Projekt-ligji për arsimin parauniversitar që u shpalos si dhuratë për fundvitin, në përgjithësi mund të konsiderohet si një përpjekje serioze për të përmirësuar sistemin tonë parauniversitar në pjesën më të madhe të komponentëve të tij. Sa serioze duket përpjekja me të cilin ky projekt-ligj u hartua dhe kërkon të kthehet në ligj, po aq serioz shfaqet cenimi që ky projekt i bën një ndër të drejtave themelore të individëve, atë të ushtrimit të drejtës së besimit në ambientet publike. Problematika më e madhe e këtij projekt-ligji qëndron tek neni 36 pika 4 në të cilin në mënyrë eksplicite theksohet: “ndalohet ekspozimi i simboleve fetare në institucionet arsimore, përveçse në shkollat ku mësohen lëndë fetare” Kjo pikë e veçantë sjell në formë të qartë dhe të papërpunuar të gjithë konfliktin mes lirisë së besimit dhe laicitetit, i cili duhet theksuar, se ka pësuar një keqpërdorje gjatë historisë tonë të tranzicionit duke u përpjekur për të zëvendësuar diktaturën e ateizmit në Shqipëri me diktatin e laicizmit në demokraci. Sipas Ministrit të Arsimit Tafaj ky projekt-ligj do të përfaqësoj “fytyrën perëndimore” të arsimit shqiptar.
Fytyra Perëndimore e Arsimit
Amendamenti i Parë i Kushtetutës së SH.B.A-së deklaron : “Kongresi nuk do të bëjë asnjë ligj që ndalon ushtrimin e lirë të fesë….” Amendamenti i 14-të garanton mbrojtje të barabartë të të gjithë qytetarëve. Po ashtu çdo formë e diskriminimit për sa i përket ushtrimit të praktikave të besimit është e ndaluar nga “Civil Rights Act”. (1964, 88th Congress, H.R. 7152)
Në Sh.B.A hapësirat publike nuk konsiderohen totalisht të të lira nga religjioni, por rregullat e përgjithshme dhe ligjet sanksionojnë që hapësirat publike duhet të jenë të hapura për forma të ndryshme të besimit. Roli i qeverisë amerikane nuk është të forcojë sekularizmin por të përshtasë shprehjen e besimeve në mënyrë neutrale. (Unsecular America,” Christian Century, Vol. 121, No. 4, 24 February 2004, p. 5).
Në vitin 1995, Presidenti amerikan i saj kohe lëshoi një udhëzim në të cilin thuhej: “Asgjë në Amendamentin e Parë kërkon që shprehja besimit të lihet prapa dyerve të shkollave... Studentët mund të shprehin mesazhe fetare në veshje ashtu siç në çdo kontekst. Si përfundim shkollat nuk mund të ndalojnë praktikat fetare si pjesë e identitetit të studentëve”. (Christian Century, 24 February 2004).
Në Korrik të 2001, Shërbimi Kundra Zjarrit dhe Shpëtimit në Montgomery Maryland ia lejoi një oficereje muslimane të mbante shaminë e saj gjatë detyrës e cila do të duhej të pajisej me helmetë në rast të ndërhyrjeve kundra zjarrit. (“Maryland Firefighter Wins Right to Islamic Headscarf,” US Newswire, 12 July 2001.Morgan (2003), p. 37)
Në Shkurt të 1995, “Commission des droits de la personne et des droits de la jeunesse” i Quebec-ut në Kanada konkludoi që shkollat publike janë të detyruara të pranojnë nxënëset muslimane me shami në kokë për arsye se kjo nuk përbën rrezik publlik. Komisioni vendosi se ndalimi i shamisë dhunon si lirinë e besimit dhe lirinë e arsimimit dhe është në Kundërshtim me Kartën e Quebec-ut. Komisioni gjithashtu argumentoi asokohe se: “Edhe pse mund të ketë raste të shkëputura ku një vajzë mund të jetë e detyruar forcërisht të vërë shaminë, ndalimi absolut i saj (shamisë) do të përbënte një fyerje për pavarësinë e femrës muslimane. Institucionet sociale duhet të luajnë një rol kyç në integrimin social dhe jo të margjinalizojnë individët duke i përjashtuar nga edukimi publik.” (Looking Beyond the Trees to the Forest, Commission des droits de la personne et des droits de la jeunesse du Québec, 15 June 2005).
