Pse nje liqen ne Turqi quhet " Liqeni i peshqeve - Balikligol "?

Fotografi nga " Liqeni i peshqeve - Ballëkllëgol (Shanllëurfa)

Liqeni i Peshqeve ndodhet ne Shanllëurfa (1) te Turqis. Arsyeja pse quhet keshtu eshte per faktin se: Mendohet se ne kete vend ( Liqeni Peshqeve " Ballëkllëgol ") ka ndodhur ngjarja e hedhjes se Profetit Ibrahim a.s. ne zjarr nga mbreti Nemrud, por Allahu xh.sh. e shpetoj profetin Ibrahim a.s. dhe pas kesaj ne vendin ku ishte ndezur zjarri Allahu xh.sh. nxorri uje aq shume saqe vendi u kthye ne liqen i cili prej dites se pare e deri me sot eshte i mbushur me peshq. Madje banoret e vendin e vlersonje aq shume liqenin dhe peshqit e tij saqe peshqit nuk preken vecsa kujdesen per ta. 
Liqeni i Peshqeve eshte i gjate 150 m i gjate dhe 30 i gjere ndersa thellsia shkon nga 3 deri ne 5 m. Liqeni i Peshqeve si dhe vendet e tjera ne Shanlleurfes radhiten nder me te vizituarit ne Turqi.

Pergatiti

Gezim KOPANI

__________

1. A e dini se qyteti i lashte i Shanliurfa (Şanliurfa) njihe si qyteti i Profeteve? Kjo per faktin se ne kete qytet mendohet se kan lindur apo kan jetuar shume profet ku me kryesori Profeti Ibrahim a.s. Qyteti i Shanlleurfes eshte nder me te vizituarit ne Turqi per faktin se kete qytet ndodhen:  Liqeni i Peshqeve, Gobeklitepe i cili mendohet se eshte ndertuar para 12.000 vitesh dhe eshte klasifikuar nder ndertimet me te vjetrat qe njeh historia boterore,  Kalaja e Shallëurfes e ndertuar nga dinastia Abaside (814), Museu arkiologjik i Shelleurfes i cili eshte me i madhe ne Turqi, Shpella " Ibrahim" ku mendohet se ka lindur profeti Ibrahim a.s. , Xhamia e Profetit Ibrahim,  Qyteti i lashte i Mesopotanis "Harrani "  i cili daton ne vitin 2250 para eres sone si dhe qyteti mbreterore Halfeti ndertuar ne vitin 855 p.e.sone nga mbreti i Asirise Shalmanseri i III-te, po ashtu ne zonen e Shanleurfes gjendet; Nekropoli i Edeses e cila njohet si varreza me e madhe ne bote.

Biseda e mbretit me nje femije

Tregohet se nje mbret kishte vendos ti jap nje femije nje monedh prej floriri. Femija ne vend qe ta merrte, rrefuzoj monedhen. Ky veprim i femijes habit mbretin , ndaj ai e pyet: Perse nuk pranon ta marresh monedhen? Eshte prej floriri!
Femija i pergjigjet: Sepse me ka thene babai qe te mos marr gje nga askush, sidomos nga ata qe nuk i njoh.
Mbreti buzeqeshi dhe i thote: Mire, por kete here thuaj babait qe ma dha nje mbret!
Femija i pergjigjet: Eshte e kote, nuk te besoj!
Mbreti: Perse nuk me beson?
Femja: Sepse babit time do i duket shume pak per nje mbret dhe do te thote: Mbreterit e vertet kur japin, japin shume dhe jo nje monedhe te vetem.

Pergatiti

Gezim KOPANI

Prijesi i mjekeve Iben Sina - Avicenna

Libri i mjeksis "El Janun fi el Tibb" shkruar nga Iben Sina

Ne boten islame njihet si me emrin Ebu Ali el Husejn ibn Abdullah Iben Sina ndersa ne Europe njihet me emrin Avicenna. Emri me i perodur dhe me i njohur eshte Iben Sina . Sina do te thote "I lart ose i perkryer". Ne boten e filozofis ai njihet me emrin Es Shejhur Reis dmth "Krye prisi".
Ibn Sina lindi ne fshatin e quajtur Afshan afer Buhara sot pjese e Uzbekistanit. Ibn Sina lindi ne vitin 980 kohe kur Buhara perfshihej ne perandorin e Peresise. Vendet si Turqia, Irani, Arabi etj thone se Ibn Sina eshte nga vendi i tyre. 
Fama e Iben Sina vjen per shkak te studimeve, zbulimeve dhe sherbime qe ai ka bere ne fushen e mjeksis duke e quajtur Prijesi i Mjekeve. Po ashtu ai eshte i njohur per diturit e tij te jashtzakonshme ne fushat si; fizik, filozof, astronom, matematike  si dhe ishte njohes i shkelqyer i dijeves islame madje vemendje te vecante i ka kushtuar misticizmit ne fene islame.  
Qe ne mosh te vogel ai dallohet per zgjuarsin e tij, keshtu qe i vogel ai mesoj permendesh (hafizllekun) Kur'anin. Pervec dijeve islame ai shkelqeu ne mjeksi ku ne moshen 17 vjecare arri te sheroj mbretin e Buharas te quajtur Mensur. Per sherimin e tij mbreti Mesur vendosi qe ta shperblej per shpetimin e jetes por Ibn Sina nuk pranoj te hodhet , dhe ne vend te tyre ai kerkoj leje per perdorimin e biblotekes qe kishte pallati mbreteror, leje kjo e pranuar. Ketu Ibn Sina rriti dijen e tij ne boten e mjekesis . Pas vdekjes se babait te tij Ibn Sinan shkoj Ifahan , ne Hamad. Rastesia ndodhi qe mbreti i Hamadit ishte semur keq nga dhimbjet e barkut te cilin po ashtu Ibn Sina e sheroj. 
Ne Hamad Ibn Sina shkruajti librin e jashtazakonshme mbi 1 milion faqesh i quajtur El Kanun fit Tibb" d.m.th "Rregullat apo ligjet mbi mjeksin".
Ky liber eshte quajtur enciklopedia madheshtore e mjeksis. Ndikimi i librit te tij ne boten e mjeksis eshte aq i madh saqe asnje shqyrtim i shkences se mjeksis nuk mund te plotesohet pa ju referuar Ibn Sines. Ne kete liber ai tregon shum ilace, menyret kuruese te shume semundjes dhe menyren e perdorimit te ilaceve te zbuluara ngai vete. Ai ka shkruar me hollsi pjese e trupi dhe semundjet e qe mundojne ate, ka shkruar mbi rreth 700 lloje drogash ku nepemjet te cileve ne menyre te kombinuar behet sherimi apo operime te ndryshme. Po ashtu madheshtor eshte kapitulli qe flet per infeksionet, turberkulozin, semundjet qe shkaktohen nga ujrae zeza, ndikimi pisikilogjik ne shendet. Ibn Sina eshte i pari qe ka shkruar per menigjitit. Po ashtu kepituj te jashtzakonshem jane ato qe flasim mbi gjineokoligjin.

