August 25, 2016

Kalaja e fshatit Flet , Pukë

Nga: Uke Sinani "Malziu Veshtrim historik-etnografik" Kukes 2014

Keshtjalla e "Leks",Flet  dhe gjurme te rruges Malzi-Prizren
(Kalaja e Fletit ,planimeteria,skice)

Keshtjellen e Fletit e permend Gjon Muzaka si nje fortifikim te ndertuar nga Leke Dukagjini. Keshtjella eshte me permasa 32m x18 m dhe ndodhet ne nje kurriz te ngushte qe zgjatet nga lindja ne perendim. Ne lindje te tij jane gjurme te murit te cilat nuk ndiqen dot midis shkembinjve. Ne veri dhe jug kurrizi zbret per nga 200m ne perroin e Benes dhe ate te Fletit me pjerresi rreth 45%.
Ne keto dy ane muri mund te ndiqet vetem si trase. Me mire prej tij ruhet balli i ngushte perendimor 14 m i gjate dhe 1.2 m i gjere. Ne skaj te tij ndodhet nje kulle ne forme gjyshmerrethi me diameter rreth 4m.
Muratura eshte e rregullt, e punuar me gure te thyer me madhesi mesatar, te lidhur me mjfat llaç gelqerje. Ne mur shihen dhe vrimat e rrjetit te drunjte te perforcimit. Rreth 40 m poshte keshtjelles gjenden gjurmet e nje rruge 2.3 m te gjere , te prere ne shkemb. Rruga vijon me pjerresi 13 %, duke i kaluar me terpentina me rreze 4-5 m shpatet e pjerret. Traseja e saj e hapur ne shkemb eshte e niveluar dhe e shtruar me zhurel te imet.
Kjo rruge, e njohur me emrin rruga e Gjakoves, ngjitej deri te Qafa e Malit. Prej ketej, pas 700-800 m, ajo zbriste rreze keshtjelles se Fletit e ne fshatin me te njejtin emer. Ketu, mbi perroin e Marak Palit, ndodhej nje ure e vogel 3 m e gjere, me dy kembe te uleta dhe shtroje derrase. Rruga me tej nga Ulezat e Xathit e deri te varrezat e Xathit i qepej shpatit verilindor te lugines e vazhdonte deri te Hani i Sakatit.
(Monumente 1/1983Apolo Baçe e Lazer Papajani, faqe 128.)

Pergatiti
Gezim KOPANI

August 16, 2016

Xhamit e; Tivarit, Kretes, Selanikut, Jagonines (foto)