Një gjykatës në Kanada lëshoi një protokoll veshjeje për pjesëmarrësit në Sallën e Gjyqit ku thuhej që koka duhet të jetë e zbuluar përveç rasteve “...kur kjo është e njohur dhe miratuar fetarisht dhe vetëm atëherë kur mbulesa e kokës është një “nen feje” e pretenduar nga ai komunitet”. [2000] F.C.J. No. 268 (F.C.A.).
Mbretëresha e Anglisë është koka e Kishës Anglikane dhe e Qeverisë. Në përgjithësi, gjykatat britanike kanë vendosur për pjesëmarrjen e religjioneve në sferat publike, duke argumentuar se nuk ka pengesë për funksionimin e duhur të institucioneve. (Stéphane Bernatchez and Guy Bourgeault, “La prise en compte de la diversité culturelle et religieuse à l’école publique et l’« obligation d’accommodement »,” Canadian Ethnic Studies, Vol. 31, No. 1, 1999, p. 167.)
Shamitë muslimane dhe turban-ët Sikh kanë qenë tradicionalisht të lejuara në klasat e shkollave angleze. (Grande-Bretagne: Oui au foulard islamique,” La Presse, 5 March 2004, p. A13). Në Korrik 2007, Gjykata e Lartë në Angli mori vendimin për të ndaluar një studente që mbante një unazë të shtrenjtë duke u bazuar në ndalimin e bizhuterive në shkolla. Gjykata argumentoi se : “...unaza nuk ishte një kërkesë e besimit Kristian dhe ndalimi i saj nuk dhunonte të drejtat e njeriut”. (International Religious Freedom Report 2007: United Kingdom)
Policët oficerës, ushtarët, motorçiklistët dhe punëtorët e ndërtimit kanë qenë tradicionalisht të lejuar të mbajnë mbulesa kokë ne Angli. (La Presse, 5 March 2004). Në Danimarkë specifikisht si mësuesit dhe nxënësit janë të lejuar të mbajnë mbulesa koke në klasat e shkollave . (Nielson (1995), p. 76; “To Ban or not to Ban,” Economist, Vol. 369 (8347), 25 October 2003, p. 46.) Kushtetuta e vendit mbron lirinë e besimit po ashtu edhe lirinë e simboleve në sferën publike.
Në Itali shamitë muslimane janë të lejuara në ambientet e shkollave po ashtu edhe në zyrat publike me arsyetimin se ato nuk përbëjnë kërcënim për sigurinë publike. (Dominique Le Tourneau, “La laïcité à l’épreuve de l’Islam : le cas du port du ‘foulard’ islamique » dans l’école publique en France,” Revue générale de droit, Vol. 28, 1997, p. 303.) Italia edhe pse një vend me lidhje të forta me Kishën Katolike ka dhënë hapësirat e veta në sferën publike për religjionet e tjera.
Çështja e shamisë muslimane ka qenë pjesë e një debati të gjerë në Hollandë herët në vitet 1985. Ky debat filloi kur një autoritet lokal në Holandë i ndaloi një vajze muslimane të hynte me shami në ambientet e shkollës. Duke iu përgjigjur ankesave të prindërve Parlamenti holandez anuloi ndalesën dhe la të lirë vajzën të arsimohej me shami. (W. A. R. Shadid and P. S. van Koningsveld, Religious Freedom and the Position of Islam in Western Europe: Opportunities and Obstacles in the Acquisition of Equal Rights, Kok Pharos Publishing House, Amsterdam, 1995, p. 87.)
Në vitin 1999, ETC (Komisioni për Trajtimin e Barabartë) në Amsterdam vendosi në favor të një mësueseje muslimane. Komisioni argumentoi se liria e besimit ishte e mbrojtur kushtetueshmërisht dhe se ndalimi i shamisë ishte një diskriminim direkt sepse për gratë muslimane “hijab” (shamia) është detyrim që rrjedh nga besimi Islam. (Saharso (2003), pp. 10-13; Economist, 25 October 2003, p. 46; “En Europe peu de tentation de légiférer,” Le Progrès, 2 February 2004.)
Në Gjermani në Shtator të 2003 Gjykata e Lartë lëshoi një vendim në të cilin thuhej se mësueset muslimane janë të lejuara të mbajnë shaminë e kokës sepse kjo nuk ndërhyn dhe nuk dëmton vlerat e Kushtetutës Gjermane. Por, u është lënë e lirë Landeve gjermane të marrin vendimet përkatëse. (International Religious Freedom Report 2007: Germany.) Ndërsa për nxënëset muslimane liria është e sanksionuar me kohë.
