezhves" gje e cila tregon per vazhdimesin e kesaj zeje (prodhimit te rreshires se pishes) e cila mendohet ka vazhduar deri ne fund te shek. XIX.
Me dobesimin e perandorise Romake, Pezhvja filloj te varferohet aq sa u kthye ne fshtrat siç ka qene ne periudhen Ilire.
Pra fundi i shek IV u shua Pikarja (Pezhvja) ndersa Grykë Kabashi pra Kabashi ka vazhduar gjate duke u rindertuar deri ne shek VI si qytetez keshtjelle me nje treg te rendesishem deri kohen e princave Dukagjin dhe Nikoll Dukagjini, pra deri ne vitet e para te gjysmes se dyte te shek XV. Per Puken, pra Grykë Kabash, deshmon edhe Sh. Gaspri ne relacionin e vitit 1671 ku Puken e quajti: "Qytet fisnik dhe i permendur" Ne kujtesen popullore ende ruhen gojdhena se; Grykë Kabashi ka qen dikur nje qytet me permasa te medha. Kaq i madh ka qene sa qe shtrihej nga Qaf e Rrgjase deri ne Qafe Ajtyres pergjate lumit te Gomines - Kokaj dhe Blinisht, pra afro 5 km. Ndaj ne fshatin Kabash jane gjetur "Tjegullat e Moçme" te cilat te shperndara ne nje shtrirje mbi 50 m gjatesi. Keto tjegulla jane gjetur edhe ne Koder Hani-Puke, pergjate Grykes se Prronit dhe gjate hapjes se unazes se qytetit ne vitin 1970.
Me se shume tjegulla te moçme jane gjet ne Koder te Zhubit, kjo koder ishte argjilore dhe mjaft e pershtatshme per prodhimet prej balte. Prandaj aty dalin kaq shume tjegulla , ndaj do ket qene ndonje punishte kryesore e prodhimit te tjegullave te moçme. Ky perfundim mbeshtete edhe ne faktin se ne Kokaj ka pas nje familje qe jane marre me prodhimet e qeramikes e cila ka vijuar deri ne fundi i shek.XIX. Per shkak te ushtrimit te kesaj zeje familjet qe e ushtronin moren nofken Qypajt, Qypajt e Kokajve.
Ne vitin 1978 jane derguar ne Tirane tek Instituti Arkeologjik tjegulluat e moçme prej ku pas studimit qe u eshte bere, Instituti Arkeologjik Tirane dha pergjigje se; tjegullat e moçme jane te shek. II-IV. Tjegullat e moçme jane gjet ne anen e majte perball me Lam Lushaj, perfundi kodrines se Shkalles Gjytets pasi aty ne vitin 1980 u hap kanali i ujesjellesit te Pukes ku ne anen lindore te kesaj kodre dolen tjegulla te ngjashme, po ashtu edhe tek Kodra e Qafalive. Qyteti , pra Kabashi ndahej ne kater pjese;
1. Trojet e Isen Brahimeve me Prezezet e cila mund te ket qene pjesa kryesore,
2. Kisha ose Abacia e cila ne lashtesi mundet te kete qene ngrehin e faltore pagane ndersa ne Mesjet aty u ngrit manastiri benediktin me abacine e Shen Palit dhe varrezat,
3. Qyteti qe shtrihej perfund Koder Qafalive me rrafshet e Lushajve deri tek Lam Lushaj. Ketu zhvillohej tregu me i gjalle i qytetit qe u trashegua me parairin tregtar. Ky panair quhej "E diela e enëve" dhe ka vazhduar deri ne vitin 1967.
4. Keshtjella qytetez..." ("Kabashi, Puka qe ne lashtesi 2" Prof. Xhemal Meçi , fq.34-39)
Kabashi ndahet ne dy bajraqe Puke dhe Kabash. Bajraku i Pukes ne vitin 1900 ka pasur 700 musliman dhe 910 te besimit katolik. Ndersa Kabashi ne vitin 1900 kishte 940 banore te ndara 50 % musliman po aq te besimit katolik.(5)
2. Rindertimet ne Epirin e Ri, gjate sundimit te perandorit Justinian, te mesit te shek. VI perfshijne edhe keshtjellen e Pukes. Pra, ne mesin e shek. VI rindertohet keshtjella e Pukes (Pucae) me kete emer. Ne vitin 1640 hartografi venecian Coronelli e shenon "S.Paolo" pra Shënpal. Ndersa hartografi tjeter venecian i atij shekulli Cantelli shenon vendbanim me emerin Puha (Pucha/Puka). Ky shenim nuk mund te ishte nje rastesi, sepse hartografet gjate pergatitjes se hartave, kane parasysh edhe burime te lashtesise. Prandaj, Cantelli e vendos Puken ne Grykë-Kabash, se ashtu e gjen ne dokumentat romake dhe bizantine...Ndersa konsulli Francez ne Shkoder Hecard ne mes shek.XIX shkruan per familjen me te rendesishme fisnike, Dizdarin (familje myslimane) per te cilin thote se eshte afer Pukes...
Emri i Pukes haset ne shek. II-IV me emrin Ad Pikaria (Ad Picaria) ku mendohet se ka qene ne fshatin Pezhve. Deshmi kryesore per kete jane disa gjetje arkeologjike dhe harta romake.
Ne kohen romake Pezhvja tregohet si vend i rendesishem (qytet) kjo per shkak te nevojave te medha te Romes se lashte per rreshinen e pishes e cila ishte lende kryesore qe perdorej gjate luftes. Diku rreth 4-5 km larg qytetit te Pukes se sotme ka toponime te qytetit Pikaria.
Gjetjet arkeologjike te dergojne ne Kuq afro 4 km nga Puka. Kuqi mund te kete qene qender e hapur banimi dhe tregtije, ndersa qyteza keshtjell del te jete mbi Pezhven e Eper, ku ruhen toponimet "Koder Qytets", "Qafa Qytets"(Qaf Pezhve).
Ne fshatin Pezhve ndodhet toponimi "Gropat e Pezhves" gje e cila tregon per vazhdimesin e kesaj zeje (prodhimit te rreshires se pishes) e cila mendohet ka vazhduar deri ne fund te shek. XIX.
Me dobesimin e perandorise Romake, Pezhvja filloj te varferohet aq sa u kthye ne fshtrat siç ka qene ne periudhen Ilire.
Pra fundi i shek IV u shua Pikarja (Pezhvja) ndersa Grykë Kabashi pra Kabashi ka vazhduar gjate duke u rindertuar deri ne shek VI si qytetez keshtjelle me nje treg te rendesishem deri kohen e princave Dukagjin dhe Nikoll Dukagjini, pra deri ne vitet e para te gjysmes se dyte te shek XV. Per Puken, pra Grykë Kabash, deshmon edhe Sh. Gaspri ne relacionin e vitit 1671 ku Puken e quajti: "Qytet fisnik dhe i permendur" Ne kujtesen popullore ende ruhen gojdhena se; Grykë Kabashi ka qen dikur nje qytet me permasa te medha. Kaq i madh ka qene sa qe shtrihej nga Qaf e Rrgjase deri ne Qafe Ajtyres pergjate lumit te Gomines - Kokaj dhe Blinisht, pra afro 5 km. Ndaj ne fshatin Kabash jane gjetur "Tjegullat e Moçme" te cilat te shperndara ne nje shtrirje mbi 50 m gjatesi. Keto tjegulla jane gjetur edhe ne Koder Hani-Puke, pergjate Grykes se Prronit dhe gjate hapjes se unazes se qytetit ne vitin 1970.
Me se shume tjegulla te moçme jane gjet ne Koder te Zhubit, kjo koder ishte argjilore dhe mjaft e pershtatshme per prodhimet prej balte. Prandaj aty dalin kaq shume tjegulla , ndaj do ket qene ndonje punishte kryesore e prodhimit te tjegullave te moçme. Ky perfundim mbeshtete edhe ne faktin se ne Kokaj ka pas nje familje qe jane marre me prodhimet e qeramikes e cila ka vijuar deri ne fundi i shek.XIX. Per shkak te ushtrimit te kesaj zeje familjet qe e ushtronin moren nofken Qypajt, Qypajt e Kokajve.
Ne vitin 1978 jane derguar ne Tirane tek Instituti Arkeologjik tjegulluat e moçme prej ku pas studimit qe u eshte bere, Instituti Arkeologjik Tirane dha pergjigje se; tjegullat e moçme jane te shek. II-IV. Tjegullat e moçme jane gjet ne anen e majte perball me Lam Lushaj, perfundi kodrines se Shkalles Gjytets pasi aty ne vitin 1980 u hap kanali i ujesjellesit te Pukes ku ne anen lindore te kesaj kodre dolen tjegulla te ngjashme, po ashtu edhe tek Kodra e Qafalive. Qyteti , pra Kabashi ndahej ne kater pjese;
1. Trojet e Isen Brahimeve me Prezezet e cila mund te ket qene pjesa kryesore,
2. Kisha ose Abacia e cila ne lashtesi mundet te kete qene ngrehin e faltore pagane ndersa ne Mesjet aty u ngrit manastiri benediktin me abacine e Shen Palit dhe varrezat,
3. Qyteti qe shtrihej perfund Koder Qafalive me rrafshet e Lushajve deri tek Lam Lushaj. Ketu zhvillohej tregu me i gjalle i qytetit qe u trashegua me parairin tregtar. Ky panair quhej "E diela e enëve" dhe ka vazhduar deri ne vitin 1967.
4. Keshtjella qytetez..." ("Kabashi, Puka qe ne lashtesi 2" Prof. Xhemal Meçi , fq.34-39)
Kabashi ndahet ne dy bajraqe Puke dhe Kabash. Bajraku i Pukes ne vitin 1900 ka pasur 700 musliman dhe 910 te besimit katolik. Ndersa Kabashi ne vitin 1900 kishte 940 banore te ndara 50 % musliman po aq te besimit katolik.(5)
Ne regjistrimet e bere nga Austro Hungaria ne vitin 1918 del se Kabashi ka pasur 223 shtepi dhe gjithsej 1494 banore duke perfshir vendet si: Kabash, Qelez, Bicaj, Hadroj, Rrape, Rrypë dhe Micoj. Per Kabashin e Pukes Robert Elsie shkruan: "Termi Kabash paraqitet si Gabasu , ose nje "fortezza di legno in monte" (fortesa e drunjte molore), me 1688, ne harten e hartografit venedikas, Françesko Maria Koronelli dhe si Kabasci , me 1689... Kabashi eshte nje nder fiset e rajonit te Pukes. Ishte bajrak, por jo fis ne kuptimin e ngushte te fjales fis, meqe nuk kishte nje stergjush te perbashket. Karl Shtajnmertci, i cili udhetoi neper kete rajon, ne gushtin e vitit 1903, e definoi Kabashin si fis me dy bajraqe: Puke dhe Qelez. Te tjere u referohen dy bajraqeve si ; Bajraku i Kabashit dhe Terthorea ne Puke. Kabashi ne te kaluaren, para se te konvertohej ne fene myslimane , ka qene fis katolik. Kisha kryesore katolike ne Kabash i ishte kushtuar Shen Gjon Pagezuesit, ndonese kishte edhe kiash te tjera qe iu ishin dedikuar Shen Nikolles, Shen Pjetrit, Shen Jeremise, Shen Elies dhe Shen Venerades. Ajo qe eshte me rendesi eshte se atje kishte edhe nje Abat Benediktin e Shen Palit ne Gryke Kabashm ne julindje te Koder Qafaliajt, ne anen e djathte te lumit Gomina, qe mund te jete ndertuar ne shekullin e katerbedhjete.... Rreth vitit 1930-1932 gjeografi italian ish konsull italian Ermano Armao duke folur per Kabashin , ka permendur se Kabashi perbehej nga nje popullate myslimane (dy te tretat) dhe katolike (nje e treta). Tradita e krishtere ne kete fis nuk ka vdekur teresisht meqe, ende, ne mesin e shumices musliman ka edhe shqiptare katolike."
Sidoqofte, per Kabashin eshte shkruar se eshte i pari fis i Shqiperise veriore i cili kaloi ne fene myslimane. Xhamia Kryesore e Kabashit eshte ajo e fshatit Kabash dhe Koder Hani...
Legjendat per fisin, stergjysherit dhe historia. Per Kabashet thuhet se kan mirguar ne veri nga Kolonja e jugut te Shqiperise, por ka te ngjare qe te jete dhe rajoni i Janines , qe tani gjendet ne Greqine e Veriut. Fisi i Kabashit mund te kete mirguar ne fillim te viteve 1500. Disa thone se: U eshte dhene Kabashi si shperblim per kalimin ne fene islame.