 Selanik 1863
 Krete,Greqi
 Tivar 1863
 Krete,Greqi
Jagonine

Islami dhe Kazaja e Pukës

Harta Osmane e katër Vilajeteve

Që në krye të herës gjatë periudhen Osmane Puka e cila në disa raste njihet me emrin Dukagjin ishte pjesë e Vilajetit të Shkodrës.[1]. Fillimisht zona e Pukës me rrethin u shpall Nahi dhe me vonë ajo shpallet Kaza.
Gjatë këtyre zhvillimeve rol të veçantë luajti besimi islam i cili në trojet shqiptare erdh si rezultat i shumë levizjeve politike të shek IV.[2] Për shkak të politikes së Perandorisë Romake besimi i krishter u nda në dy grupime politike  a). Lindore dhe b).Perendimore. E thnënë ndryshe të krishteret me prejardhje helene dhe asaj me prejardhje latino romane. Kjo bëri që në vitin 1054 besimi kristian të ndahet në grupime të medha;
a). Kisha Katolike 
b). Kisha Ortodokse.[3]
Kjo ndarje ishte tmerrsisht e ashpër. Dy grupimet krijuan luftrat të ndryshme duke ndarë kështu territore, zonat e influencës, ushtri etj. Kjo lloj përplasje ishte aq e madhe saqë njerëzit u lodhen sëtepërmi. Luftrat mes dy palëve ishin në shkallen më tërtë të mundshme, gjë e cila solli dobësimin e krishterimit. Në trojet shqiptare dobësimi ishte madh dhe dezintegruese në fushen e integrimit të kulturës dhe të kombësisë shqiptare. Lufta e dy kishave për administrimin e tokave shqiptare luhati fuqishem besimin e shqiptarëve. Këto politika bënë që të lulëzonin projekte për tjetërsimin etnik të ilireve. Por me ardhjen e Perandorisë Osmane[4] u bë ndrushimi i madh qoftë në aspektin e sigurisë por dhe të zhvillimeve të reja politiko-administrative. Osmanët nuk krijuan kufi mes njësive administrative të shqiptarëve, por ato i la të bashkuar.[5]
Për shkak të politikave jo përçarse të Osmanëve në trojet shqiptare feja islame filloj të zë vend lirish dhe me vullnet të plotë tek familjet shqiptare. Shqiptarët dhe jo vetem ishin lodhur së mbrojturi  nga luftrat gjakatare mes dy kishave, kështu ato u ndjen mjaft mirë në besimin islam. Siguria dhe mirëqenia e tyre u rrit. Kjo bëri që shumë të tjerë ti bashkoheshin islamit dhe jo siç pretendojnë disa që islami u përhap me dhunë në trojet shqiptare.[6] 
Prof.dr. Herman Gross në "Ekonimia Ballkanike" shkruan: "...shqiptarët gjatë pesë shekujve që kanë bashkëjetuar me turqit osmanli, në sajë të aftësive së adaptimit dhe të telenteve të tyre si nënpunës, kishin zënë shkallët më të larta në qeverin e Stambollit dhe luanin rol të rëndësishëm për perandorinë. Mirëpo nga ana tjetër, fiset shqiptare jetonin të lira e të pavarura në malet e Shqipërisë." dhe këtu e ka fjalen krysisht për: Mirditen, Dukagjin etj.
Rreth viteve 1662 [7] eksploruesi turk Evlija Çelebi vizitoi veriun e Shqipërisë. Sipas të dhënave që ai jep del se në Kazan e Pukës kishte disa familje myslimane madje edhe në drejtim e Kazasë së Pukës me konkretish Kajmekam.
Islami në zonën e Pukës dhe jo vetm filloj të shfaqet rreth vitit 1485 (kohë kur u krijua Sanxhaku i Shkodrës). Të parët që filluan të pranonin islamin ishin familjet fisnike të PukësKabashit, Malziut etj. Pas vitit 1523 në këto zona numërohen disa familje myslimane.  Ishte fisi i Kabashit, shtëpia e Zonisë në Pukë Dizdarit që u bënë musliman duke u bërë kështu shembull për fshatrat e tjerë si: Qerreti,  Rrapja, Kryezi, Iballe etj.
"Pas shek. XVII në fshatin Kabash feja islame u hap me shpejtësi të madhe. Sipas të dhënave, i pari që pranoi fenë islame në fshatin Kabash ishte Hadër LekaNopça shkruan se; Kabashi qe i pari fis i Shqiperisë së Veriut që kaloi në Muhamedanizem. Pas vitit 1900 Kazaja e Pukës numeronte mbi 700 mysliman."[8]