I pari ishte Iben Sina qe shkruajti per menyren e mjekimit te gjendrave te loteve duke treguar dhe veglen qe duhet perdorur per mjekimin e kanalit. Shkurt libri i shkruar nga Iben Sina mbi mjeksin permendet si zbuluesi dhe mjeku i para qe ka arritur te zbuloj, te sheroj anatomike si psh ishte i pari qe paraqiti perberjen e syrit , si te bardhat e syrit, kornea, koroidi, iridi, retinen, nervin optik etj. I jashtzakonshem eshte kapitulli qe flet mbi zemren.
Iben Sina i beri shpjegim te jashtzakonshem zemres duke zbuluar se si Aorta permban tre valvola te cilat hapen kur gjaku vershen ne te nga zemra gjate tkurrjes dhe mbylljes etj. Ai studioj dhe zbuloj muskujt dhe nervat te lidhura me to dhe cilat ishin shkaqe e dhimbjeve te tyre. Studim i hollesishem eshte ai i mushkerit, melçis, shpretkes, veshkave , problemet tek gjoksi i femrave, organeve gjinitale etj. Qe prej shekullit te 12 dhe ne vazhdim libri i Ibn Sines qe flet mbi mjeksin eshte pjese e mesimeve universitare te universiteteve boterore.
Sipas studiuesve Iben Sina ka shkruar mbi 250 libra por nder me njohurit dhe me me ndikim jane:
Libri El Kanun fit Tibb (mjeksi), Esh Shifa (sherimi), En Nexhat (shpetimi) , Ujunul Hikmeh (urtesi), Danishnamaji alai Alaud Devle (filozofi), El Isharat ve Tenbihat (logjik, fizike dhe metafizik) ne kete liber ai ka kapituj te tere qe flasin mbi: psikologjin, kozmologjin, metafiziken etj), Libri ese i quajtur Hajj ibn Jahdhan (I gjalli i biri i te zgjuarit), Risaletut tajr (flet mbi shpendet), Risaletu fi sirril kader (Shpjegimi i sekretet e kaderit), Resaletu fil ashk (ese mbi dashurin), Tahsilus seadeh (arritja e lumturis), El Urxhuzetul fil tib (peme per mjeksin), El Kasidatul Mudavijjeh (Shkrime apo kaside ne vargje), El Kasidatul ajniheti fi nefsi (shkrime mbi shpirtin) etj.

Gjate gjendrimit ne Hamad ne vitin 1037 Iben Sina vdes. 

Pergatiti

Gezim KOPANI

Vizite ne qytetin e Beratit

 

Pse xhamia "Sanki Yedim" ne Stamboll quhet "Zere sikur hengra" ?

Xhamia Sanki Yedim 

Kjo xhami eshte ndertuar gjate periudhes se Sulltan Sulejmanit (Kanuni) nga arkitekt Mimar Sinan. Xhamia ndodhet ne lagjen Koxha Mustafa Pasha, rruga Kerbaxhi. Xhamia Sanki Yedim ishte nje mesxhid i vogel  e ndertuar nga Keçecizade Hajredin (Hayredin) Efendi i cili ishte nje esnaf me te ardhura te mesme. Ai duke shikuar xhamit e medha qe ndertoheshin, vendos qe te ndertoj vete nje xhami. Mirepo te ardhurat ekonomike por dhe gjendja shendetesore nuk ishin ne favorin e tij per ta plotesuar kete deshire. Duke e ven re kete pamundesi, ai gjen nje zgjidhje duke kurster para duke frenuar veten ne plotesimin e nevojave te tij. Sa here qe shikonte dicka , te cilen e deshironte ju kujtonte deshira per ndertimin e xhamise dhe terhiqej duke thene: "Sanki yedim" d.m.th "Zere sikur hengra" dhe i vendoste para menjeane. Duke vepruar keshtu, pas 20 vitesh arrin te mbledh parat e mjaftueshme sa per te ndertuar xhamin duke ia arritur qellimit. Kjo u percoll tek njerezit, te cilet filluan ta quajne xhamin "Sanki Yedim"

Pergatiti

Gezim KOPANI

Ngjitje per ne malin e Munelles

 

Si u percaktua Ezani (thirrja) per namaz ?

Minarja e xhamise se Koder Hanit - Puke

Pas faljes se xhumas se pare ne Medine , dhe pas formimit te shtetit Muhammedi a.s. ndertoj xhamin e Medines. Pervec ibadeteve, aty profeti Muhammed a.s. zhvilloj shume veprimtari dhe takime te tjera deri ne pajtimin e muhaxhireve dhe ensareve. Me stabilizimin dhe hartimin e rregullave (ligjeve) te cilat rregullonin jeten e perditshme, erdh momenti qe myslimanet te kishin thirrjen e tyre unike per namaz i cili quhet Ezan. Ne fillim myslimanet bashkoheshin per faljen e namazit pa ndonje thirrje apo njoftim prandaj kishte raste qe besimtaret vonoheshin ne kryerjen e namazit. Ne kete kohe Muhammedi a.s. filloj te diskutoj me besimtaret per gjetjen e menyres qe do bej njoftimin e besimtareve per faljen e namazit. U dhane mendime si; te ngritet nje flamur, disa than te ndizet nje zjarr, disa than per borin disa thane per kambane, mendime te cilat nuk u pranuan. Ne fund u tha qe te behet thirrje me ze.