Fisi i Kabashit tradicionalisht perbehej nga kater familje kryesore: Kokaj, Qafaliaj, Lushaj dhe Hadroj. Sipas nje tradite gojore, keto familje rrjedhin nga kater vellezerit: Koke Leka, Qafe Leka, Lusha Leka dhe Hader Leka te cilet u vendosen ne pjes te ndryshme te territorit te sotshem te Kabashit.
Sipas nje legjende, vellai me i madh, Koka, ishte terbuar kur kishte degjuar se vellai i vogel Hadroji (Hadri), "ishte bere turk", dmth kishte kaluar ne fese myslimane. I frikesuar shume nga mllefi i vellait, Hadri sebashku me nje pjese te familjes vendosit te migroje per ne Kosove. Kaka ju vu pas dhe e zuri ate tek Ura e Vezirit mbi Dri ku edhe e vret.
Fisi i Kabashit reagoj ashper kunder kesaj vrasjeje dhe poziten e kreut te fisit ia dhane vellaut te dyte, Qafa Lekes, familja e te ciliet po ashtu perqafon besimin islam.
Ne nje dokument osmane te vitit 1571 permendet njefare Gjin Kabashi ne Rrape me 30 shtepi ku pat edhe mysliman.
Gjate prejudhes se dinastise se Bushatlinjeve ne Shkoder, nga fundi i shekullit te 18-te dhe fillim i shek.19-te, Kabashi kishte nderin qe te behej i treti fis ne 12-te fiset e Lek Dukagjinit dhe te vinte pas Hotit dhe Oroshit.
Dihet se Kabashasit migruan brenda teritorit te fisit te Kabashit si dhe ne vende te tjera te Shqiperise por me seshumti ne Dardani (Kosove). Pershembull pasardhesit e Hader Lekes dhe te Qaf Lekes migruan kryesne Prizren disa thone rreth vitit 1736.
Per kete migrim Konsulli Rus ne Prizren, Ivan Stepanoviq Jastrebov (1839-1894) raportonte se; "Stergjysherit e tyre pra Kabashasve kishin ardhur nga Janina katerqind vjet me pare. Ne suazen e rajonit te Kabashit ishte edhe nje grip i quajrut Qeleza, afer ngulimit te tanishem me emer te njejte. Perfaqesuesi me i hershem i fisit te Qelezes, nese mund te konsiderohet si fis i vencate, ishte nje familje autoktotone e quajtur Pervoci, e cila jetonte afer kishes se famullise se Qelezes (kisha e Shen Palit), qe ka te ngjare te jete e fillimit te shekullit 15-te. Aty ka viti 1450, kater barinj arriten nga Kçira dhe u nguliten ne Qelez. Nopça ka hartuar gjenealogjin e Qelzes, qe fillon me Markun dhe te birin Gjon Marku, qe mendohet se ka jetuar rreth vitit 1720." (6)
Legjendat per fisin, stergjysherit dhe historia. Per Kabashet thuhet se kan mirguar ne veri nga Kolonja e jugut te Shqiperise, por ka te ngjare qe te jete dhe rajoni i Janines , qe tani gjendet ne Greqine e Veriut. Fisi i Kabashit mund te kete mirguar ne fillim te viteve 1500. Disa thone se: U eshte dhene Kabashi si shperblim per kalimin ne fene islame.
Fisi i Kabashit tradicionalisht perbehej nga kater familje kryesore: Kokaj, Qafaliaj, Lushaj dhe Hadroj. Sipas nje tradite gojore, keto familje rrjedhin nga kater vellezerit: Koke Leka, Qafe Leka, Lusha Leka dhe Hader Leka te cilet u vendosen ne pjes te ndryshme te territorit te sotshem te Kabashit.
Sipas nje legjende, vellai me i madh, Koka, ishte terbuar kur kishte degjuar se vellai i vogel Hadroji (Hadri), "ishte bere turk", dmth kishte kaluar ne fese myslimane. I frikesuar shume nga mllefi i vellait, Hadri sebashku me nje pjese te familjes vendosit te migroje per ne Kosove. Kaka ju vu pas dhe e zuri ate tek Ura e Vezirit mbi Dri ku edhe e vret.
Fisi i Kabashit reagoj ashper kunder kesaj vrasjeje dhe poziten e kreut te fisit ia dhane vellaut te dyte, Qafa Lekes, familja e te ciliet po ashtu perqafon besimin islam.
Ne nje dokument osmane te vitit 1571 permendet njefare Gjin Kabashi ne Rrape me 30 shtepi ku pat edhe mysliman.
Gjate prejudhes se dinastise se Bushatlinjeve ne Shkoder, nga fundi i shekullit te 18-te dhe fillim i shek.19-te, Kabashi kishte nderin qe te behej i treti fis ne 12-te fiset e Lek Dukagjinit dhe te vinte pas Hotit dhe Oroshit.
Dihet se Kabashasit migruan brenda teritorit te fisit te Kabashit si dhe ne vende te tjera te Shqiperise por me seshumti ne Dardani (Kosove). Pershembull pasardhesit e Hader Lekes dhe te Qaf Lekes migruan kryesne Prizren disa thone rreth vitit 1736.
Per kete migrim Konsulli Rus ne Prizren, Ivan Stepanoviq Jastrebov (1839-1894) raportonte se; "Stergjysherit e tyre pra Kabashasve kishin ardhur nga Janina katerqind vjet me pare. Ne suazen e rajonit te Kabashit ishte edhe nje grip i quajrut Qeleza, afer ngulimit te tanishem me emer te njejte. Perfaqesuesi me i hershem i fisit te Qelezes, nese mund te konsiderohet si fis i vencate, ishte nje familje autoktotone e quajtur Pervoci, e cila jetonte afer kishes se famullise se Qelezes (kisha e Shen Palit), qe ka te ngjare te jete e fillimit te shekullit 15-te. Aty ka viti 1450, kater barinj arriten nga Kçira dhe u nguliten ne Qelez. Nopça ka hartuar gjenealogjin e Qelzes, qe fillon me Markun dhe te birin Gjon Marku, qe mendohet se ka jetuar rreth vitit 1720." (6)
Sipas Prof. Xhemal Meçi kemi se: "Fshati Kabash i Pukes ne dokumentet e regjistrave osmane del si fshat me vehte." Ndersa Prof. K. Luka ne studimet "Topografike e shek. XV-XVII te viseve te Pukes" , jep permbledhtas te dhena te mjaftueshme per Kabashin bashke me burimet qe nga shek.XVI.
Sipas historise rreth viteve 1529-1936 Kabashi kishte 24 zjarre (familje). Ndersa ne regjistrimet e Perandorise Osmane ne viteve 1571, 1591 Kabashi kishte 14 dhe 15 zjarre, duke pasur nje pakesim te ndjeshem, kjo per shkak te migrimit te popullsise.
Disa thone se migrimi ndodhi per shume faktor: Disa per shkak te mungeses se tokes, disa per shkak te gjakmarrjeve, disa per shkak te njohjeve me tregtar te ndryshem, disa per nje jete me te mire etj.
Sa i tekon mendimit se disa paskan leviz per shkak te terrorit osmane kjo nuk eshte e vertet. Sepse nese do ishte keshtu, ku u vendosen? A nuk na tregon historia se ata migruan ne teritore te ndryshme brenda fisit te Kabashit ne Puke, ne Shkoder, Prizren etj? Natyrisht pergjigja eshte po! Po ne keto vende a nuk ishte sundimi osman?
Ne vitin 1622 Shen Pali ne Dukagjin, pra Kabashi kishte rreth 320 fryme. Ndersa Ipeshkvi Katolik Frang Bardhi ne vitin 1637 thote se kishte 32 shtepi me 230 fryme. Perseri ne gjysmen e pare te shek. XVII kemi nje dyfishim te shtepive, kjo ose kemi kthim te familjeve te larguara, ose ardhes te rinj prek krahinave per rreth, sic tregon tradita ne fshatin Kashnjet etj...
Sipas historise rreth viteve 1529-1936 Kabashi kishte 24 zjarre (familje). Ndersa ne regjistrimet e Perandorise Osmane ne viteve 1571, 1591 Kabashi kishte 14 dhe 15 zjarre, duke pasur nje pakesim te ndjeshem, kjo per shkak te migrimit te popullsise.
Disa thone se migrimi ndodhi per shume faktor: Disa per shkak te mungeses se tokes, disa per shkak te gjakmarrjeve, disa per shkak te njohjeve me tregtar te ndryshem, disa per nje jete me te mire etj.
Sa i tekon mendimit se disa paskan leviz per shkak te terrorit osmane kjo nuk eshte e vertet. Sepse nese do ishte keshtu, ku u vendosen? A nuk na tregon historia se ata migruan ne teritore te ndryshme brenda fisit te Kabashit ne Puke, ne Shkoder, Prizren etj? Natyrisht pergjigja eshte po! Po ne keto vende a nuk ishte sundimi osman?
Ne vitin 1622 Shen Pali ne Dukagjin, pra Kabashi kishte rreth 320 fryme. Ndersa Ipeshkvi Katolik Frang Bardhi ne vitin 1637 thote se kishte 32 shtepi me 230 fryme. Perseri ne gjysmen e pare te shek. XVII kemi nje dyfishim te shtepive, kjo ose kemi kthim te familjeve te larguara, ose ardhes te rinj prek krahinave per rreth, sic tregon tradita ne fshatin Kashnjet etj...
 |
| Gurë varri i varrezave te vjetra muslimane ne fshatin Kabash-Puke. Fotografi e vitit 1940 |
 |
| Gurë varri te varrezave te vjetra myslimane te fshatit Kabash, Puke. Fotografi e vitit 1940 |
Lagjet e Kabashit (Gryke-Kabashit) jane:
Ne perendim lagjia Breg qe banohet me Çollakë, Leke, Barxhan, Lushe, e Hadroj. Dikur kan pas edhe Manush e Gjerë, te larguar. Gjera fillonte kufi me Qelze, ne veri perendim te Qafe Rrgjanes, ne nje rrafsh pjellore e te ujitshem. Dikush thote se eshte anas, si dhe Manushi. Perberja e banoreve te kesaj lagjeje ka pasur ndryshime. Gjera qe kishte toke edhe preherit te Gjytetzë, ku deri me 1980 ka qene nje geshtenje shume e madhe me emrin e Gjers, "Kshteja e Gjers". Po kishte edhe ne Lluke, ane veriore. Ne konflik me LLuket nga fillimi i shek.XX, u largua per ne Kosove.
Manushi thuhet se ishte i gjetur ne Kabash. Kishte gjithe lagjen Breg deri kufi me Gjeret jug perendim, kufi me Qelzen deri ne Qafe Cine. Nga veri lindja ndiqte perroin e Vameçit. Te paret qe moren pjesen me te madhe te tokeve te Manushit jane Hadrojt (Osmanuket, Cubaket etj).
Thuet se ne Kabash paska ra "harsalleku" (duket se kolera) qe shkaktoi shume vdekje,dhe shtepia e Manushit pati shume te vdekur. Hadrojsti (Osmanuket) i shkun tek dritaret e kulles dhe e thirren ne se ishte kush i gjalle. Manushi, i zoti i shtepise , u tha se kan vdek te gjithe dhe ju lut ta ndihmon per varrosjen e te vdekurve pasi shtepia mbush me kufoma. Hadrojsit dhe Cubakët per sherbimin me rrezik jete, i kerkuan token ne anen e djathte te Gomines. Manushi pranoj. Keta moren te vdekurit dhe i varresne ne Podet, Podet e Ulicave (Podet e Rrugeve), qe me pas jane quajtur Podet e Osmanuks. Aty ka pas shume geshtenja shekullore.
 |
| Kisha e Shen Palit, Kabash , Puke |
Ne fund te Podeve , ne jug ishte nje guvë, shpelle vertikale. e quajtur "Gropa e Kaurrit." Shume e thelle dhe aty i hodhen kufomat dhe mbuluan ne gryken me dege geshtenjash. Me pas varrosen aty edhe dy Manush te tjere.
Ne anen e majte, Bregut te Gomines ne Kabash banohet prej Lushajve, Barxhajve dhe Hadrojse.
Ne anen e majte, Bregut te Gomines ne Kabash banohet prej Lushajve, Barxhajve dhe Hadrojse.