Katër Vilajetet

Pas Kabashit, Pukës, Qerretit, Malziut, islami filloj të shtrihet në zonat e tjera si;Flet, Xathe, Dardhe, Trun, Kulumri etj. Islami luajti rol të rëndësishëm jo vetem në jeten e familjeve myslimane por dhe të besimeve të tjera pasi paria myslimane e vendit kishin bashkëpunim me parit e tjera të besimit katolik. 
Sipas të dhënave në vitin 1900 Kazja e Pukës kishte 6.300 banorë mysliman dhe 10.000 katolik. Në librin e tij Nëpër gjurmët e Islamit Ali Basha shkruan:
"Në Kazanë e Pukës - e quajtur edhe Dukagjin bëjnë pjesë katër fise. Bajraku i Pukës në vitin 1900 numerointe 700 mysliman - rreth 44% dhe 910 katolik. Ndërsa në vitin 1916 shifra e banorëve mysliman u rrit në 52%. Edhe Kabashi ka qënë i përzier në mënyrë të barabartë  50% me 50%. Në fiset si Kryeziu, Berisha, Qerreti të marra sëbashku në vitin 1900 kishte 720 mysliman dhe 780 katolik. Vetem Kryeziu kishte 670 mysliman." [9]
Zonat si Puka, Kabashi, Qerreti, Kryeziu, Malziu ishin ndër zonat më të njohura e më të zhvilluara. Në këto vendeu u ndërtuan; Xhami, Hane, MejtepeKisha, Dyqane (Dugaj) po ashtu pjesërisht ku ishte mundësia u zhvillua blektoria. Vlen të përmendet këtu Panairi i Enëve që zhvillohej në fshatin Kabash i cili u zhvillua shumë pas ardhjes së Perandorisë Osmane ishte një nder shtysat kryesore të blektoreve në zonen e Pukës dhe jo vetem. Thuhet se Panairi i Enëve e ka zanafillen e vet rreth shek.XIII. Ai shtrihej në Lam Lushaj të fshatit Kabash.[10]
Qendra e Panairit ishte tek Xhamia e fshatit Kabash dhe shtrihej për gjatë gjithë rrugës deri tek Kisha e Shën Palit në Kabash.  Kjo tregon për rëndësin dhe ndikimin që ajo kishte xhamia në fshat. Zhvillim kishte edhe në Pukë tek xhamia Kodër Hanit Pukë, Qerret, Malzi  etj.

Përgatiti
Gëzim Kopani

gusht 2016


_______________
1. Deri në vitin 1878 Vilajeti i Shkodrës përbëhej nga: ShkodraTivari, Podgorica, Tuzi, Ulqini, Puka, Oroshi, LezhaKruja, Tirana, Durrësi, Kavaje etj. Përveç Vilajetit të Shkodrës ishte dhe Vilajeti i Kosovës, Manastirit dhe Janinës.
2. Populli shqiptar, si pasardhës direkt i Ilireve dhe nip Pellazgjik është mbartes i kultures ballkaniko-mesdhetare parahomerike, se këtejmi edhe mbartëz i panteizmit të përvetesuar nga helenet dhe romakët. Panteismi Iliro-Pellazgjik ishte një mishërim i fenomeneve natyrore me kryeperendinë Zotin, të cilet helenet e quajtes Zeues ndërsa romaket Jupiter. Me fjale të tjera përceptimi i Ilireve për një kryeperendi pashmangshem dërgonte në besim monoteist. Në këtë fakt duhet shikuar shkaqet e pranimit të krishterimit nga Iliret, pasi besimi i krishter në fillim ishte fe i shtresave të shtypura të shoqërisë skllavopronare romake të etnise jogreke dhe joromake. Vete fakti se mbreti Kostandin (Iliro-Dardan) i Romës, ua njohu Ilireve, Maqedonesve dhe Grekëve krishterimin për fe zyrtare. Marr nga; Dr.Muhamet Pirraku, Libri: Rreth Përhapjes së Islamit Ndër Shqiptarët fq.33.
3. Kudërshtit midis dy kishave, të Lindjes dhe të Perendimit, do të ashpërsohen veçanarisht nga shekulli V Lexo: Dr.Muhamet Pirraku tek"Rreth Përhapjes së Islamit Ndër Shqiptarët" fq.33
4. Fitorja e tërethortë me e madhe për popullin shqiptarë ishte evitimi i kufijeve midis viseve nën administraten serbe e greke bizantine që i copetonte tokat shqiptare..." (Dr.Muhamet Pirraku, Libri: Rreth Përhapjes së Islamit Ndër Shqiptarët fq.37)
5. Sipas të dhënave Osmanet kan filluar të duken në viset ballkanike rreth vitit 1354.
6. Nuk ka ekzistuar absolutisht asnjë rast kthim feja me dhunë nga ana e turqve "Po ashtu në këtë liber A.Kolaj thotë: "Ndërrimi i fesë së shqiptarëve me anë të dhunëështë pjelle e fantazisë dhe shpikja e murgjëve dhe nuk është  aspak e hijshme që ta pretendonjë këtë historianët."(info;Aristidh Kolaj ish Kryetar i Arbërve që jetojnë në Greqi) (Aristidh Kolaj, "Arvanitët", Athinë.1985) Ndërsa koloneli Lik në librin e tij "Udhetime nepër Shqipëri" shkruan: "Shqiptarët bëheshin mysliman sepse kjo fe pajtohej me natyren e tyre dhe nuk tolereonte përuljen, martirizimin, servilizmin dhe ofendimin."v.1804.
7. Pra flasim këtu e 350 vite më parë.
8. Shkrim i përgatitur nga Gezim Kopani dhe i botuar në revisten shkencore "Zani i Nalt" nr.7, v.2014
9. Ali Basha, "Në gjurmet e Islamit" fq.504
10. Në Lam Lushaj ndodhet edhe rruga e vjeter që quhet "Rruga e Karvanave" ose "Rruga e madhe".