Abdullah bin Zejd r.a. ka treguar: "Shikova nje enderr ku nje person i cili ne dore kishte nje zile, dhe me zerin e ziles ecten rreth meje. E pyeta: E shet kete zile? Me pyeti: Per cfar te duhet? i thash; Qe te therras njerezit per namaz! Ai me thote: Deshiron te te tregoj nje menyre me te mir? Sigurisht qe po i thash! Dhe ai me tha: Me ze thuaj; Allahu Ekber (4 here) dhe i tregon formen Ezanit ashtu sic thirret sot. (1) Kur u zgjova shkova tek Muhammedi a.s. dhe i tregova endrren. Muhammedi a.s. me tha: Vertet kjo eshte enderr e vertet,(dhe ky ishte shenja hyjnore ku me pare Muhammedi a.s. ishte njoftuar per menyren e thirrjes. Prandaj Profeti Muhammed a.s. tha: Kjo eshte nje enderr e vertet),  prandaj ngrihu dhe shko tek Bilali e tregoj te therras me fjalet sic te jane thene ne enderr pasi Bilali ka ze te lart. Kur Bilali filloj te therras ezanin , Umer bin El Hatabi r.a. e degjon ne me nxitim shkon tek Muhammedi a.s. ku i thote; O i dashtuni i Allahut! Pasha Allahun e kam shikuar ne enderr keti fjale. Kur e degjoj kete Profeti Muhammed a.s. tha: Falenderimi i takon Allahut xh.sh."
Ne kohen kur profeti Muhammed a.s. ishte ne Medine kishte dy mezin ; Abdullah bin Zejd dhe Abdullah bin Ummi Mektumi. Kur thirrej ezani i sabahut Bilali thoshte; :Es Salatu hajrun minen nevm dmth; "Namazi eshte me i mir se gjumi" dhe ket veprim e pelqeu profeti Muhammed a.s.

Pergatiti

Gezim KOPANI

______
1. Allahu Ekber (4 here), Esh-heduen laIlahe ilAllah (2 here), Esh-Heduenne Muhammeden resullAllah (2 here), Hajja alel salah (2 here), hajja alel felah (2 here), Allahu ekber (2 here) dhe La ilahe ilAllah (1 here).
Para faljes se namazit thuhet ikameti (qe dregon se namazi farz po fillon te falet) dhe ndryshimi mes Ezanit dhe Ikametit eshte: Ezani thirret me ze me qellim per ti treguar besimtareve qe ka hyre kohe e namazit, ndersa ikameti behet me ze brenda xhamis per te treguar se po fillon falja e farzit. Qe te quhet ikamet shtohen fjalet: Kat kametis salatu (2 here) qe thuhen pas fjales: "hajja alel felah". Thirrjen e ezanit dhe ikametit dhe disa lutje te tjera si psh "tespih" i ben Muezini. Diten e xhuma pervec thirrjes se ezanit , behet edhe thirrja e nje ezanit te dyte brenda xhamise. Ezani i dyte behet ne kohen kur xhemati te kete fal 4 rekat sunetet e pare , dhe ne kete kohe Muezini therret Ezanin e dyte. Kjo eshte koha kur imami ngjitet ne mimber per te mbajtur ligjeraten e xhumas.

Thenie per Shqiptaret

"Shqiptaret jane te ndershem dhe besnik, jane pak te ashper, por rrace me te bukur nuk kisha pare." (Bajron)

"Asgje me shume se sa nderi e besa nuk lypin shqiptaret." (Bajron)

"Te veshtrosh shqiptaret nder sy, njelloj si te shohesh nje shigjete te vij drejt teje." (Sulltan Mehmeti i II-te)

"Shqiptaret e kan zemren e bardhe si debora dhe syrin e zi si plumbi, plumbi ne folen e pushkes." (Princ Vidi)

"Shqiptaret jane si gjermanet. Kane te njejten fryme, te njejten origjine. Jane vetullngrysur dhe serioze. Por ky lloj serioziteti nuk eshte shperblyer kurre." (Gjermani)

"Po morre nje shqiptar ne çiflikun tend, dise se shume shpejt do te jete ai çifligari yt." (Greqi)

"Kur erdhen shqiptaret ne Kanda, edhe dimri sikur ka fillu te zbehet." (Kanada)

"Shqiptaret nuk kan kerkuar dhe pretenduar me shume se kaq; te jene te paret ne vendin e tyre. Dhe vetem kaq atyre u mjafton." (Kemal Ataturk)

"Shqiptaret nuk ta harrojne te miren qe u ke bere, por te keqen e kane cdo dite ne mendje." (Serbi)

"Bukurite natyrore te Shqiperise ia kalojne edhe atyre te Greqis klasike." (Bajron)

"Historia e botes do ishte nje grop e madhe pa pjesmarrjen e shqiptareve." (Edit Durham)

"Ne vitin 1695, gjuha shqipe quhej gjuhe themelore e kontinetit." (Gotffried Liebnitz, gjuhetar Gjerman)

"Gjuha shqipe ka qene gjuha e flotes greke." (Rein Hold)

Pergatiti

Gezim KOPANI

Si pershkruhej Shqiperia dhe shqiptaret ne tekstet shkollore te Perandorise Osmane ?