Në Belgjikë çështja e parë për mbulesën e vajzave muslimane me shami u ngrit herët në vitin 1989 bazuar në ndalesën që disa shkolla të Brukselit bënë për këto vajza.
Pas një viti Gjykata e Apelit në Bruksel anulloi ndalesën që shkollat i kishin bërë shamive në klasa duke u bazuar në Ligjin Belg të Arsimit të vitit 1959 duke e lidhur këtë më qëndrimin neutral që sistemi shkollor duhet të mbajë në raport me besimet. Më vonë një vendim tjetër i qeverisë belge saktësoi se : “ ..shamitë muslimane nuk bien në kundërshtim me parimet e neutralitetit dhe janë të veshura për qëllime besimi dhe nuk përbëjnë provokim apo kërcënim publik.”.(International Religious Freedom Report 2007: Belgium.Shadid and Koningsveld (1995), pp. 88 and 92; Le Tourneau (1997), p. 302).
Franca përbën vendin më problematik përsa i përket çështjes së shamive muslimane apo siç tashmë atje quhet “l’affaire du foulard” . Kjo për arsye të disa specifikave të vetë Francës që do të mundohemi t’i rendisim më poshtë.
Ndryshe nga shtetet e tjera perëndimore koncepti i shtetit francez për sekularizmin apo laicitetin është shumë më i ngurtë dhe i ashpër duke inkurajuar politika të cilat e mbajnë fenë jashtë sferave publike. Koncepti francez i të drejtave të njeriut është tipikisht interesant. Nuk konsiderohet e drejta e njeriut si e drejtë natyrale e individit në raport me shtetin por thjesht një e drejtë për të shijuar lirinë e përcaktuar dhe kufizuar nga shteti. (Troper (2000), p. 1268)
Nocioni i laicizmit apo siç francezët e quajnë “laïcité” është një nocion që përdoret mjeshtërisht duke shkuar për shtat me politikën e asimilimit të emigrantëve të cilët duhet thënë se përbëjnë një numër të konsiderueshëm. (Mirian Feldblum, “Paradoxes of Ethnic Politics: The Case of Franco-Maghrebis in France,” Ethnic and Racial Studies, Vol. 16, No. 1, 1993, p. 55); Në këtë kuadër shkollat franceze janë parë si parajsa individualizmi dhe barazie ku vajzat sidomos, janë të lira nga influencat familjare në mënyrë që të transformohen në franceze të vërteta. (Feldblum (1993), p. 55; Kepel (1997), p. 109; Wayland (1997), p. 552 and p. 556; Le Monde, 23 April 2004.) Kështu që frika franceze në sajë të imigrimeve të mëdha bazohet në frikën e humbjes së thelbit francez të shpirtit të revolucionit dhe si pasojë masat diskriminuese që ajo merr pavarësisht të drejtave të saj civile të aprovuara, justifikon institucionet franceze të ndërtojnë kufinj mbi lirinë e besimit.
Simboli
Simboli është një element komunikues që shpreh përmbajtje të domethënies ideore. Një simbol është diçka konkrete statike, konvencionale një shprehje e përqendruar e një ideologjie. Simboli i ka të përcaktuar elementët e vet, ngjyrën, formën, përmasat.
Në rastin e shamisë muslimane mund të themi se ajo nuk përbën simbol të Islamit, së pari se kulturalisht është e ndryshme në forma të ndryshme në vende të ndryshme. Së dyti funksioni i saj është thjesht mbulues është jashtë simbolikave. Aq sa mund të përbëjë kapelja apo shalli në përgjithësi simbol aq edhe shamia muslimane është. Ajo nuk ka një formë të përcaktuar, ngjyrë, përmasë etj. Ajo është element i besimit, detyrim dhe urdhër fetar.
Në Kuran respekti ndaj prindërve theksohet shumë herë më tepër se shamia, por ne nuk mund të themi se ky është simbol i Islamit, dispozitat kundër shpifjes përmenden më shumë por edhe këto nuk janë simbole të muslimanëve. Po kështu mund të vazhdojmë për dipozitat e martesës, luftës, harmonisë fetare, gruas, jetimit, etj. Nëse do t’i konsideronim të tilla atëherë muslimanët do të kishin 6666 simbole aq sa janë dhe vargje kuranore.