Toponimet e lagjes Breg - Kabash jane :
-Brraka Brores, perendim
-Kroni i Brores
-Koder Voz , perendim
-Brraka Lejfiz, perendim
-Brraka Helmit (ka marr kete emer per shkak te daljes se luleve te helmit)
-Mrizi Rrenimit
-Mulliri i Rrenimit (dal prej shpatit te rrenuar)
-Toka e Skacit
-Kroni Skacit
-Koder kuqe
-Koder Lejfiz
-Mbaskuje, perendim
-Kroni Djutit (sot Kroni i Lushaj)
-Kodra mbi Krut (Braka e Madhe - Brraka e Djutit)
-Brraka e Lemakuqit , (brrake Lamit )
-Brraka e Lemakuqit , (brrake Lamit )
-Qaf Burg (rruga per tek shtepia e Sahit Hoxhes, Burgje)
-Ara Mus (Ara Madhe, Brake Mus, Barxhan)
-Hamalla e Met Beçs
-Hamalla e Met Beçs
-Maja e Picrragit (Picragu eshte nje lloj hardhuce. Pisket e shurdhon njeriun.)
-Podi Bals
-Gryka Preçit
-Qafa Rrgjans; Qafa Madhe, Qafa Vogel
-Te pushimet , nen Qafe Rrgjan
-Kroni Gjarpnit (ku pushonin me dushqe ne shpin.
-Guri i Zi; Çumi, mal.
-Brraka e Pjanes
-Verrat e Sipes (kufi Lejthize)
-Verrat e Sipes (kufi Lejthize)
-Kodra Shlisht
-Brraka Farks - Kroni i Brrakes Farks
-M'Qafja Manushit (qafa qe merr per te Ura e Dermanit, Vameç)
-Qafa Marka Nikes (tani e Rexhve; Gurani Manushit)
-Lami Manushit ,
-Mulliri i Manushit (edhe sot mulli, por se mulliri e malet i kan ble Çollaket. I ka shi i fundi i Manusheve Zef Ndue Manushi i cili ka dal ne Puke.)
-Gropa e Kaurrit
-Livadhi Gat (breg Gomin)
-Mandat e Sevapit
-Ara e Krutit
-Shalzat
-Brraka e Shalzave
-Brraka e Qeses
-Kllada Laçit
-Ara e Myftarit
-Via Pushtrise (vija e ujitjes prej Vameçit, mbi ure te Dermanit e te shtepia e B.Alise, pergjate krahut te djathte te Gomines.)
-Lami (Lami - Izlam)
-Kodra e Lamit
-Ara Izlam (Azmanit) ,
-Ara Uke Muse (Furrikaj, dale fare)
-Rroskolliçi
-Podi i Rroskolliçit
-Guri i Shkypes
-Braka e Qezmes
-Guri i Çobave
-Qafa Dushnit
-Brraka e Dushnit
-Nen Gurt e Çobajve
-Mrizi i Kabashit, mbas Hijes Madhe kufi me Qelze.
-Kodra e Barakut (ku Nemcja vuri flamurin e Asutro Hungrairsne vitin 1916).
 |
| Nxenesit e shkolles se Kabashit |
Toponimet e lagjes Qender - Kabash
Shtrihet prej Ures se Dermanit deri ne Kokaj dhe prej Qytetz deri ne Vameç. Ne qender eshte Lam Lushaj me xhamin ne perendim, dhe kishen e Shen Gjonit ne lindje. Pervec perfitimit nga "Rreforma Agrare" nga I.H ble prej Z.LL. Ata paten ble prej Lushes Sadik Prishtines (hoxhe i ardhur nga Kosova. Tokat e tjera te lushajve i gezojne vete. Nga jugu Preçajt shtrihet toka e Q.I dhe B.Ll ndersa ne veri te Barxhaneit te Eper shtrihet Çollaket. Toponime te kesaj zone jane:
-Kodra Gat
-Kodra Krihe
-Hordop
-Ara Nen Duaj (Barxhan)
-Brraka Fakrs
-Qershia Babs e Mandi
-Livadhi Zmajlit (Ismail Kopani, i cili pati tre djem; Hysni, Sadri dhe Isuf)
-Hurdha e Gavixhit. (Hurdha e Gavixhit eshte nje hurdh e thelle e bere nga uji Vameçit ku lahen te rinj nga Kabashi, Puka etj.)
-Mullini i Furrikut
-Rrahi Pjeshk
-Kroni i Pjeshks
-Guri i Palushit
-Prroni Ims
-Qafa e Arshus
-Gryka Arush (Dikur keto vende kan qene te mbuluar krejt me geshtenja)sot Keshtenja e madhe, geshtenje mbi 3 shekuj.
-Kshtenja madhe
-Vorri i Istikamit (Disa e lidhin me operacionin turk te itit 1912 kunder Halil Muses e Hasan Nezirit , ku mbeten ne "istikam" ne forme "vorri".
-Ara e Kurt Asanit
-Mulliri i Islam Çollakut
-Livadhi i Mullinit
-Brraka e Belikit
-Livadhi Mollit
-Vija e Mollit
Me Qafaliaj mbehen mend dy shtepi Kopani (Kopajt). Dikur ishin familje patrikale. Ku kemi toponimet;
-Kopshti Canoshit
-Shezat e Eper
-Koder Qafalive
-Gurra e Brahalise
-Mandi i Gjurs
-Mandi i Miftarit (kamer selman)
-Trualli i Nezirit
-Ara e Nezirit
-Ara e Djopit
-Ara e Kamer Selmanit
-Kodra e Kuvendit (ku bente kuvend fisi i Kabashit, Qafalite)
-Krye vogla (livadh)
-Ara e Harbuzit
-Skace (podine)
-Ara Pegez (mbi pus)
-Ara Flypçit (mbi mulli te Furrikajve)
-Kodra Pylls, dikur pylle geshtenjash)
-Pylla e madh
-Pylla e kuqe
-Pylla e Llukve
-Kodra Mbasshteje
-Brraka Mbasshteje
-Kroni Mbasshtejes (sa kalon gurin e Brahalis)
-Kodra e Djarit
-Kodra Mloja (Mloj ka kuptimin e endjes se penjve gjate procesit te "Mlojs" te penjeve per tu perdorur ne vegje - vek)
-Vija e katundit (por dhe vija e Qafalive, e quajtur qafaliajt duke lene me kuptu se katundi i Qafalive, i Kabashit ishte mes Qafalive-Kamer Selmanve).
-Bashkaria
-Krepi i Bashkaris (ne Koder Pylls perbri Pyll Kuqes , vend i perbashket)
-Ara e Bajramit
-Livadhi Bajramit dhe Curri i Bajramit (i perkasin Furrikave, dal fare)
Ne Kloes eshte :
-Kroni i Baramit (ku ka pas t'bunin qe e trashegoi Kadri Kasemi). Mes dy shtepive ne Qafaliaj ishte nje vend per te cilin mendonin se kreret kishin pas nje burg per paraburgim te keqberesve.)
Prej Qafalije thon se ishte dhe Dem Musa a Idriz Kadirs te deres se kreut te fisit te Kabashit, te Mixhes Dem (Dem Musa), i perkrahur prej Bushatlive, te cilet e paskn respektuar. Per ndikimin qe kishte ne Shtat Bajraket e Pukes e paskan caktuar per tu kujdesur per "Uren e Vezirit" (ne kufirin Puke - Lume). Prej Qafalive jane edhe Lluket, vojvoda i Kabashit. Pastaj vine: Kopajt, Gjurt, Barxhajt me Cinet si dhe Baci Llukes. Baci para nje shekulli ishte ne Beçme dhe te toka qe me vone u be e Isa Llukve. Qafalit-Furrikajt eshte se te dy palet krenet e tyre i quanin Qafali. Si te tille hyne nje "mahall" Gjithashtu dhe t'bunat i kishin te ndara. Kopajt - Lluke i kishin t'bunat ne Shezë, Imë, dhe ne Pod Shullani. Furrikajt i kan pas ne Klos e me vone ne Rrape. Pra, edhe treguesit i t'bunave mbeshtet mendimin se Furrikajt jane me lidhje vendore me Qafalite.
 |
| Fotografi e bere ne fshatin Meçe , Puke tek shtepia e Qazim e Xhevdet Kopanit ) |
Stani (mriz) i vjeter i Kabashit në Meçe, Pukë
Te moshuarit e fshatit Meçe thonin; "Fshati Meçe eshte i hershem shume dhe ka dal prej fshatit Kabash i Pukes." I pari qe u vendos ne fshatin Meçe prej Kopajve (Kopani) eshte Musë Kopani. Nese do shikojme pemen gjeneologjike te Musë Kopanit mund te themi se fshati Meçe eshte vendbanim mbi 300 vjeçarë. Ne vitin 1964 fshati Meçe u shpall fshat më vete.Fshati Meçe perbehet nga lagjet: Meçe, Ngarrel, Klos, Cinë, Krovë dhe Vameç. Fshati ka nje lartesi mbi nivelin e detit duke filluar me 300 m deri ne 800 m. Dikur fshati ka pas 25 shtepi. Sipas studimit te bere nga Prof. Xhemal Meçi fjala Meçe do te thote Buzë Ujë.
Fshati Meçe ka shume pak siperfaqe toke punuese, ne keto rrethana banoret e ketij fshati u moren kryesisht me blektori. Sipas te dhenava dikur familjet e fshatit Meçe kan pas nga 300 deri ne 600 krerë dhi. Familja Kopani ka pas deri ne 600 krere dhi e dele. Po ashtu numer te madh kan pas edhe shtepia e Furrikajve. Ato pak toke buke, jane ujit nepermjet Vijes ae Kopajve e cila e ka jazin tek Mulliri i Madh dhe me pas vija vazhdon ne drejtim te Koder Krysë, per te vijuar deri tek shtepia e Jemin Ramadan Kopanit (1921-1982).
Vijë tjeter eshte ajo e Krovës te cilen se pari e ka hap i vetem Deli Krova (thuhet se ka lindur ne vitin 1770-1845). Kjo vije kalonte ne terren teper te veshtire, dhe per kete duhesh ndertu lug/lugje per kalinin e ujit. Per kete vijë duheshin rreth 40 lugje. Me lejen e banoreve lugjet kan kaluar nga arat e Adem Haxhi Kopanit (kur kaloj me banim ne Puke sherbu si Muezin ne Xhamin e Koder Hanit) dhe Ahmet Hysen Kopanit. Per terheqjen e lugjeve duheshin jo me pak se 11 burra.Ne vitin 1970 kjo vij u hap nga koprativa buqesore me dinamit duke heq pjesen e veshtire te lugjeve.
Ne fshatin Meçe ka pas: Shkolle, Furre buke, Dyqan, Miniere, Poste xhandar (ne Ngarrel), dhe Karakoll (burg). Kerkimet e para per pasurit nentokesore ne u bene ne vitin 1917 nga gjeolog Austro-Hungarez. Sipasoj e luftes kerkimet u nderpren per te rifilluar ne vitin 1923. Germimet per pasurit nentokesore u ben ne Ngarrel dhe tek Hurdha e Zeze etj. Nga fundi i vitit 1925 Miniera e Ngarrelit filloj prodhimin. Per nxjerrjen e minerealeve kishin ardh inxhiner nga Italia.
 |
| Fshati Meçe, Kabash-Puke |
Ne vitin 1930 punetoret zhvilluan nje greve per shkak te pageses se vogel duke pasur parasysh veshtirsit e punes. Ne kete minire thuhet se kan punuar nga 300 deri ne 350 persona. Si pasoj e hapjes se Minieres , u rrit mireqenja e banoreve te fshatit Meçe. Puna ne miniere vijoi per rreth 14 vite. Krahas nderteses u ndertua per administraten u ndertua fjetore, per sigurin u ndertua Karakolli (burg) ne Bokë te Ngarrelit. Po ashtu u ndertua posta dhe xhandarmeria. Per rreth ketyre nderstesave u ndertuan 3 dyqane te vegjel me ushqime, kafe etj. Miniera e Ngarrelit mbyllet ne vitin 1943 per tu rihapur ne vitin 1970. Kjo minire kishte sasi te konsiderueshme bakri (thuhet dhe ari) gje e cila beri te hapen deri ne 5 galeri. Gjate kesaj kohe u hap mensa per puntoret dhe tekniket. Per te mesuar me shume rreth fshatit Meçe klikoni kete link: https://gezimkopani.blogspot.com/2021/09/fshati-mece-puke.html
Lagjia e Lushajve - Kabash
Lushajt shtrihen ne rrafshin e qendres se fshatit deri kufi me Kishen e Shpalit. Perfundi projeve kalon tek "Rruga e Karvaneve". Ne jug perendim pak toke te Lushajve, qe e bleu Hoxha i Xhamise dhe toka tjeter e Hajder Ukes. Kjo pjese toke ishte prone e ndonje familje fisnike, qe u be pron e Lushajve dhe e Hadrojsve. Lushajt shtrihen dhe ne lagjen Breg, si dhe ne Bicaj, Puke, Laçaj.