August 04, 2016

Jenikale (Dukagjin - Pukë) përshkrim nga Evlija Çelebi

Qe ne zanafilen e saj ne periudhen Osmane Puka e cila ne disa raste njihet me emrin Dukagjin ka qene pjese e vilajetit te Shkodres.[1]. Ne fillim rrethina e Pukes u quajt Nahi ndersa me vone Kaza.

"...Nga Ulqini shkova ne Shkoder e prej andej ne Bushat, prane Pashes , i cili me dha 13 mije grosh, te gjitha monedha te arta veneciane, kundrejt borxhit te Meleq Ahmed Pashes... Te gjitha keto i regjistroi  ne letren qe me dha per Meleq Ahmed Pashen. Pastaj me fali edhe mua 300 munedha floriri veneciane, si dhe disa dhurata te tjera si nje at, nje jatagan si dhe nga 10 cope florinje, nje cope cohe e nga nje stof te gjithe njerezve te mi. Pasi dha edhe disa shoqerues me vete, u ndava nga Beu dhe u nisa nga Shkodra per ne Stamboll." Ulqini, Shqiperia; para tre shekujsh faq.147

Autori ne kete udhetim ndesh edhe dy keshtjella te Dukagjinit;
Muthin (kjo fortese ka mundesi te jete Deja ose Kabashi) e Jenikala. Per parin (te paret e vendit) ai thote: "Eshte nje ndertim i vjeter, i cili gjendet buze lumit qe mban emrin e qytetit dhe u eshte marre venecianeve nga Fatihu me 883. Administrativisht varet nga Shkodra, ka forme katerkendore, ka kater kulla guri. Nje here ne vit, ne lumin e ketij qyteti del shume peshk, i cili eksportohet ne France. Eshte keshtjelle e forte vetem me nje porte. Brenda saj jane disa shtepi banimi te ushtareve, nje xhami e ngritur nga Fatihu, depo ushqimi e municioni si dhe mjaft topa. Vendi sundohet nga dizdari. Qetesia sigurohet na nje force prej 200 vetash, te cilet jane qe te gjithe kreshike shqiptare dhe mikpritesa besnike. Peshku, rrushi, pemet e bostanet e ketij vendi jane me emer. Njerezit duke shume te gjalle nga fizionomia dhe pamja e jashtme, per shkak te klimes se forte. Prej ketu u nisem ne drejtim te lidhjes dhe mberritem ne Jenikala, e cila eshte ndertuar nga Fatihu me 883.  Edhe kjo ben pjese ne prefekturen e Dukagjinit dhe sundohet me nje subash. Ndodhet ne rreze te nje mali , eshte e ndertuar prej guri, por eshte ne prishje e siper e nuk meremetohet, pasi eshte larg kufirit dhe nuk shihet fort e nevojshme. Ka dizdarin, dhjete roje e disa topa." (Muhamet Dhil-li Ibni Dervishi Evlija Çelebi Sejjhatnamesi ,Shqiperia para tre shekujsh."
Enciklopedia shqiptare e Mesjestes perkthyer nga Sali Vuçiterni) faqe; 148

Sipas historianeve Jenikala ka te beje me vendin e quajtur Koderhani ne qytetin e Pukes. Kjo duke u bazuar ne faktin se vete kjo zone me pare eshte quajtur Dukagjin. Evlija Çelebi e ka vizituar Veriun e Shqiperise rreth viteve 1662

Pergatiti
Gezim KOPANI