Ne tekstet shkollore osmae nuk mund te thuhet se flitej hapur mbi racat dhe kombet, por kishte raste kur ne kuader te trajtimit te aspekteve te vecanta me karakter gjeografik, pershkruheshin edhe detaje me interes per kombin tone. Keshtu, ne tekstin "Gjeografia osmane 'Cografta-ti Osmani) ne te cilin trajtoheshin karakteristikat e disa krahinave dhe popujve te Perandoris, si shembull i mikpritjes dhe bujarise merrej populli shqiptar.
Mungesen e bujtineve (haneve) ne qytet shqiptare, autori e shpjegon me faktin se te ky popull kjo tradite zinte nje vend te rendesishme. Sipas tij, cdokush qe uhetonte neper Shqiperi dhe ngelte ne mes te rrugeve qofte ky mysliman ose i krishter, nese trokiste ne doeren e shqiptarit behej mysafir ne shtepin e tij.Bujtesi ishte i detyruar qe mikut t'i siguronte ushqim per aq dite sa ai do te qendronte. (1)
Ne tekstin e pare shkollor te historise osmane "Fezleke-i Tarih-i Osmani' d.m.th; (Permbledhje e Historise Osmane) qe u shkrua nga Ahemet Vefik Pasha ne vitin 1869, ne kapitullin e nente ku autori trajton periudhen e Sulltan Mehmet Fatihut II-te pershkruan shkurtimisht edhe ekspansionin e ushtrise osmane ne territoret shqiptare,(2) qendresen e njezetepesevjeçare te Skenderbeut ne malet e Shqiperise (3) dhe rrethimin e Shkodres (4)
Nje rendesi me vete ne kete tekst ka edhe fakti se ne kapitullin e gjashtembedhjete ku autori trajton  ndarjen e vjeter te Perandorise Osmane ne ejalete, Shqiperia (Arnavutluk-u) trajtohet si njesi administrative me vete, ne perberje te se ciles benin pjese sanxhaqet e Prizrenit, Shkodres, Dukagjinit, Ohrit, Elbasanit, Vlores, Delvines dhe Nanines. (5) Me perjashtim te Shkupit dhe Manastirit qe benin pjese ne nje njesi tjeter administrative, keto sanxhaqe qe autori i ka perfshire nen emrin " Arnavutluk " (Shqiperi) perputhen pak a shume me arealin etno-linguistik shqiptar.
Studimi i trajtimit te historise se Shqiperise dhe shqiptareve ne tekstet shkollore osmane e sidomos, prania e ketyre dy koncepteve, gjeografik-Shqiperi ( Arnavutluk ) dhe etnik-shqiptar ( Arnavutlar ), ne hartat e atlaset historiko-gjeografik,  ndonese deri tani e pahulumtuar sic duhet, na ben te konkludojme se;
a). tek elia drejtuese (politike) dhe intelektuale e Perandorise Osmane, Shqiperia si koncept gjeo-etno-linguistik ka qene perceptuar qart dhe sakt;
b). trajtimi i historise se Shqiperise si koncept gjeo-etno-linguistik dhe e shqiptareve (si p.sh. Skenderbeu dhe qendresa e tij, Ali Pashe Tepelena, veprimtaria e te cilit trajtohet shkurtimisht si nxites i popullsise se Morese ne kryengritje per te permbushur qellimet personale) (6), edhe pse si pjese integrale te historise se Perandorise Osmane nuk mund te mos kete ndikuar si te nxenesit osmane ashtu edhe te nexenesit shqiptare qe studionin ne shkollat osmane per te krijuar nje perfytyrim gjeo-etno-linguistik objektiv, qe me vone , me lindjen e frymes kombetare, do te shnderrohet ne vetedije nacionale.

Marr nga nje pjese e shkrimit te Dr. Hasan Bello me titull: "Moderniteti dhe ideologjia ne tekstet shkollore te Perandorise Osmane (Shqiperia dhe Shqiptaret ne tekstet e shkollave osmane)", botuar ne revisten Zani i Nalt fq. 86-95.

Pergatiti

Gezim KOPANI

________
1. Ahmet Celal, Cografya-yi Omsani, Istanbul 1311, s. 86-87.
2. Ahmet Vefik Pasa , "Fezleke-i Tarih-i Osmani", (Yayina Hazirlayan; Sakir Babacan Istanbul; Bogaziçi Yayionlari, 2011, s. 101).
3. Po aty, s. 102
4. Po aty, s. 104-105.
5. Po aty, s. 150

Shembulli i Profetit Muhamed a s Hutbeja e javes (video)

 

Pjese nga hutbja e mbajtur ne xhamin e fshatit Qerret - Puke (video)

 

Pastertia e tregetis ne islam

Jeta e Profetit Muhammed a.s. eshte e mbush me mesime dhe virtyte te larta. Ai vazhdimisht udhezonte dhe keshillonte besimtaret te jene ne rrugen e Allahut, te jene te paster, te drejte, bujar dhe falenderues.

Nje rast teksa profeti Muhammed a.s. takohet me tregtaret e Mendines u kerkon atyre te jene tregtar te drejte, te paster dhe pa hile pasi ne tregti perzihet genjeshtra me betimin. 
Per ta bere te qarte kete, Muhammedi a.s. u tregon nje ngjarje ku u thote:
"Kohe me pare nje person i blen token nje personi tjeter. Teksa e punon token gjen nje qyp me flori. Ndergjegjia , drejtesia dhe pastertia e tij beri qe ai te marr qypin dhe te shkoj tek personi te cilit i kishte bler token dhe i thote;

-Ky qyp me florinje eshte i juaj, pasi une ju bleva token dhe jo florinjte!
Shitesi e kundeshton duke i thene;

-Une ta shita token me gjithcka!
Qe te dy nuk arriten te merren vesh, dhe thirren nje ndermjetes per ta zgjidhur çeshtjen.
Ndermjetesi i pyet: 
-Keni femije?
-Po i than ata! Une kam nje djal, tjetri tha une kam nje vajze! 
Ndermjetesi u thote;
Me keto florinje (behuni miq) martoni djalin dhe vajzen dhe ajo qe tepron jepni sadaka." (Buhari)

Pergatiti

Gezim KOPANI

Hapet Muze Islam ne qytetin e Gjirokastres

Muzeu Islam ne xhamin e Palortos - Gjirokaster

Komuniteti Mysliman i Shqiperise ka ngritur per here te pare Muze Islam. Behet fjale per Muzeun Islam i ngritur tashme ne xhamin e Palortos qe ndodhet ne qytetin e Gjirokastres. Pervec vleres qe mbar kjo xhami e cila eshte ne listen e Trashegiminis Kulturore i shtohet dhe Muzeu Islam i cili do jete atraksion turistik jo vetem nga besimtaret mysliman por dhe nga vizitor te ndryshem. Qe tani ky muze ka terhequr vemendje nga viziyot te cilet kan shprehur instres te shtuar jo vetem per xhamin por dhe per Muzeun Islam. Sipas Myftiut te Gjirokastres Avni Goma thote se: "Muzeu Islam eshte pjese e guides turistike te qytetit ku pasqyrohet historia dhe kultura islame e qytetit ne vite, nepermjet fotografive dhe objekteve te ndryshme. " (Marr nga myftiniapuke.org)