Por Lushaj ka edhe jasht Puke si ne : Has, Lumë, Diber, Durres, Kavaj etj. Vellezer te Lushajve jane dhe Gazulloret, Preçajt, Laçajt (Puke), Lekt.
Por Lushaj ka edhe jasht Puke si ne : Has, Lumë, Diber, Durres, Kavaj etj. Vellezer te Lushajve jane dhe Gazulloret, Preçajt, Laçajt (Puke), Lekt.
Dhe sot mes Xhamise dhe Kishes se Shen Gjonit i thone Lami - Lushaj, ku behej panairi dhe kuvendet e Shtat Bajrakve te Pukes. Nga mesi i shek. XX ky Lam filloi te ngushtohej prej Lekajve dhe ndertimit te shkolles 8-vjecare.
Disa thone se kater vellezerit e Kabashit kan ardhur ne Kabash te Pukes ne fillim te vitit 1500. Kujtesa popullore thote: "Kabashi u popullua nga kater vellezer te quajtur Koke Leka, Qaf Leka, Lush Leka dhe Hader Leka." Ndersa disa te tjere thone: "Shpia e pare ne Kabash ka qene ajo Manushve" Megjithate sipas historianeve shkruhet se ; kater vellezerit kan ardhur nga Kolonja dhe u vendosen tek vendi qe sot quhet Kabash. Disa thone se; Kater vellezerit u shperngulen nga Kolonja rreth vitit 1450 dhe se arsyeja e shperguljes nuk dihet saktesisht. Ka qe thone: "Per tju larguar vrasjeve qe ndodheshin ne jug" disa te tjere thone: "Per shkak te gjakmarjes" e disa thone: "Per shkak se u konvertuan ne musliman."
MIGRIMI I KABASHASVE
Dinamika e jetes ne fshatin Kabash te Pukes dita dites intesifikohej, por toka ishte ajo qe ishte. E paket dhe nuk mjaftonte. Per shkak te mungeses se tokes shume familje Kabashasish filluan te shperngulen ne vendet e tjera, por si fillim brenda fisit te Kabashit, pershembull i pari i Kopajve (Kopani) u vendosen tek stanet e vjetra te fshatit Kabash, sot ky vend quhet fshati Meçe. Ndersa disa te tjere u larguan totalisht nga zona e fisit te Kabashit duke migruar kryesisht ne: Kosove ne vendet e si: Prizren (Korish, Kabashi i Hasit te Prizrenit), Pejë (Gurrakoc, Ragib Kabashi per Kabashasit e Gurrakocit thote; "Ne jemi prej Kabashit te Pukes. I pari jone Muja ka ardh ne Gurrakoc me tre vellezer sebashkue me agjen Kadri." I pari i Mujës ose vetë Mujë Kabashi teksa po banonte ne fshatin Kabash te Pukes qellon te njoh nje çifçi nga Kosova (i cili bente rrugen per tregti ne Shkoder). Ky çifçi banonte ne nje fushe afer Istogut , vend qe sot quhet Gurrakoc. Ai e merr si punetor Mujen. Nuk kalon shume kohe dhe Muja fillon te terheq familjen sebashku me tre vellezerit dhe axhen e tij Kadrin dhe u vendosen me banim ne fshatin Gurrakoc. Ashtu si une (Gezim Kopani), Ragibi kishte njohje edhe me Kabashasit e tjere qe banojne ne Kosove. Ai me tha: "Kemi njohje me kusherinjee e tjere qe banojne ne Kosove. Ne fshatin Polac te Skenderajt mbajme lidhje dhe takohemi per gezime dhe raste vdekje. Po ashtu mes Gurrakocit dhe Istogut ka Kabashas ne Tomoc (nje pjese e tyre jane te dalur nga fshati Micoj i Shqiperise dhe se mbaj mbiemrin Kabashi). Po ashtu Kabashas ka ne Prigod. Po ashtu Ragibi permendi edhe shtepin e Haxhi Rrust Kabashit ne Korisht - Prinzen. Perveç lidhjes me Puken Ragib Kabashi tha; "Kemi kusheri te aferm gjaku qe jetojne ne Fieri te Shqiperise me te cilet ruajm lidhjet ") Mes fshatit Gurrakoc dhe Istogut ndodhet nje fshat i quajtur Tomoc ne te cilin ka shume Kabashas. Po ashtu shume Kabashas ka ne: Kllokot, Viti (fshati me i madh ne Viti quhet Kabash dhe ka mbi 400 shtepi), Anamoravë (te dalur nga Kabashi i Prizrenit), Skenderaj (fshati Polac), Gjakovë, Kaçanik, Prigod etj. Ndersa ne Shqiperi u vendosen ne: Shkoder (Zadrim, Hajmel, Dajç), Kukes (Bicaj, Kume, Novosej), Has (Krum), Diber, Mat, Elbasan, Gramsh, Durres (te ardhur nga Kosova), sigrusisht edhe ne Ersek (Kolonje) nga ky mendohet eshte edhe origjina e vjeter e Kabashasve. Kabash ka edhe ne Saraj te Shkupit.
Duke pasur parasysh lidhjet e Kabashasve qe banojne ne vende te ndryshme te Kosoves me Kabashin e Prizrenit mund te themi se shumica e Kabashasve te Kosoves jane me origjin nga Kabashi i Pukes.
Per ta pasur te qart i pari qe u largua nga fshati Kabash i Pukes per ne Kosoves ishte nje pjese e familjes se Hadër Lekes i cili thuhet se kishte dy djem Ahmeti dhe Zeneli. Disa thone se nga Kabashi i Pukes kan emigruan ne Prizren kater vllazni: Hyseni (Cenajt), Bala (Balajve), Muça (Muçajt) dhe Veseli. Gjithsesi Kabashasit e Prizrenit dhe jo vetem jan prej Kabashit te Pukes te cilet thuhet se u vendosen ne Prizren rreth vitit 1730 pikerisht ne verilindje te Prizrenit. Ne verilindje te Prizrenit teksa po kerkon toke per te ble tokohen me Iljaz Agen prej te cilit i kerkojne per te bler toke. Pas bisedimeve Iljazi pranoj tju jap toke aq sa te mbjellnin nje kale grure (theken), por burrat e Kabashit u treguan te zgjuar duke mbjell grurin aq rralle saqe zun gjithe podinat ne dy anet e lumit. Kur gruri i rrit vjen Iljaz Aga i cili e kuptoj veprimin e zgjuar me veten e tij tha: qenkan te zgjuar. Iljazi u paska thene: Ju paskeni zan gjith vendin! Burrat e Kabashit i thone: Ne çfare te duash te bajme be se ne kemi mbjell vetem nje kal grure.Te lumi afer tokave te Kabashasit ndertuan tre mullinje, keshtu ata u ben te njoftur si mullixhinje te zot. Pasuria e tyre u shtua aq sa blen troje dhe toka edhe ne qytetin e Prizrenit.
Ashtu sikure ne te gjithe Shqiperin pas vitit 1992 shqiptaret filluan te levizin ne shume qytete te Shqiperise si dhe jasht Shqiperise, nder ta edhe banoret e fshatit Kabash. Ashtu sikurse ka ndodhur me pare pothuajse te gjithe banoret e fshatit kabash, mysliman dhe katolik u larguan nga Kabashi ku si fillim u vendosen ne qytetin e Pukes, per te vijuar me largimet masive qofte nga Kabashi, Meçja, Rrapje, Dedaj natyrish dhe nga Puka drejt qytetit te Tiranes krysisht , Durresit, Shkoder, Lezhes etj.
Aktulisht ne rrethitn e Pukes me shume Kabashas ka ne qytetin e Pukes se sa ne fshatin Kabash, kjo pasi fshati Kabash me qellim apo paqellim u la mbas dore nga shteti. Ne nje kohe kur te gjitha fshatrat e Pukes kishin rruge automobilistike fshati Kabash nuk e kishte. Kjo gjendje vijoj per nje kohe te gjat gje e cila veshtirsoj jetesen ne kete fshat. Aktualisht ne fshatin Kabash te Pukes ka rreth 170 fryme ku shumica e banoreve te mbetur jane te besimit mysliman. Nderkohe, aktualisht Kabashasit i gjen ne cdo vend te botes. I gjen ne: Turqi, Europe, Amerik etj.
Per ta pasur te qart i pari qe u largua nga fshati Kabash i Pukes per ne Kosoves ishte nje pjese e familjes se Hadër Lekes i cili thuhet se kishte dy djem Ahmeti dhe Zeneli. Disa thone se nga Kabashi i Pukes kan emigruan ne Prizren kater vllazni: Hyseni (Cenajt), Bala (Balajve), Muça (Muçajt) dhe Veseli. Gjithsesi Kabashasit e Prizrenit dhe jo vetem jan prej Kabashit te Pukes te cilet thuhet se u vendosen ne Prizren rreth vitit 1730 pikerisht ne verilindje te Prizrenit. Ne verilindje te Prizrenit teksa po kerkon toke per te ble tokohen me Iljaz Agen prej te cilit i kerkojne per te bler toke. Pas bisedimeve Iljazi pranoj tju jap toke aq sa te mbjellnin nje kale grure (theken), por burrat e Kabashit u treguan te zgjuar duke mbjell grurin aq rralle saqe zun gjithe podinat ne dy anet e lumit. Kur gruri i rrit vjen Iljaz Aga i cili e kuptoj veprimin e zgjuar me veten e tij tha: qenkan te zgjuar. Iljazi u paska thene: Ju paskeni zan gjith vendin! Burrat e Kabashit i thone: Ne çfare te duash te bajme be se ne kemi mbjell vetem nje kal grure.Te lumi afer tokave te Kabashasit ndertuan tre mullinje, keshtu ata u ben te njoftur si mullixhinje te zot. Pasuria e tyre u shtua aq sa blen troje dhe toka edhe ne qytetin e Prizrenit.
Ashtu sikure ne te gjithe Shqiperin pas vitit 1992 shqiptaret filluan te levizin ne shume qytete te Shqiperise si dhe jasht Shqiperise, nder ta edhe banoret e fshatit Kabash. Ashtu sikurse ka ndodhur me pare pothuajse te gjithe banoret e fshatit kabash, mysliman dhe katolik u larguan nga Kabashi ku si fillim u vendosen ne qytetin e Pukes, per te vijuar me largimet masive qofte nga Kabashi, Meçja, Rrapje, Dedaj natyrish dhe nga Puka drejt qytetit te Tiranes krysisht , Durresit, Shkoder, Lezhes etj.
Aktulisht ne rrethitn e Pukes me shume Kabashas ka ne qytetin e Pukes se sa ne fshatin Kabash, kjo pasi fshati Kabash me qellim apo paqellim u la mbas dore nga shteti. Ne nje kohe kur te gjitha fshatrat e Pukes kishin rruge automobilistike fshati Kabash nuk e kishte. Kjo gjendje vijoj per nje kohe te gjat gje e cila veshtirsoj jetesen ne kete fshat. Aktualisht ne fshatin Kabash te Pukes ka rreth 170 fryme ku shumica e banoreve te mbetur jane te besimit mysliman. Nderkohe, aktualisht Kabashasit i gjen ne cdo vend te botes. I gjen ne: Turqi, Europe, Amerik etj.
Fisi i Kabashit i treti ne dymbedhjet fiset e Veriut te Shqiperise
Duhet te kemi parasysh se Fisi nje bashkesi indivitesh qe kan prejadhrje sipas deges mashkulore nga nje shtergjysh i perbashket. Ndersa Bajrak eshte term osman qe dmth thene; "flamur" me te cilin kuptohet: "Pris i fisit "dhe eshte emer administrativo-ushtarak.
Ne dymbedhjet fiset e Shqiperise se Veriut pas Hotit dhe Oroshit fisi i Kabashit renditet ne vend te trete duke i dhene keshtu fisit te Kabashit nje vend nderi dhe respekti nder fise.