Mendoj se duhet bërë një dallim mes shamisë dhe simbolikave fetare të besimeve të tjera, duke pasur parasysh se statusi i shamisë muslimane gëzon atributin e një detyrimi fetar të panegociueshëm parë në këndvështrimin e fesë ngase përbën një “nen” të ligjit fetar ose sic mund të quhet “sacrament” gjë që besoj se në besimet e tjera simbolika të tilla nuk gëzojnë këtë status. Por, gjithashtu duhet theksuar se askush nuk ka të drejtë të privojë edhe të krishterët apo pjesëtarë të besimeve të tjera nga prania e simboleve apo lidhjeve të tyre me besimin të cilit i përkasin
Interesi publik
Ministri i Arsimit shprehet mediatikisht se qëllimi i nenit 36 pika 4 për ndalimin e ekspozimit të të ashtuquajturave simboleve fetare bëhet për “interesin publik”. Besoj se ministri i referohet nenit 17 të Kushtetutës ku përcaktohet privimi i të drejtave “interesa publike dhe në mbrojtje të të drejtave të të tjerëve".
Tani, ky nen kushtetues bën fjalë për privimin e të drejtës kushtetuese të individit për interesa më të mëdha publike siç ndodh në rastin e pronave të cilat u hiqen të drejtat mbi pronën për punë publike apo “interesa publike”. Por, ky privim ka menjëherë zgjidhjen kushtetuese që është kompensimi.
Duke qenë se siç e ilustruam më sipër në Perëndim por edhe në legjislacionin shqiptar , shohim se nuk haset kund që e drejta e ushtrimit të fesë të përbëjë dëmtim të interesit publik apo cënim të të drejtave të të tjerëve. Nëse projekt-ligji kthehet në ligj në këtë format atëhere ai i shkakton individëve apo grupit të interesit “vajza me shami” një privim të të drejtave kushtetuese për arsim dhe për ushtrim të lirisë së besimi. Po ashtu bie në kundërshtim me ligjin Antidiskriminim. Ky dëm që mund t’u shkaktohet këtyre besimtareve çfarë dëmshpërblimi ka si kundërpeshë? Kushtetueshmërisht shteti duhet të kujdeset për taksapaguesit e vet që t’i garantojë të drejtat e tyre dhe kompensime në rast të privimit të këtyre të drejtave. Unë pyes, cili është dëmshpërblimi më i mirë për arsimimin përveçse arsimimit?
Konkluzion
Ky projekt-ligj , ashtu siç rëndom ndodh tek ne me ligjet të cilat transformohen në një sallatë mikse të kulturave juridike perëndimore, ka marrë për çështje të ndryshme referenca nga vende të ndryshme. Për sa i përket nenit 36 pika 4 më shumë se çdo vend tjetër është përzgjedhur modeli francez.
Çuditërisht një vend si i yni i cili ka një trashëgimi kulturore muslimane, nuk ka probleme të imigrantëve dhe integrimit të tyre në vend, nuk e konsideron shqiptarizmën si proces asimilimi ndaj pakicave të tjera, përkundrazi, ka një kulturë tolerance fetare burimore dhe të shkëlqyeshme, merr një shuplakë laike tip “laïcité” duke shkaktuar precedentin e mohimit me ligj të të drejtave universale. Jo vetëm kaq, por, ky projekt-ligj u lejon shkollave të veçanta të hartojnë rregullore të cilat mund të dalin mbi kushtetutën, pra të kemi “Kushtetutë shkollash dhe Rregullore Shqipërie”.
Procesi i mësimdhënies apo teksteve shkollore është proces laik i miratuar. Nuk ka asnjë dokument ligjor ose jo, që thotë se procesi i mësimarrjes apo përthithjes së dijes duhet te jete laik. Sepse do te ishte absurde dhe në të njëtën kohë imponuese duke shkelur bazën e demokracisë. Për rrjedhoje përthithja e dijes bëhet lirshëm nga nevoja për laicizëm. Ajo është një e drejtë individuale dhe si e tillë gëzon të gjitha parametrat e lirisë së individit.
Nën pretekstin e “interesit publik” kjo kategori vajzash mund të privohet nga të drejta të tjera kushtetuese (gjithmonë pa kompensim) si e drejta për të pasur shërbim shëndetësor, shërbim të gjendjes civile, shërbime të tjera administrativo-qytetare të domosdoshme për një anëtar komuniteti.
Ajo që është problematike dhe me trishtim shpaloset pothuaj në çdo element të shtetit apo shtetarëve tanë është selektimi i evropianizimit për nevoja thjesht pragmatiste dhe të ngushta. Këto etapa vende evropiane kane kohë që i kanë tejkaluar. Koha ka treguar se presioni gjithmonë jep efektin e kundërt në kundërveprim në vend që të shkaktojë rrudhje shkakton shtrirje më të madhe .
Nga: Redi Shehu