Informacion i shkurter rreth xhamive te qytetit Gjirokaster

Sipas historianeve Gjirokastra eshte permendur qe ne vitin 1336, kohe kur arbereshet bene kryengritje kunder Bizantit. Ne ate kohe qyteti ishte i mbrojtur nga keshtjella e saj e cila konsiderohej si nje nder keshtjellat me te fortifikuara. Para ardhjes se Osmaneve, Gjirokastra sundohej nga familje feudale. Me ardhjen e Osmaneve , Gjirokastra behet Sanxhak si dhe qendra e Sanxhakut te Arvanid. Sipas te dhenave rretht vitit 1431, 1432 Gjirokastra kishte 1217 kryefamiljar, nga te cilet 158 beqar, 270 te veja, ne total kishte 1645 shtepi. Nga vizita qe ben ne Gjirokaster kronikani turk Evlija Çelebi tregon se: Xhamia me vjeter eshte xhamia e ndertuar nga Sulltan Bajaziti i II-te (1492).... eshte nje xhami e madhe dhe e gdhendur dhe me nje tavn prej derrase te puthitura me nje zbukurim tehekes. Tek minara ndodhet nje stre e madhe qe mbledh ujrat e çative te ndertesave brenda kalas. Jasht qytetit ndodhen tete lagje sic eshte ajo e Cfake e quajtur Xhamia e Hezer Ages e cila ka pas nje minare te bukur me gur te gdhendur. Çelebi tregon se nen kete xhami ndodhet nje hamam ku pran saj ishte xhamia e Haxhi Muratit e cil eshte e ndertuar me mur te bukur prej guri, po ashtu dhe minarja. Ndersa ne obor ndodhet nje çesme. Brenda xhamis kishte nje tavan te zbukuruar. Xhamia tjeter eshte ajo e Memi Pashes e cila eshte ndertua ne qoshe te pazarit. Ajo eshte xhami e vogel. Xhamia tjeter eshte ajo e Palortos e cila po ashtu eshte xhami e vjeter. Qyteti kishte dhe shtat Mesxhide si dhe tre teqe. Tek xhamit mund te permenden; Xhamia e Lagjes Teqe e cila ka mjaft vecori si arkitetktur ku mund te permenden; vendi i faljes (me permasa 9.20 me 9.15 m) e cila ndriqohet nga drita e siperme ne forme gjysme rrethi , ndersa ato te poshtem (kati i pare) jane trekendore me ansore prej guri, minarja, portiku qe ka dy ndarje te medha, sikur japin formen e shkronjes L dhe ne anen veriore ka kater kolona etj. Po ashtu ka pes harqe qe jane gjysme rrethi dhe kolonat mbeshtetes etj. Mbi deren kryesore (hyrse) te xhamis ka mbishkrimin qe tregon vitin 1732-1733 e ndertuar nga Ahmet Çelebiu , i biri i Mehmet Çelebiut. Xhami tjeter eshte Xhamia e Pazarit e ndertuar ne vitin 1754-1755. Ajo ndodhet ne mes te qytetit. Sikurse xhamit e tjera ajo eshte mjaft e bukur dhe e ndertuar me gure te gdhendur si dhe mjaft detaje te tjera. Xhamia e Pazarit rendiet nder xhamit me te rendesishme ne jugun e Shqiperise si dhe nder xhamit me te vizituara. Xhami tjeter ershte Xhamia e Meçit e cila eshte ndertuar ne lagjen me te njejtin emer. Xhamia permender dhe nga kronikani turk Evlija Çelebi.

Pergatiti

Gezim KOPANI

Zenel Aga

 

Zenel Aga - Iballe 

Pergatiti

Gezim KOPANI

Rendesia e higjenes ne fene islame

Nga Ebu Malik El Eshariu transmetohet se Profeti Muhammed a.s. ka thene:
"Pastertia eshte gjysma e besimit...." (Muslim)

Pergatiti

Gezim KOPANI

Namazi fshin gjynahet

Falje namazi ne xhamin e fshatit Iballe, Puke (v.2019)

Tregohet se Ebu Umame El Bahili r.a. ka treguar se: Nderkohe qe ishim ulur ne xhami me te Derguarin e Allahut xh.sh. Muhammedin a.s., erdh nje person dhe i thote:
-O i derguari i Allahut, kam bere nje gjynah te madh, prandaj sipas Kur'anit me jep ate qe me takon (denimin).
-Muhammedi a.s. , heshti (nuk i jep pergjigjet).
Personi e perserit kerkesen e tij.
-Perseri profeti Muhammed a.s. heshti dhe nuk i dha pergjigjet , nderkoh hyn koha e namazit dhe Profeti a.s. na fali namazin dhe u largua. 
Personi ne fjale filloj ta ndjek. 
-Dhe une i ndoqa , me qellim te degjoja se cfare pergjigjeje do i jape Profeti a.s.
-Personi ne fjal e arrit Profetin Muhammed a.s. ku ia perserit dhe nje here kerkesen: Kam bere nje gjynah te madh, andaj sipas Kur'anit me jep denimin qe me takon.
-Muhammedi a.s. i thote: Mban mend qe kur ke dal nga shtepi ke pas abdes? 
-Patjeter , o i Derguari i Allahut!
-Muhammedi a.s. i thote: E fale namazin bashk me ne?
-Po, o i Derguari i Allahut!
Ne kete moment Profeti Muhammed a.s. i thote: "Shko se Allahut ta ka falur !" (Muslim, etj)

Pergatiti

Gezim KOPANI

Sadakaja e çdo dite

Nga Ebu Dheri r.a. transmetohet se Profeti Muhammed a.s. ka thene: 
"Per secilin nyje te trupit tuaj duhet dhene sadaka. Cdo tesbih (SubhanaAllah) eshte sadak, cdo falenderim (Elhamdulilah) eshte sadaka, cdo deshmi (La ilahe il'lAllah) eshte sadaka, cdo madherim (Allahu Ekber) eshte sadaka, te urdheruarit per mire eshte sadaka, te ndaluarit nga e keqja eshte sadaka, me te gjitha keto , te njejten vlere ka falja e dy rekate te namazit te "Duhas". (Muslim)

Ne nje hadith tjeter profetit Muhammed a.s. thote: 
"Pershendetja e tjetrit me fytyre te buzeqeshur eshte sadaka." (Tirmidhi)

Muhammedi a.s. ka thene: "Çdo gje qe shpenzon nje njeri per shtepin e vet, per bashkeshorten e tij, femijet dhe nese ka ndonje sherbyes, do ti llogaritet sadaka." (Taberani)

Pergatiti

Gezim KOPANI

Profeti Muhammed a.s. dhe komshiu i tij

Profeti Muhammed a.s. kishte per komshi nje jomusliman. Çdo dite komshiu hidhte mbeturinat e shtepise se tij tek dera e shtepise se Profetit Muhammed a.s.. Nderkohe profeti Muhammed a.s. nuk ia kthente reston ne te njejten menyre , por ai pastronte mbeturinat dhe sillejn mire me komshiun e tij, duke treguar keshtu fisnikerin dhe vlerat qe mbart islami.
Tregohet se nje dite Profeti Muhammed a.s. nuk gjeti mbeturina tek porta e tij. Profeti Muhammed a.s. mendoj: Mos valle i ka ndodhur dicka apo mos eshte i semure komshiu im? Me keto mendime Profeti Muhammed a.s. vendos qe ti bej vizit. Kur hyri ne shtepin e komshiut (jomusliman) e gjen ate te semure dhe shtrire ne shtrat. Komshiu befasohet per viziten e Profetit Muhammed a.s. pasi vete ai sillej keq ndaj tij, ndersa ky me vjen per vizite. Komshiu kuptoj se perball kishte nje person fisnik dhe komshi i mir, andaj me deshiren e tij vendos te deshmoj "Shehadetin" duke pranuar fene e profetit Muhammed a.s. dhe te behet komshi fisnik , ashtu sic ishte Profeti Muhammed a.s. 