Organizimi i fisit
Organizimet behet duke pasur parasush organizimin e fisit, i katundit, i bajrakut, i dheut, i krahines mbare me pleq, krene, bajraktare dhe zotni. Rradha e bajraqev ka rendesi me vlera kanunore ne kuvend , lufte, ndeje etj. Sipas prof. Xhemal Meçi jane dy dokumenta te vitit 1880 dhe i dyti i vitit 1924 qe tregojne mbi menyren e organizimit. Lidhja fqinjesore vendore, krahas lidhjeve fisnore, dalin me te ndricuara dhe me te shprehura, qe perbenin lidhjet baze te organizimit te fshatit dhe te bajrakut.
Keshtu e pershkruan fisin e Kabashit Robert Elise (Robert Elsie eshte nje nder albanologet me te njohur. Ai vizitoj Shqiperin disa here. Robert Elsie vdiq ne vitin 2017 dhe para vdekjes kishte len amanet qe ta varrosin ne fshatin Theth te Shqiperise) ne librin "Fiset Shqiptare , Historia, shoqeria dhe kultura" "The Tribes of Albania" shkruan:
Termi Kabash paraqitet si Gabasu , ose nje "fortezza di legno in monte" (fortesa e drunjte molore), me 1688, ne harten e hartografit venedikas, Françesko Maria Koronelli dhe si Kabasci , me 1689... Kabashi eshte nje nder fiset e rajonit te Pukes. Ishte bajrak, por jo fis ne kuptimin e ngushte te fjales fis, meqe nuk kishte nje stergjush te perbashket. Karl Shtajnmertci, i cili udhetoi neper kete rajon, ne gushtin e vitit 1903, e definoj Kabashin si fis me dy bajraqe: Puke dhe Qelez. Te tjeret u referohen dy bajraqeve si ; Bajraku i Kabashit dhe Terthorja pra Puka. Kabashi ne te kaluaren, para se te konvertohej ne fene myslimane , ka qene fis katolik. Kisha kryesore katolike ne Kabash i ishte kushtuar Shen Gjon Pagezuesit, ndonese kishte edhe kisha te tjera qe iu ishin dedikuar Shen Nikolles, Shen Pjetrit, Shen Jeremise, Shen Elies dhe Shen Venerades. Ajo qe eshte me rendesi eshte se atje kishte edhe nje Abat Benediktin e Shen Palit ne Gryke Kabash ne juglindje te Koder Qafaliajt, ne anen e djathte te lumit Gomina, qe mund te jete ndertuar ne shekullin e katerbedhjete.... Rreth vitit 1930 gjeografi italian Ermano Armao duke folur mbi Kabashin , ka permendur se ai perbehej nga nje popullsi myslimane (dy te tretat) dhe katolike (nje e treta). Tradita e krishtere ne kete fis nuk ka vdekur teresisht meqe, ende, ne mesin e shumices muslimane ka edhe shqiptare katolike. Sidoqofte , per Kabashin thuhet se eshte i pari fis i Shqiperise veriore i cili kaloi ne fene myslimane. Ky nderrim i fese u be ne shekullin e shtatembedhjete. Xhamia Kryesore e Kabashit daton nga mesi i shekullit te nentembedhjete....
Legjendat per fisin, stergjysherit dhe historia.
Per Kabashet thuhet se kan emigruar ne veri nga atdheu i tyre, Kolonja ne jugun e Shqiperise, por ka te ngjare qe te jete dhe rajoni i Janines , qe tani gjendet ne Greqine e Veriut apo nga Kolonja ne Shqiperine juglindore, Fisi Kabashi mund te kete emigruar ne fillim te viteve 1500. Baron Nopça mendon se paraqitja e tyre ne rajonin ne jug te Drinit ka ndodhur para vitit 1600, sepse me ardhjen e tyre ne vendin e ri kishin gjetur fiset e Dushmani dhe Qerretit. Mirepo , tradita na thote se atyre u eshte dhene ky rajon si shperblim per kalimin ne fene islame. Fisi Kabash tradicionalisht perbehej nga kater familje kryesore: Kokaj, Qafaliaj, Lushaj dhe Hadroj.
Sipas nje tradite orale (gojore), keto familje thuhet se rrjedhin nga kater vellezer: Koke Leka, Qafe Leka, Lusha Leka dhe Hadro Leka te cilet u vendosen ne pjese te ndryshme te territorit te sotshem te Kabashit. Sipas nje legjende, vellai me i madh Koka, ishte terbuar kur kishte degjuar se vellai me i vogel Hadroja (Hadri), "ishte bere turk", dmth ishte bere mysliman. I frikesuar shume nga mllefi i vellait, Hadri sebashku me familjen e tij, kishte vendosur te iknin ne Kosove. Kaka i zuri ata, ndersa po kalonin Uren e Vezirit mbi Dri dhe e vrau vellane e vet. Fisi i Kabashit reagoj ashper kunder kesaj vrasjeje dhe poziten e kreut te fisit ia dhane vellait te dyte, Qafa Lekes, familja e te cilit po ashtu kishte kaluar ne fene islame. Ne nje dokument osmane te vitit 1571 permendet njefar Gjin Kabashi ne Rrape me 30 shtepi.
Gjate periudhes se sundimit te dinastise se Bushatlinjeve ne Shkoder, nga fundi i shekullit te 18-te dhe fillim i shek.19-te, Kabashi kishte nderin qe te behej i treti prej 12-te fiseve te Lekes dhe te vinte pas Hotit dhe Oroshit. Dihet se nje grup i Kabasheve emigroj ne Prizren me 1736. Konsulli rus ne Prizren, Ivan Stepanoviq Jastrebov (1839-1894) raportonte se stergjysherit e tyre kishin ardhur nga Janina katerqind vjet me pare. Ne suazen e rajonit te Kabashit ishte edhe nje grip i quajtur Qeleza, afer ngulimit te tanishem me emer te njejte. Perfaqesuesi me i hershem i fisit te Qelezes, nese mund te konsiderohet si fis i vençate, ishte nje familje autoktotone e quajtur Pervoci, e cila jetonte afer kishes se famullise se Qelezes (kisha e Shen Palit), qe ka te ngjare te jete e fillimit te shekullit 15-te. Aty rreth vitit 1450, kater barinj arriten nga Kçira dhe u nguliten ne Qelez. Nopça ka hartuar gjenealogjin e Qelzes, qe fillon me Markun dhe te birin Gjon Markun, qe mendohet se ka jetuar rreth vitit 1720."
Si funksiononte Bajraku ?
Dihet se Puka ka pasur disa Bajraqe (Bajrak). Bajraket kan funksionuar sipas nje rregulli . Per kete Prof. Xhemal Meçi ka shkruar: "Beslidhjen e shtate Bajrakeve", "Sullet e Beslidhjes".
Marredheniet ekonomike jane nje arritje tjeter te cilat kane nje pasqyrim shume te gjere se varianti qe jep Shtjefen Gjeçovi. Pra, nga 36 nene qe ka ai variant, ne kete te Pukes arrijne ne 76 nene. Ne to perfshihen: udhet e shtigjet, bujtina e dugaja, ndamja e shtepise, shitblemja, dhenia e tokes me fitim e nderrim (tram), punetori hua me page dhe me borxh, demi dhe denimet etj.
Kisha dhe Xhamia kan bashkejetuar ne shekuj ne Puke, pa i ra ndesh njera-tjetres. Kete realitet e fakton dukshem rapsodi, poeti i Kabashit, "artist i merituar", Prendush Gega me 1903 ne vagjet si keto:
"Ti n'Kabash ndojher je kan.
E ke pa ni xhami n'lam?!
Aty nget ni kish ish kane.
Dere per dere kish' e xhami...."(8)
Komunitetin musliman e gjejme te shprehur ne nje mase te dukshme qe ne shek. XVII (I.Zampiti, Relacione II..., Tirane , 1965, fq.77-80
Beslidhja e shtate Bajrakeve
Beslidhja e Shtate Bajrakeve eshte e drejta e Kuvendit te Shtate Bajrakeve. Kuvendi i Shtate Bajrakeve me krene e bajraktare, pleq e sterpleq dhe pleqsite e katundeve me lajmetaret e djelmnine mbas tyre, bajne beslidhjen e Shtate Bajrakeve nder vedi, si dhe te Shtate Bajrakeve te Pukes me malet e dhenat e tjera kufijar." (Ngase Kabash ishte fis i pare ,dhe kuvendi zhvillojeh ne Kabash)
Sullet (rregullat apo ligjet) e Beslidhjes
Sullet (rregullat apo ligjet) e Beslidhjes
Sullet e Beslidhjes se Shtate Bajrakeve jane:
1. Me ba bajtime gjaqesh ne mbare dhenat e Pukes.
2. Me vu bese per me ndalue gjakmarrjet e shpise me shpi per aq kohe sa e ka caktue Beslidhja mbrenda Shtate Bajrakeve, si dhe per rastet e Beslidhjes me dhenat e malit kufijare.
3. Me caktue detyrat per djelmnite e bajrakeve per me shkue ne lufte kunder armikut te vendit e me ndihmue Vezirin e Shkodres me mbrojte kufijte e vendit
4. Me i djege shpine e mi marr gjane gjobe kur then kush Beslidhjen."
1. Me ba bajtime gjaqesh ne mbare dhenat e Pukes.
2. Me vu bese per me ndalue gjakmarrjet e shpise me shpi per aq kohe sa e ka caktue Beslidhja mbrenda Shtate Bajrakeve, si dhe per rastet e Beslidhjes me dhenat e malit kufijare.
3. Me caktue detyrat per djelmnite e bajrakeve per me shkue ne lufte kunder armikut te vendit e me ndihmue Vezirin e Shkodres me mbrojte kufijte e vendit
4. Me i djege shpine e mi marr gjane gjobe kur then kush Beslidhjen."
(Prof.Xhemal Meçi, "Kanuni i Lek Dukagjinit" fq.128-129)
Marredheniet ekonomike
Marredheniet ekonomike jane nje arritje tjeter te cilat kane nje pasqyrim shume te gjere se varianti qe jep Shtjefen Gjeçovi. Pra, nga 36 nene qe ka ai variant, ne kete te Pukes arrijne ne 76 nene. Ne to perfshihen: udhet e shtigjet, bujtina e dugaja, ndamja e shtepise, shitblemja, dhenia e tokes me fitim e nderrim (tram), punetori hua me page dhe me borxh, demi dhe denimet etj.
Mbrapshtinat kunder jetes me vrasje, perdhunimet , gjakmarrjet, pajtimet e gjaqeve dhe masat kanunore te parandalimit te gjaqeve, zene nje vend te rendesishem, si shprehje e humanizmit dhe e unitetit te popullit per te jetuar populli ne paqe e harmoni.
Kisha dhe Xhamia
Kisha dhe Xhamia kan bashkejetuar ne shekuj ne Puke, pa i ra ndesh njera-tjetres. Kete realitet e fakton dukshem rapsodi, poeti i Kabashit, "artist i merituar", Prendush Gega me 1903 ne vagjet si keto:
"Ti n'Kabash ndojher je kan.
E ke pa ni xhami n'lam?!
Aty nget ni kish ish kane.
Dere per dere kish' e xhami...."(8)
Komunitetin musliman e gjejme te shprehur ne nje mase te dukshme qe ne shek. XVII (I.Zampiti, Relacione II..., Tirane , 1965, fq.77-80
Sipas te dhenave te mbledhura mbi Panairin e Kabashit , historianet flasin se ai ka qene i ndertuar mbi bazen e disa rregullave te cilat duhet ti rrespektonje te gjithe. Keto rregulla ishin:
1. E drejta per panair
Panairi behet vit per vit "Diten e Luleve" ne Lam Lushaj, Gryke Kabash. Ai eshte per mbare krahinen e Pukes. Ne panair ka te drejte me marr pjese kush te doje: plak e i ri, burr e grua, krene e vegjli, i vendit e i huaj, pukjane e mirditore, hoxhe e prift. Do me ardh ndokush prej venesh te tjera me shit e me ble, nuk ka kush te drejte me i thene: "Kah po shkon?!" apo "Cfar do ktu?". Ne panair, te largtit, vendas a te huaj, kane te drejte me ardh me mallnat e veta nje nate para e me qendru gjithe diten e panairit deri dy ore pa u errësu. Ne panair, si naten, si diten, gjithkushi ka te drejte me e shpall mallin e vete me za per gjate panairit. Gjate panairit kenga dhe vallja, gurapeshi e pushka ne shej, kane diten e vete. Kush ndales per to nuk mund ti bej kuj.
2. Detyra e pjesemarresve ne panair
Gjate panairit cdo pjesemarres ka detyre mos me i ba kuj dhune e ngaterrese, te shame e te shtyme, te rame e te vrame. "Lyp vend gjeti per çato (keto) pune!" Ne te dy anet e panairit jane kishe e xhami, kryq e vorre. Gjithsecili e ka detyre mos me i prek as mos me i dhunue. Jane nderi i katudnit e fisit te Kabashit. Per rreth panairit jane shpi e prona te katundit. Kush pune me to nuk ka, veç ne u shkofte mend per mik.
3. Detyra te veçanta te Kabashasve ne panair
Katundi i Kabashit me fisin mbar ka detyre me caktu rojet rreth panairit. Lajmsit kane detyre me lajmeru pjesmarresit mbar per sullet (rregullat) e Kabashit. Sullet jane:
1.Kush vjen ne panair ka detyre me ardh me shit e me ble, me pa e me ndie (degju), pa ba dhune e ngatrrese.
2.Kush vendos prit e ben pre mbrenda kufijve te Kabashit, ben mikprem fisin e Kabashit.
3.Cdo shtepi ne Kabash e ka per nder me prit e me qit per mik cdo pjesemarres ne panair.
4.Cdo Kabashas ka per detyre mos me pengu kend gjate panairit me shit e me ble , me kendu e hedh valle, me u ra veglave e tupanit, me qit ne shej a per qef, si diten si naten.
5.Kush del kunder sulleve (rregullave) ka Kabash e Puke ne shpinë.
Sipas historianeve thuhet se panairi i fshatit Kabash eshte zhvilluar para shekullit te 13-te. Ai zhvillohej cdo dite te diele e cila njihet edhe me emrin "Dita e Luleve" dhe qe zhvillohej tek vendi i quajtur "Lam Lushaj". Panairi shtrihej ne dy anet e rruges e cila njihet si Rruga e "Karvanave" , Rruga e Gjakoves etj. Tradita thote se dikur panairi shtrihej ne gjithe fshatin perbri rruges se hershme te karvanave prej "Qaf Ajtyres" deri ne "Qafe gjane". Fshati Kabash njihet dhe respektohet Bajrak i Pare ne zonen e Pukes, po ashtu dhe si qender e kuvendeve fisnore dhe nderfisnore. Pervec faktit e te qenurit fis i pare, Kabashi njihet per traditen e mire nder fetare. Si vit kronikane te ndryshem e kan permendur panairin e fshatit Kabash qe ne vitin 1637. Ne panairin e Kabashit mund te merrnin pjese kush te deshironte, pa dallim fisnore a fetar, krahinor a shoqerore. Sipas te dhenava panairi kishte rendesin e vet si per malsoret po ashtu edhe per udheheqesit e vendit. Ne kete panair merrnin pjese e gjithe krahina e Pukes, duke perfshire edhe zonen e Gjegjanit e Kashnjetit. Po ashtu thuhet se ne kete panair kan marr pjese edhe nga Shkodra dhe Lezha. Ne kete panair lidheshin marveshje tregtare te cilat luanin nje rol te rendesishem per mireqenjen e vendit. Tregohet se panairi i Kabashit ka qene i pasur kur pjesmarresit pergatisnin pjese artizanale. Kabashi nxirrte ne treg punime druri, leshi, en prej balte etj. Ndersa Kryeziu, Gojansit , apo Sakati , Pista etj kishin zanat te paraqitshin vegsha, punime nga hekuri te punuara nga kovaç te ndryshem. Ne panair nuk mungonin orendi, e zbukrime te ndryshme. Ne panair nuk mungonin as veglat muzikore si: çiftelia, lahuta, fylli zumare, daulle etj. Ne zonen e Pukes dhe jo vetem eshte shume e njohur vallja e Kabashit e cila kercehet edhe sot.Kjo eshte nje valle epike. Ajo kercehet nga 4 burra te cilet formojne nje rreth te mbyllur. Valltaret qendrojne perball njeri tjetrin.Sipas te dhenave gojore thuhet se numri 4 perfaqesojne 4 vllaznit e fisit te Kabashit si: Qafaliajt, Kokajt, Lushajt dhe Hadrojin.Vallja ka karakteristik te saj hapjen e kraheve anash, rrahjen e kembeve ne toke etj. Kjo eshte nje nder vallet me te kercyer neper dasma jo vetem ne zonen e Pukes por edhe jasht saj.
1. E drejta per panair
Panairi behet vit per vit "Diten e Luleve" ne Lam Lushaj, Gryke Kabash. Ai eshte per mbare krahinen e Pukes. Ne panair ka te drejte me marr pjese kush te doje: plak e i ri, burr e grua, krene e vegjli, i vendit e i huaj, pukjane e mirditore, hoxhe e prift. Do me ardh ndokush prej venesh te tjera me shit e me ble, nuk ka kush te drejte me i thene: "Kah po shkon?!" apo "Cfar do ktu?". Ne panair, te largtit, vendas a te huaj, kane te drejte me ardh me mallnat e veta nje nate para e me qendru gjithe diten e panairit deri dy ore pa u errësu. Ne panair, si naten, si diten, gjithkushi ka te drejte me e shpall mallin e vete me za per gjate panairit. Gjate panairit kenga dhe vallja, gurapeshi e pushka ne shej, kane diten e vete. Kush ndales per to nuk mund ti bej kuj.
2. Detyra e pjesemarresve ne panair
Gjate panairit cdo pjesemarres ka detyre mos me i ba kuj dhune e ngaterrese, te shame e te shtyme, te rame e te vrame. "Lyp vend gjeti per çato (keto) pune!" Ne te dy anet e panairit jane kishe e xhami, kryq e vorre. Gjithsecili e ka detyre mos me i prek as mos me i dhunue. Jane nderi i katudnit e fisit te Kabashit. Per rreth panairit jane shpi e prona te katundit. Kush pune me to nuk ka, veç ne u shkofte mend per mik.
3. Detyra te veçanta te Kabashasve ne panair
Katundi i Kabashit me fisin mbar ka detyre me caktu rojet rreth panairit. Lajmsit kane detyre me lajmeru pjesmarresit mbar per sullet (rregullat) e Kabashit. Sullet jane:
1.Kush vjen ne panair ka detyre me ardh me shit e me ble, me pa e me ndie (degju), pa ba dhune e ngatrrese.
2.Kush vendos prit e ben pre mbrenda kufijve te Kabashit, ben mikprem fisin e Kabashit.
3.Cdo shtepi ne Kabash e ka per nder me prit e me qit per mik cdo pjesemarres ne panair.
4.Cdo Kabashas ka per detyre mos me pengu kend gjate panairit me shit e me ble , me kendu e hedh valle, me u ra veglave e tupanit, me qit ne shej a per qef, si diten si naten.
5.Kush del kunder sulleve (rregullave) ka Kabash e Puke ne shpinë.
Pak histori mbi Panairin e fshatit Kabash - Puke
Sipas historianeve thuhet se panairi i fshatit Kabash eshte zhvilluar para shekullit te 13-te. Ai zhvillohej cdo dite te diele e cila njihet edhe me emrin "Dita e Luleve" dhe qe zhvillohej tek vendi i quajtur "Lam Lushaj". Panairi shtrihej ne dy anet e rruges e cila njihet si Rruga e "Karvanave" , Rruga e Gjakoves etj. Tradita thote se dikur panairi shtrihej ne gjithe fshatin perbri rruges se hershme te karvanave prej "Qaf Ajtyres" deri ne "Qafe gjane". Fshati Kabash njihet dhe respektohet Bajrak i Pare ne zonen e Pukes, po ashtu dhe si qender e kuvendeve fisnore dhe nderfisnore. Pervec faktit e te qenurit fis i pare, Kabashi njihet per traditen e mire nder fetare. Si vit kronikane te ndryshem e kan permendur panairin e fshatit Kabash qe ne vitin 1637. Ne panairin e Kabashit mund te merrnin pjese kush te deshironte, pa dallim fisnore a fetar, krahinor a shoqerore. Sipas te dhenava panairi kishte rendesin e vet si per malsoret po ashtu edhe per udheheqesit e vendit. Ne kete panair merrnin pjese e gjithe krahina e Pukes, duke perfshire edhe zonen e Gjegjanit e Kashnjetit. Po ashtu thuhet se ne kete panair kan marr pjese edhe nga Shkodra dhe Lezha. Ne kete panair lidheshin marveshje tregtare te cilat luanin nje rol te rendesishem per mireqenjen e vendit. Tregohet se panairi i Kabashit ka qene i pasur kur pjesmarresit pergatisnin pjese artizanale. Kabashi nxirrte ne treg punime druri, leshi, en prej balte etj. Ndersa Kryeziu, Gojansit , apo Sakati , Pista etj kishin zanat te paraqitshin vegsha, punime nga hekuri te punuara nga kovaç te ndryshem. Ne panair nuk mungonin orendi, e zbukrime te ndryshme. Ne panair nuk mungonin as veglat muzikore si: çiftelia, lahuta, fylli zumare, daulle etj. Ne zonen e Pukes dhe jo vetem eshte shume e njohur vallja e Kabashit e cila kercehet edhe sot.Kjo eshte nje valle epike. Ajo kercehet nga 4 burra te cilet formojne nje rreth te mbyllur. Valltaret qendrojne perball njeri tjetrin.Sipas te dhenave gojore thuhet se numri 4 perfaqesojne 4 vllaznit e fisit te Kabashit si: Qafaliajt, Kokajt, Lushajt dhe Hadrojin.Vallja ka karakteristik te saj hapjen e kraheve anash, rrahjen e kembeve ne toke etj. Kjo eshte nje nder vallet me te kercyer neper dasma jo vetem ne zonen e Pukes por edhe jasht saj.
Ne kete panair eshte zhvilluar shume edhe lenja apo marrja e porosive te ndryshme. Ne shume raste njerezit kishin klientet e vet. Mallrat e porositur u shkonin njerezve neper shtepi. Veçori e panairit ishte rregulli qe te gjithe vishnin rrobat ma te mira te tradites ose i merrin nga te tjeret per te ra ne sy si nje dite feste. Panairi perveç tregetis ishte i ndertuar ne ate menyre qe te ishte nje fest e vertet. Keshtuqe ne kete panair tregohet qe u organizonin gjitjet ne pushke duke provuar keshtu edhe aftesit e tyre. Ky panair shfrytezohej edhe per takime e miqesi te ndryshme. Tregohet se ky panair merr pesh dhe rendesi te madh per shkak edhe te Kuvendit te Malsoreve (te Bajraktareve)i cili u zhvillonte e ne zone nder fise duke mbajtur rend, siguri si dhe duke luajtur rol te rendesishme ne pajtim te gjaqeve. Kuvende te tilla krahinore u zhvillonin rregullisht ne Kabash ku rol te rendesishem si gjithmon kan luajtur edhe dy besimet fetare ai mysliman e katolik. Keto ishin disa tipare kryesore te fizinomise te panairit te Kabashit i cili eshte nje nder vlerat dhe traditat me te vyera te Pukes.
Besimi musliman ne fshatin Kabash, Puke
Per perhapjen e besimit islam ne Kabash, tradita tregon se i pari qe perqafoj besimin islam ishte Hader Leka, vellau i vogel i kater vellezerve te fshatit Kabashit,Puke. Vellai i Hadrit Koka (i cili ishte i pari i vendit) u revoltua se vellau ndroj fe. Kujtesa popullore tregon se vellau (Koka) paska thene se do ta vriste Hadrin (vellan) nese behej vertet "turk"(mysliman). Hadri merr vesht per betimin e vellait te madh dhe ngase e dinte qe ai ishte i ashper vendos te largohej per ne Kosove. Disa thone se kjo ngjarje mund te kete ndodhur rreth vitit 1500 e disa te tjere thone per rreth vitit 1559. Disa i lidhin keto vite me faktin se; ne keto vite mendohet se eshte ndertuar "Mesxhidi" i Kabashit. Mesxhidi eshte "vend" apo "odë" ku udhetaret musliman gjate bujtimit ne fshatin Kabash-Puke kryenin lutjet dhe faljen e namazive sidomos gjate muajit Ramazan. Hadri per ti shpetuar vellaut sebashku me familjen vendos te marrin rrugen per ne Kosove. Koka e mori vesht dhe e ndjek nga pas derisa e ze Hadrin tek Ura e Vezirit mbi Dri dhe aty Koka vret vellaun e tij.