Pergatiti

Gezim KOPANI

Rregullat e namazit

Falja e namazit te xhumas ne xhamin e qytetit te Pukes (viti 2019)

Ne fene islame pas deshmis (Shehadeti) kushti i dyte eshte namazi. Per kete obligim Allahu xh.sh. thote: "Falni namazet si dhe ate te mesmin dhe me devotshmeri qendroni ne kembe per Allahun xh.sh." (El Bekare; 238) Po ashtu ne nje ajet tjeter Kur'anor Allahu xh.sh. thote: "Vertet, vetem Une jam Allahu, nuk ka zot tjeter pos Meje, pra me adhuroni Mua dhe fale namazin." (Taha; 14)

Me namaz kuptojme falenderimet, mirnjohjet. peruljet qe njeriu ia ben Krijuesit te Gjithesise Allahut xh.sh. Kete e shprehim qoft me levizjet fizike por dhe me fjalet si: Allahu ekber, SubhanAllah etj.
Personi qe fal namaz duhet te jete: Musliman, i shendosht psikikisht dhe te kete arritur moshen e pjekurise. Allahu ka obliguar ne Kur'an muslimanet per te falur cdo dite 5 kohe namazi te cilat jane: 
1. Sabahu, 2. Dreka, 3. Ikindia, 4. Akshami dhe 5. Jacia. Ndersa gjate javes eshte falja e namazit te xhumas, gjate muajit Ramazan namazi i teravive i cili mbyllet me faljen e namazit te Fiter Bajramit dhe pas tij (rreth dy muaj me vone) falja e namazit te Kurban Bajramit.
Kohe e namazit hyn sipas rregullit te percaktuar , dhe kur behet koha e namazit thirret Ezani. Para faljes se namazit muslimani e ka obligim te marr abdes, duke u siguruar qe trupi dhe rrobat ti kete te pasterta.
Sipas rregullit te namazit kemi keto kushte: a) Kushtet qe jane para faljes se namazit (kushtet e jashtme) dhe b) Kushte gjate faljes se namazit.

a) Kushtet e jashtme: 

-Pastrimi ( Duhet te jene te paster trupi, rrobat dhe vendi ku falemi) Profeti Muhammed a.s. ka thene: "Çelesi i namazit eshte pastertia." (Ahmedi, Ibn Maxhe, Ebu Daudi etj).
-Marrbja e abdestit
-Veshja e trupit (grat vendosja e shamis, dhe veshja e rrobave si fund etj)
-Hyrja e kohes se namazit
-Drejtimi nga qabja (kibla)
-Berja e nijetit

b) Kushtet gjate faljes se namazit:

-Berja e hyrjes e cila quhet Tekbiri fillestar
-Qendrimi ne kemb
-Leximi i Kur'anit
-Ulja ne ruku 
-Berja e sexhdes 
-Ulja e fundit

1. Menyra e faljes se namazit

Para se te hym ne namaz behet nijeti (vendoset qellimi). Muhammedi a.s. ka thene: "Cdo veper nvaret tek nijeti (qellimi) i saj." (Buhari) Futemi ne namaz duke thene "Allahu Ekber d.m.th "Allahu eshte ma i Madhi" ngrihet duart deri tek veshet. Ky veprim quhet "Tekbiri fillestar" d.m.th hyrja ne namaz. Muhammedi a.s. thote; "Veprimi qe fut besimtarin ne namaz eshte tekbiri" (Aliu r.a) Me pas meshkujt ulen doren e majt tek kerthiza (femrat ne gjoks) dhe siper saj vendset dora e djathte. Pas ketij veprimi qendrohet ne kemb. Kur eshte i semur mund te falet ne ate pozicion qe ia lejon shendeti. Imran ibn Husejni kishte pas probleme shendetesore dhe kishte pyetur Muhammedin a.s. i cili i ka thene: "Falu ne kembe. Nese nuk je ne gjendje, atehere falu ulur." (Buhari)
Pas leximit te Subhanekes qe eshte: "Subhaneke Allahumme ve bihamdike ve tebarekesmuke ve teala xheduke ve la ilahe gajruke" lexohet (kendohet) surja El Fatiha (kur namazi eshte me ze dhe imami perfundon Fatihanin thuhet "Amin" , dhe pas saj nje pjese tjeter nga Kur'ani. Profeti Muhammed a.s. ka thene: "Nuk ka namaz pa kendimin e El Fatihas." (Buhari, Muslim etj) Ne nje hadith tjeter thote: "Ai qe fal namaz por nuk kendon El Fatihan namazi i tij eshte i manget." (Buhari, Muslim, Ahmed etj)

Pastaj behet ulja ne Ruku ku themi tre here: "Subhane rabijel adhim", me pas ngrihemi duke thene: "SemiaAllahu limen hamide" eshte mir te shtohet dhe kjo lutje: "Rabbena ve lekel hamd". Rukuja eshte e rendesishme pasi dhe Allahu xh.sh e permend keshtu: "O ju qe besuat! Perkuluni dhe bini ne sexhde" (El Haxh, 77) 

Me pas ulemi ne Sexhde. Eshte kusht qe balli dhe hunda te hasin ne toke , ndersa brrylat nuk duhet te hasin ne toke. Gjate kesaj kohe ulemi dy here ne sexhde ku themi tre here: "SubhanAllahil Adhim". Kur te ngritemi dhe nje here ne kemb, do te thote qe kemi perfunduar nje rekat (pjese). Pjesa e dyte fillon direkt me El Fatiha, me pas nje pjese nga Kur'ani, me pas ulja ne ruku, ulja ne sexhde dhe per te plotesuar rekatin e dyte (pjese) qendrojme ne uljen e fundit e cila quhet: "Et tehijatu" e cila eshte kjo lutje: "Et tehijatu lilahi ves-salavatu vetajibatu eslamu alejke ejuhen nebijju ve rahmetullAhi ve bereketuhu. Es selamu alejna ve ala ibadil-lahis salihin, Esh-Hedu en la ilahe il-Allah ve eshhedu enne Muhammeden abduhu ve resuluhu" dmth; "Te gjitha nderimet dhe falenderimet, miresit i takojne Allahut! Paqja dhe selamet jene mbi profetin Muhammed a.s. Shpetimi dhe paqja qofte mbi ne dhe mbi te gjitha roberit e mir te Allahut. Deshmoj se nuk ka Zot tjeter perveç Allahut , dhe deshmoj se Muhammedi eshte robi dhe i Derguari i Tij." 
Pas kesaj lutje thuhen salavatet qe jane: "Allahume sali ala Muhamedin ve ala ali Muhammed. Kema salejte ala Ibrahime ve ala ali Ibrahime inneke hamidun mexhid. Ve barik ala Muhamedin ve ala ali Muhammedin kema berakte ala Ibrahime ve ala ali Ibrahime inneke hamidun mexhid."

Me pas mbyllet duke thene kete dua: "Allahumme rabbena atina fiddunja haseneten ve fil ahireti haseneten ve kina adheben nar. Rabbenegfirli ve li valideje ve lil muminine jevme jekumul hisab." dmth: "O Zoti yne! Na dhuro te mirat e kesaj bote te botes tjeter dhe na ruaj nga zjarri i xhehenemit! O Allah! Diten e llogaris me Fal mua, prinderit e mij dhe besimtaret!"  
Me pas jepet selam (teslimi) duke shikuar cepin e supit dhe duke thene: "Es selamu alejkum ve rahmetullah" dhe e njejta gje duke kthyer koken ne cepin e supit te majte. Me kete veprim dilet (perfundon) namazi. Profeti Muhammed a.s. ka thene: "Dalja (perfundimi) nga namazi eshte dhenia e selamit." (Ahmedi, Ibn Maxhe etj)

-Dhikri (permedja e Allahut xh.sh.) pas namazit

Ebu Hurejra r.a. tregon se disa te varfer erdhen tek Profeti Muhammed a.s dhe i thane: "Te pasurit do fitojne shkalle te larte dhe do kene kenaqesi te perheshme ne xhennet, pasi falen, agjerojne si ne por kane me shume pare me te cilat bejne haxhin dhe umren, luftojne dhe perpjeken ne rrugen e Allahut dhe japin sadaka per shkak te mundesive. Profeti Muhammed a.s. u tha: "Deshironi tju tregoj nje gje, qe nese e veproni do ti arrini ata qe ju kan kaluar? Askush nuk do ju kaloje dhe do jeni me te miret e njerezve mes te cileve jetoni, pervec atyre qe bejne keto!  Dhe tha: Thoni pas faljes se cdo namazi farz 33 here secilen nga keto fjale: Subhan-Allah (Lavderuar qofte Allahu), Elhamdu lilah (Gjith falenderimet dhe lavdrimet jane per Allahun) dhe Allahu Ekber (Allahu eshte me i Madhi)." (Buhari)

2. Detyrimet (vaxhib) e namazit

Detyrimet e namazit jane: Perckatimi (nijeti) per llojin e namazit dhe numrin e rekateve (te cilat nuk behen me ze) Profeti Muhammed a.s. thote: "Cdo gje nvaret nga nijeti"(Buhari) Tekbiri fillestar nga Ebu Hamid r.a. transmetohet se; "Kur Muhammedi a.s. ngrihej per tu falur , qendronte ne kembe, ngrite duart dhe thoshte: "Allahu Ekber" (Ibn Maxxhe) .
Leximi i Fatihas Profeti Muhammed a.s. thote: "Nuk ka namaz pa kendimin e El Fatiha" (Buhari, Muslim etj) . Pas el Fatiha lexohet nje pjese tjeter nga Kur'ani. Me pas behet ulja ne ruku ku thuhet tre here: "Subhane Rabije el Adhim d.m.th; "I Lartesuar eshte Zoti im!" Allahu xh.sh. thote: "O ju qe besuat! Perkuluni (ruku) dhe beni sexhde..." (El Haxh;7).
Me pas behet ulja ne sexhde e cila behet duke vendosur ballin dhe hunden ne toke etj. Ne sexhde thuhet tre here: "Subhane Rabije el Ala". Profeti Muhammed a.s. thote: "Kur robi i Allahut xh.sh ben sexhde, bashke me te te bejne dhe shtate pjese te tjera te trupit; 1. fytyra, 2.duart, 3.gjunjet, dhe 4. kembet." (Muslimi etj) , leximi i etihijatit Ibn Abbasi thote: I derguari i Allahut , Muhammedi a.s. na mesonte ettehijatin (teshehudin) ashtu sikurse na mesonte edhe Kur'anin, (teshehudi , pra ettehijati eshte: Et tehijatu lilahi ves-salavatu vetajibatu eslamu alejke ejuhen nebijju ve rahmetullAhi ve bereketuhu. Es selamu alejna ve ala ibadil-lahis salihin, Esh-Hedu en la ilahe il-Allah ve eshhedu enne Muhammeden abduhu ve resuluhu" (Muslimi, Ebu Daudi dhe Nesaiu). Ngritja pas tehijatit (ndryshe quhet teshehudi) pa u vonuar. Kryerja e farzeve ne kohen e vet. Perfundimi i namazit duke dhene selam Profeti Muhammed a.s. thote; "Mbyllja apo dalja nga namazi eshte dhenia e selamit (teslim)"(Ahmedi, Ibn Maxhe etj).
Personi qe eshte duke u fal pas hoxhes (imam) nuk duhet te lexoje gje nga Kur'ani (pasi kete e kryen imami), ndjekja me rregullsi levizjet e imamit (pra nuk duhet te ulemi para hoxhes dhe nuk duhet te qendrojme psh ne sexhde nderkohe qe hoxha eshte ngritur), kur jemi duke fal namazin vitrit te thuhet duaja e Kunutit, kur jemi duke fal namazin e Bajrameve pervec tekbirit fillestar te behen ne cdo rekat tre tekbire ku ne rekatin e pare jane direkt pas tekbirit fillestar ndersa ne rekatin e dyte jane pas leximit te kuranit qe behet pas Fatihas (para se te ulemi ne ruku), rregullimi i safit (duke mos len vend bosh)