Fisi i Kabashit e priti keq kete vrasje. U mblodh ne kuvend dhe e la fajtor Koken duke vendosur: "Nuk vritet vellau pse ndron fene." Po ashtu Kuvendi vendosi t'ia hiqte parin e fisit Kokes e t'ia jepte Qafes (Qaf Leka ishte vellai i dyte).
Ashtu si Hadri dhe vellau i tij Qaf Leka behet musliman. Duke qenese tashme Qaf Leka ishte i pari i fisit besimi islam filloj te shtrihet ne gjithe fisin aq sa dominoj fisin. Musliman u bene Furriku, Lluka e ne vazhdim te gjithe.
Fisi i Kabashit e priti keq kete vrasje. U mblodh ne kuvend dhe e la fajtor Koken duke vendosur: "Nuk vritet vellau pse ndron fene." Po ashtu Kuvendi vendosi t'ia hiqte parin e fisit Kokes e t'ia jepte Qafes (Qaf Leka ishte vellai i dyte).
Ashtu si Hadri dhe vellau i tij Qaf Leka behet musliman. Duke qenese tashme Qaf Leka ishte i pari i fisit besimi islam filloj te shtrihet ne gjithe fisin aq sa dominoj fisin. Musliman u bene Furriku, Lluka e ne vazhdim te gjithe.
Breznite e Llukëve mbahen mend deri ne 10 breza. Met Lluka i pare eshte brezi i 10, Brezi i 11 nuk eshte i sigurte, sepse thuhet se Lluke eshte nofke, qe e paska fituar ne lufte. Kur u thirren vojvodet ne Prizren te Veziri (sanxhakbeu), rojet i provokuan duke ua rrasur kesulen ne koke. Sapo roja zgjati doren, Lluka nxori shpaten. U be zhurme. Erdhi bimbashi i rojeve dhe vuri rregull. Lluken e shikoi vrejtur. E pyeti: Si te thone? Ky u pergjigj krenar : "Lluke!" , Lluke qosh!- iu pergjigj bimbashi.
Kjo gojdhene na zbret ne mesin e shek. XVII, duke na afruar me kohen kur u krye vizita e Frang Bardhit. Prej kesaj mund te vijme ne perfundimin se perhapja e besimit mysliman ne shk. XVII ne Kabash ka qene shume e shpejte. Duket se ne kete shekull kalimi ne fene myslimane perfshiu edhe Lushajt. Laçajt jane kusherinje me Preçajt. Precajt jane Lushaj.
Laçajt kane qene ne sherbim tek Qyteza e Pukes (Koder Hani), te afruar prej Zotnive dhe Dizdarit. Aty ku jane sot, kujtojne mbi 10 breza, duke shkuar deri tek Isuf Laçi i pare. Pra deri me 1650.
Edhe nga Kokaj pati familje si Qypajt etj qe hyjne ne islam. Megjithate, Kokajt jane vellazeri qe ka hyre me pak ne besimin islam. Keto nderrime besimi nga te krishtere ne mysliman ne Kabash krijuan pershtypje te veçate tek te huajt, sa qe Kabashi si fis u be i teri me shumice myslimane.
Kjo gojdhene na zbret ne mesin e shek. XVII, duke na afruar me kohen kur u krye vizita e Frang Bardhit. Prej kesaj mund te vijme ne perfundimin se perhapja e besimit mysliman ne shk. XVII ne Kabash ka qene shume e shpejte. Duket se ne kete shekull kalimi ne fene myslimane perfshiu edhe Lushajt. Laçajt jane kusherinje me Preçajt. Precajt jane Lushaj.
Laçajt kane qene ne sherbim tek Qyteza e Pukes (Koder Hani), te afruar prej Zotnive dhe Dizdarit. Aty ku jane sot, kujtojne mbi 10 breza, duke shkuar deri tek Isuf Laçi i pare. Pra deri me 1650.
Edhe nga Kokaj pati familje si Qypajt etj qe hyjne ne islam. Megjithate, Kokajt jane vellazeri qe ka hyre me pak ne besimin islam. Keto nderrime besimi nga te krishtere ne mysliman ne Kabash krijuan pershtypje te veçate tek te huajt, sa qe Kabashi si fis u be i teri me shumice myslimane.
Nopça shkruan se "Kabashi ka qene i pari fis i Shqiperise se Veriut qe kaloi ne Muhammedanizem." dhe se kete vend (toke) e paska marr " si shperblim per kthimin ne fene muhamedane."
Keto konkluzione jane te pabazuara, sepse Gjin Kabashi qefali me 20 shtepi ishte i vendosur ne Rrape me 1571. Bashke me te tjeret ai ishte i krishtere nga te cilet me pas shfaqen edhe ato qe kishin pranuar fesen isalme. Disa thone se shume para Kabashit, ne fene myslimane hyri nahija e Malziut (Dukagjini), rrethina e Spasit, ku me 1571 ne Spas (me rrethin) nga 309 familje, 22 ishin bere mysliman.Ndersa ne Kabash e Rrape me 1571 nuk shenohet asnje familje mysliman. Vetem pas 20 vitesh, me 1591, del ne Shinpal (Kabash) 1 familje myslimane dhe dy te tilla ne Rrape. Pas ketij viti numri i myslimaneve u shtua shume sidomos pas vdekjes se Hader Lekes.
Disi me i sakte paraqitet Teodor Ippen, i cili shprehet: "Fisi i Kabashit ka rreth 2000 frymë prej te cileve me shume se gjysma jane katolik." Ndersa Durham shkruan : "Kabashi - mysliman."
Keto konkluzione jane te pabazuara, sepse Gjin Kabashi qefali me 20 shtepi ishte i vendosur ne Rrape me 1571. Bashke me te tjeret ai ishte i krishtere nga te cilet me pas shfaqen edhe ato qe kishin pranuar fesen isalme. Disa thone se shume para Kabashit, ne fene myslimane hyri nahija e Malziut (Dukagjini), rrethina e Spasit, ku me 1571 ne Spas (me rrethin) nga 309 familje, 22 ishin bere mysliman.Ndersa ne Kabash e Rrape me 1571 nuk shenohet asnje familje mysliman. Vetem pas 20 vitesh, me 1591, del ne Shinpal (Kabash) 1 familje myslimane dhe dy te tilla ne Rrape. Pas ketij viti numri i myslimaneve u shtua shume sidomos pas vdekjes se Hader Lekes.
Disi me i sakte paraqitet Teodor Ippen, i cili shprehet: "Fisi i Kabashit ka rreth 2000 frymë prej te cileve me shume se gjysma jane katolik." Ndersa Durham shkruan : "Kabashi - mysliman."
Popullsia e fshatit Kabash , Puke
Sa i takon numerit te banoreve te fisit te Kabashit mendimi i disa studiuesve te huaj eshte i pergjithshem dhe shpesh me diferenca te pashpjegueshme mes tyre.
Per numrin e popullsis se Kabashit te Pukes Coroneli thote se ka 230 shtepi, Hani thotr per 356 shtepi me 2600 banore, Pisko- thote per 300 shtepi me 2750 banore, Baldaçi-240 shtepi me 1880 banore, Ippen - 2000 banore, Nopça vet -1300 banore, kurse Sciner-223 shtepi me 1494 banore."
Arsimi ne fshatin Kabash , Puke
Para sundimit Osman thuhse se familjet fisnike te Kabashit i dergonin djem e tyre ne katikizem (mesime per fene katilke) tek Kisha e Shen Palit. Me te miret i dergonin per studime ne Vatikan sic jane rastet e abateve Prend Ziu (Zeza) e Nikollë Leka (Stanisha).
Me ardhjen e Perandorise Osmane ne Nahijen e Pukes u hapen nje varg mejtepesh (shkolla fillore te besimit musliman) si psh: Kabash, Puke, Qerret, Micoj, Kryezi, Iballe, Malzi (Dukagjin).
Me ardhjen e Perandorise Osmane ne Nahijen e Pukes u hapen nje varg mejtepesh (shkolla fillore te besimit musliman) si psh: Kabash, Puke, Qerret, Micoj, Kryezi, Iballe, Malzi (Dukagjin).
Shkolla e Kabashit zanafillen e vet e ka ne Mejtepin e xhamise se fshatit Kabash, kjo pasi ne godinen e Mejtepit te xhamise se Kabashit u hap zyrtarish Shkolla Shqipe ku mesues pat imam Sadik Prishtinen.
Mejtepet jane shkolla fillore te hapura nga Perandoria osmane te cilat funksionin nen drejtimin e xhamise ku mesues ishte imami ose hoxha. Ne keto shkolla perveç mesime islame jepej mesime baze mbi; gjeografin, shkrimin , matematiken. Dhe pse keto shkolla ishin nen drejtimin e xhamive ne to merrin pjese edhe femije te besimve te tjera. Koha se ne cilin vit jane hap Mejtepet apo Mektepet nuk dihet, dihet qe jane hap shume vite me pare. Ne Kabash mejtepi u rihap nga imami Sadik Hoxhe i fshatit Iballe i cili u mbyll per shkak te levizjes se hoxhes per tu rihapur nga imami Sadik Prishtina (Luma) , i cili erdh nga Kosova ne Kabash si emigrant politk me 1912, ne perpjekje per ti shpetuar persokutimit serb. Me te ardhur ne Kabash ai u emrua nga Myftinia e Pukes imam i xhamis ku edhe rihapi mejtepin me 1914. Burimet arkivore te kohes pasqyrojne keto fakte, ku mejtepi del se ka vazhduar edhe gjate pushtimit Austro Hungarez (1915-1918). Autoritet vendore njoftonin aso kohe: "Komanda (ushtarake) veren se nuk eshte mendimi per nje shkoll popullore, por per nje shkolle besimi muhammedan, ne te cilen mesohet edhe turqisht." (Sabas Sinani, 60-vjet shkolle shqipe ne Kabash." "Puka dhe shkolla, V, 1978, fq.92).
Mejtepet jane shkolla fillore te hapura nga Perandoria osmane te cilat funksionin nen drejtimin e xhamise ku mesues ishte imami ose hoxha. Ne keto shkolla perveç mesime islame jepej mesime baze mbi; gjeografin, shkrimin , matematiken. Dhe pse keto shkolla ishin nen drejtimin e xhamive ne to merrin pjese edhe femije te besimve te tjera. Koha se ne cilin vit jane hap Mejtepet apo Mektepet nuk dihet, dihet qe jane hap shume vite me pare. Ne Kabash mejtepi u rihap nga imami Sadik Hoxhe i fshatit Iballe i cili u mbyll per shkak te levizjes se hoxhes per tu rihapur nga imami Sadik Prishtina (Luma) , i cili erdh nga Kosova ne Kabash si emigrant politk me 1912, ne perpjekje per ti shpetuar persokutimit serb. Me te ardhur ne Kabash ai u emrua nga Myftinia e Pukes imam i xhamis ku edhe rihapi mejtepin me 1914. Burimet arkivore te kohes pasqyrojne keto fakte, ku mejtepi del se ka vazhduar edhe gjate pushtimit Austro Hungarez (1915-1918). Autoritet vendore njoftonin aso kohe: "Komanda (ushtarake) veren se nuk eshte mendimi per nje shkoll popullore, por per nje shkolle besimi muhammedan, ne te cilen mesohet edhe turqisht." (Sabas Sinani, 60-vjet shkolle shqipe ne Kabash." "Puka dhe shkolla, V, 1978, fq.92).
 |
| Ish-nxenes te Shkolles se Kabashit sebashku me mesuesin e tyre Sabah Sinani (Kl.VI) |
Me 1917 imam Sadik Prishtina kreu nje kurs pedagogjie ne Normalen e Elbasanit. Mbas ketij kursi, u emeruar zyrtarisht mesues ne shkollen fillore te Kabashit. Per vend shkolle u perdor godina e mejtepit, te ciles ne vazhdim iu vu dhe nje kat mur, veshur me derrase nga jasht simbas modelit "shpi me çardak." Sado qe situata politike e viteve 1919-1921 ishte e trazuar e me pasiguri, imami Sadik Prishtina i perkrahur dhe prej fshatit, e mbajti shkollen hapur, duke shtuar dhe numerin e nxenesve musliman por dhe te krishter. Te krishter fillimish u afruan me medyshje nga qe mesuesi ishte edhe imam. Me kalimin e kohes numri i tyre erdhi duke u rritur deri ne 40. Me taktin dhe interesimin e mesues Sadik Prishtines ne Kabash filluan te vinin nxenes prej Qelze, Meçe, Blinishti, Bicaj (te krishter), Rrape, Lajthiza e Puke sa numri i nxenesve arriti ne 50.
Me 1924 Sadik Prishtina kerkoj prej N/Prefektures se Pukes qe shkolla e Kabasbit te behej me 4 rende. Me ndihmen e fshatit godina e mejtepit u mermetua dhe u zgjerua aq sa u cilesua prej inspektorise arsimore te Shkodres: "Nje prej shkollave me te mira (ku) ndiqet edhe prej atyre qe jane dy ore larg. Gjetem elemente prej dy besimeve, femije gjithesej 54." (Arkivi i Muzeut Historik te Shkodres, Fondi, N/Prefektura e Pukes. Dosja per arsimin e vitit 1925, dokum, dt.01.06.1925).(9) Ne vitin 1939 pas disa perplasjeve qe pat Luigj Kosmaçi (mesues ne Qerret) me Nenprefektin e Pukes Hysni Jareci u ben disa transferime ku perfshi dhe shoku i i tij Idriz Çanga i cili u transferua mesues ne shkollen e fshatit Kabash , Puke. Mesuesit qe kan dhene mesim ne shkollen e Kabashit jane shume, por do permend shkurt disa: Prof. Xhemal Meçi, Hysen Rrustemi (Mesues ne disa shkolla si: Iballe (1947) , dy vite ne Kryezi (1948), Qaf Mali (1950-51), Berishe (1952), Qerret, Qelez etj), Isuf Hajdari (nga fshati Dedaj, ne Kabash rreth viteve 1932) Ne vitin 1952 vjen mesues ne Kabash Prendush Ndreka (nga fshati Qelez), ne vitin 1959 mesues Ramadan Islami (nga fshati Buhot) transferohet ne shkollen e Kabashit, per te vijuar me mesuesit; Adem Laçi , Ramadan Hoxha , Beslim Hoxha , Lumnie Hoxha ne vitin 1968, ne vitin 1961 emrehet drejtor Imer Brahim Kopani, ne vitin 1968-1978 jem mesim ne shkollen e Kabashit per lenden Bilogji e Kimi mesues Sahit Haxha (nga fshati Buhot), Besnik Laçi etj. Nder mesuesit qe mbahet mend vendas eshte Sabah Sinani i arsimuar per Gjuhe Letersi. Ne vitin 1990 Sabah Sinani u dekurua me Medaljen "Naim Frasheri"me motivacion Per veprimtari te shquar ne fushen e arsimit.
Me 1924 Sadik Prishtina kerkoj prej N/Prefektures se Pukes qe shkolla e Kabasbit te behej me 4 rende. Me ndihmen e fshatit godina e mejtepit u mermetua dhe u zgjerua aq sa u cilesua prej inspektorise arsimore te Shkodres: "Nje prej shkollave me te mira (ku) ndiqet edhe prej atyre qe jane dy ore larg. Gjetem elemente prej dy besimeve, femije gjithesej 54." (Arkivi i Muzeut Historik te Shkodres, Fondi, N/Prefektura e Pukes. Dosja per arsimin e vitit 1925, dokum, dt.01.06.1925).(9) Ne vitin 1939 pas disa perplasjeve qe pat Luigj Kosmaçi (mesues ne Qerret) me Nenprefektin e Pukes Hysni Jareci u ben disa transferime ku perfshi dhe shoku i i tij Idriz Çanga i cili u transferua mesues ne shkollen e fshatit Kabash , Puke. Mesuesit qe kan dhene mesim ne shkollen e Kabashit jane shume, por do permend shkurt disa: Prof. Xhemal Meçi, Hysen Rrustemi (Mesues ne disa shkolla si: Iballe (1947) , dy vite ne Kryezi (1948), Qaf Mali (1950-51), Berishe (1952), Qerret, Qelez etj), Isuf Hajdari (nga fshati Dedaj, ne Kabash rreth viteve 1932) Ne vitin 1952 vjen mesues ne Kabash Prendush Ndreka (nga fshati Qelez), ne vitin 1959 mesues Ramadan Islami (nga fshati Buhot) transferohet ne shkollen e Kabashit, per te vijuar me mesuesit; Adem Laçi , Ramadan Hoxha , Beslim Hoxha , Lumnie Hoxha ne vitin 1968, ne vitin 1961 emrehet drejtor Imer Brahim Kopani, ne vitin 1968-1978 jem mesim ne shkollen e Kabashit per lenden Bilogji e Kimi mesues Sahit Haxha (nga fshati Buhot), Besnik Laçi etj. Nder mesuesit qe mbahet mend vendas eshte Sabah Sinani i arsimuar per Gjuhe Letersi. Ne vitin 1990 Sabah Sinani u dekurua me Medaljen "Naim Frasheri"me motivacion Per veprimtari te shquar ne fushen e arsimit.
 |
| Nxenesit e Mejtepit te xhamise Kabash,Puke. (Grupi i fshatit Meçe). Foto e vitit 1935 |
Krahas mejtepit, gjateve viteve 1916-1917 shites ambulant prej Shkodre, qe shisnin rroba neper fshat e lagjet e Kabashi, me kerkesat e banoreve hapen kurse per musliman e te krishtere per mesimin e shqipes simbas alfabetit te Manastirit, si dhe shtimin e njohurive aritmetike.
Historian dhe Studiues te shquar kan thene per Kabashin :
Eqerem Çabej: "Jam shume i kenaqur qe njoha kete treve interesante te vendit tone dhe njerezit e saj." (Viti 1977)
Ahmet Osja : "Njeri nga fiset e hershme shqiptare me emer te madh eshte ai i Kabashit."(Viti 2005)
Jup Kastrati : "Tri here ketu ne Kabash, tri here shume i kenaqur. Arsimtare te vullnetshem, auditor i vemendshem, popull fisnuk e me tradita shekullore qe duhen studiuar." (viti 1980)
Gjergj Fishta ;
"Ai asht Çoku i Mar Kolë Dinit,
Prej Kabashit te Dukagjinit." (viti 1937)
Sulejman Vokshi :
"Bini ju Kabash, hej Burra,
Bini m'thika e m'kacaturra." (viti 1881)
Domeniko Pasi : "Kabashi i famshem eshte bajraku i pare ne malet e Pukes." (viti 1888)
Ahmet Osja : "Njeri nga fiset e hershme shqiptare me emer te madh eshte ai i Kabashit."(Viti 2005)
Jup Kastrati : "Tri here ketu ne Kabash, tri here shume i kenaqur. Arsimtare te vullnetshem, auditor i vemendshem, popull fisnuk e me tradita shekullore qe duhen studiuar." (viti 1980)
Gjergj Fishta ;
"Ai asht Çoku i Mar Kolë Dinit,
Prej Kabashit te Dukagjinit." (viti 1937)
Sulejman Vokshi :
"Bini ju Kabash, hej Burra,
Bini m'thika e m'kacaturra." (viti 1881)
Domeniko Pasi : "Kabashi i famshem eshte bajraku i pare ne malet e Pukes." (viti 1888)
Pergatiti
Gezim KOPANI
Shenim:
Per shkak te gjetjeve te informacioneve te reja, materiali eshte vazhdimish ne perditesim...
Per shkak te gjetjeve te informacioneve te reja, materiali eshte vazhdimish ne perditesim...
_______
1. Fis, dmth nje bashkesi indivitesh qe kan prejadhrje sipas deges mashkulore nga nje shtergjysh i perbashket.
2. Bajrak, Eshte term osman qe dmth thene; "flamur" me te cilin kuptohet: "Pris i fisit-Udheheqes i fisit " si dhe drejtues i ushtris etj.
3. Monumet kulture.
4. Franz Nopcsa ka lindur ne Szaesel me 1877. Ai e vizitoj disa here veriun e Shqiperise sidomos ne vitin 1903, dhe vitin 1922. Ai shkruajti vepren "Geographie und Geologie Nordalbaniens" dmth; "Gjeografia dhe gjeologjia e Shqiperise Veriore" te cilen e ilustron me hartat e pare gjeologjike 1:200 000 te Shqiperise se Veriut. Liber me 620 faqe botuar e Budapest ne vitin 1929. Po ashtu ai beri studike etnografike mbi fiset e veriut te Shqiperise me tutuj: "Das Katholische Nordalbanien" dmth; "Shqiperia veriore katolike, viti 1907", "Aus Sala und Klementi " dmth; "Nga Sala dhe Kelmendi" , viti 1910, "Die Bergstamme Nordalbanines und ihr Gewohnheitsrexht" dmth; "Fiset e Malesise se Shqiperise Veriure dhe e drejta zakonore e tyre." po ashtu ai shkruajti: "Topographie und Stammesorganisation in Nordalbanien" dmth; "Topografia e organizimit fisnore te Shqiperise se Veriut" botuar ne Ohrlingen ne vitin 1932 etj.
3. Monumet kulture.
4. Franz Nopcsa ka lindur ne Szaesel me 1877. Ai e vizitoj disa here veriun e Shqiperise sidomos ne vitin 1903, dhe vitin 1922. Ai shkruajti vepren "Geographie und Geologie Nordalbaniens" dmth; "Gjeografia dhe gjeologjia e Shqiperise Veriore" te cilen e ilustron me hartat e pare gjeologjike 1:200 000 te Shqiperise se Veriut. Liber me 620 faqe botuar e Budapest ne vitin 1929. Po ashtu ai beri studike etnografike mbi fiset e veriut te Shqiperise me tutuj: "Das Katholische Nordalbanien" dmth; "Shqiperia veriore katolike, viti 1907", "Aus Sala und Klementi " dmth; "Nga Sala dhe Kelmendi" , viti 1910, "Die Bergstamme Nordalbanines und ihr Gewohnheitsrexht" dmth; "Fiset e Malesise se Shqiperise Veriure dhe e drejta zakonore e tyre." po ashtu ai shkruajti: "Topographie und Stammesorganisation in Nordalbanien" dmth; "Topografia e organizimit fisnore te Shqiperise se Veriut" botuar ne Ohrlingen ne vitin 1932 etj.
5. Shiko; Gezim Kopani (Myfti) "Perhapja e besimit mysliman ne rrethin e Pukes nder vite (1523-1990) tek revista shkencore islame "Zani i Nalt" fq.100-102.
6. Robert Elsie "Fiset Shqiptare" (The Tribes of Albania), fq. 271
6. Robert Elsie "Fiset Shqiptare" (The Tribes of Albania), fq. 271
Ne lidhje me fshatin Kabash ju mund te lexoni edhe keto artikuj:
Origjina e Kabashit të Prizrenit
Panairi i Kabashit - Puke
Origjina e Kabashit të Prizrenit
Panairi i Kabashit - Puke
Kabashasit e Pukës në fshatin Gurrakoc të Istogut , Kosovë
Ne tetor te vitit 1994 rihapet Mejtepi i xhamise se fshatit Kabash - Puke
Ne tetor te vitit 1994 rihapet Mejtepi i xhamise se fshatit Kabash - Puke
 |
| Xhamia e Fshatit Kabash |
 |
| Fshati Meçe, Kabash-Puke (Fotografi e bere ne oborrin e shtepise se Qazim dhe Xhevedet Kopani |
 |
| Fotografi e bere ne fshatin Meçe (ish stanet e vjetra te fisit te Kabashit) |
 |
| Myftiu Gezim Kopani me Selimin djali i imam Sadik Prishtines i cili per shume vite ka dhene mesim ne Mejtepin e xhamise se fshatit Kabash , Puke |
 |
| Halil Kopani |
 |
| Fotografi e bere ne fshatin Kabash, pas nje takimi te Myftiut Gezim Kopani me banoret |
 |
| Fotografi e bere ne fshatin Meçe. Ne foto jane: Xhevdet Kopani, Gezim Kopani, Ersi dhe Engin Kopani |
 |
| Fotografi e vjeter e bere ne fshatin Meçe |
 |
| Fotografi e bere tek xhamia e fshatit Kabash, Puke. Foto e bere pas nje takimi te Myftiut Gezim Kopani me besimtaret mysliman dhe jo vetem |
 |
| Haxhi Barxhani |
 |
| Fotografi e bere ne Kabash , Puke Ne fotografi familja e Haxhi Barxhanit |
 |
| Hurdha e Frashnit ne fshatin Meçe |
 |
| Hurdha e Frashnit ne fshatin Meçe |