3. Veprimet (synetet) e namazit

Ngritja e duarve deri tek veshet gjate berjes se tekbirit fillestar , Ngritja e duarve eshte trasmetuar nga me shume se 50 sahab natyrisht dhe nga shoket me te ngusht te Profetit a.s. Menyra e ngritjes se duarve eshte: ngrija e duarve deri tek supet, me majet e gishterinjeve ne pozicionin paralel me veshet, gishtat e mendhenj ne pozicion te veshit, ndersa shuplakat drejt me supe. Sipas Neveviut;  "Kjo eshte menyra se si i nderthuari Shfiu hadidhet ne lidhje me kete ceshtje dhe te tjeret thone se nje menyr e tille eshte e mire" , Vendosja e dores tek kerthiza (ne fillim e majta dhe siper saj vendoset e djathta) Xhabiri transmeton se: "Nje here Profeti Muhammed a.s. kaloi afer nje burri qe po falej me doren e majt te vendosur mbi te djathten. Profeti Muhammed a.s. ia ndau ato nga njera tjetra dhe ia vendosit doren e djathte mbi te majten." (Ahmedi) Kendimi i Subhanekes Ebu Hurera transmeton: "Kur Profeti Muhammed a.s. merrete tekibirin fillestar qendronte pak ne heshtje perpsa te fillonte me Kur'anin (El Fatihan), e pyeta per kete: Cfare thua pas tekbirit (pse qendron ne heshtje)?Profeti Muhammed a.s. i thote: Lutem, duke thene: O Allah. Me largo nga gjynahet e mija ashtu sikurse ke larguar lindjen prej perendimit. O Allah! Me pastro nga gjynahet e mia ashtu sikurse pastrohet rroba e bardhe prej njollave..."(Buhari , Muslim) Ndersa ne nje hadith tjeter permendetet lutja Subhaneke. Kenimi i Besmeles (pa ze), Te thuash Amin pas perfunditmit te El Fatihas. Ebu Hurerja r.a. transmeton se Profeti Muhammed a.s. ka thene: "Kur imami te thote: Gajril magdubi alejhim , veled daalin" ju te thoni "Amin" ! Nese kjo fjal (Amin) thuhet ne te njejten kohe kur e thone dhe meleket, personi qe e qellon kete do ti falen gjynahet e meparshme." (Buhari) , Gjate kohes se ngritjes nga rukuja pervec SemiAllahu limen hamide te thuhet "rabenna lekel hamd", duke ra ne sexhde te ulemi me gjunje (sipas Hanefis) ndersa disa te tjere thone (ulja te behet me duar), pervec "Subhane rabil adhim" dmth "Madheruar qofte i Madhi Zot nga cdo mangesi".  Te thuhet mes dy sexhdeve: "rabigfirli". Me pas etehijatu thuhe pa ze , po ashtu dhe salavatet dhe duaja para selamit. Falja e namazit te behet ne ate vend ku nuk ka levizje (nese nuk ke cfare te besh, atehere vendos dicka para (kjo quhet sutre = penges) etj.

4. Veprimet e papelqyera (mekruh) gjate namazit

Keto jane veprimet e papelqyre gjate namazit: lenja e vazhibit (rregullave) te namazit me qellim, lenja me qellim e ndonje synneti, luatja me rrobat, levija me dore, kembe, kercitja e gishtave, gogesitja, hapja e gojes, berja e tekbirit fillestar apo shkuaraja ne ruku, sexhde apo dhenja e selamit para imamit gjete kohes qe jemi duke u falur pas tij, te mbeshteturit ne mur, shikimi majtas,djathtas , lart posht, falja e namazit ne rruge duke i penguar njerezit, ngrenja apo gelltitja e ndonje gjeje etj.

5. Rastet kur prishet namazi

Namazi prishte nese nuk plotesojme detyrimet (vazhimet) e namazit si psh; te flasesh, degjon ndonje lajm e te flasesh qoft dhe nese thu elhamdulilah, te besh pershendetje me duar, te lexosh pjese nga Kur'ani te cilen nuk e di mir, nese prishet abdesti prishet dhe namazi, ngrnja apo pirja gjate namazit, qeshja, leximi i Kur'anit ne ate forme qe ia ndryshon kuptimin fjales,  berja e levizjeve e teprurara (psh fshin nje here ndjerset, por kjo nuk duhet bere rruge), nuk falet namaz kur lind dielli, nuk falen meshkujt dhe femrat ne te njejtin rresht, zbulimi i pjeseve te turpshme te trupit, kur dikujt i bie te fiket, ndryshimi i nijetit gjate namazit.

6. Kur mund te nderpritet namazi?

Nderpritet namazi kur ndodh dicka e papritur, psh; per shkak te zjarrit rrezikon vendi, njeriu, femija etj keto raste sipas Hanefis ndahet ne; a) nderperja e detyrueshme e namazit dhe b) namazi lejohet te nderpritet.

a). Rastet e detyruara jane: Gjate kohes qe je ne namaz te kerkohet ndihme e shpejt, derpritet namazi kur  (pasi degjon zhurme si pasoj e levizjes se femijes) degjon nje zhurme e cila mund te ket ardhur nga nje pjester i familjes qe mund te jet femije ose ndonje i verber, derpritet namazi kur nena friksohet per femijen e saj, apo kur friksohet se sipasoj e ushqimit qe eshte ne gatim te ndodh ndonje derdhje qe mund te shkaktoj demtim te njerezve etj.

b) Mund ta nderpres namazin personi qe friksohet nga ndonje gje, psh eshte duke u fal ne ambjet te jasht (qoban) dhe te afrohet ujku, raste te ngjashme lejohet nderprerja e namazit.

Pervec pese koheve te namazit qe jane obligim, namazit te xhumas, pastaj namazet e Bajrameve, namazit te Teravive, namazit te Vitrit, Namazit te xhenazes kemi dhe namazet vullnetare.

7. Namazet vullnetare (nafile)

Namazet vullnetare jane namaze jo farz (jo te obliguara) te cilat ndryshe quhen namaz nafile. Namazet vullnetare e ndihmojne besimtarin ne pastrimin e tij nga gjynahet dhe fitimin e  miresise se Allahut xh.sh. Nga Ebu Hurejra r.a. transmetohet se Profeti Muhammed a.s. ka thene: "Gjeja e pare per te cilen njerezit do te pyeten diten e Gjykimit (Diten e llogaris) eshte namazi farz. Dhe pse e di fort mir, Allahu xh.sh. do u thote melekeve; Shikoni robit tim namazet , a i ka kryer me perpikmeri apo i ka lene pas dore. Nese nese i ka kryes sic duhet do ti shenohen te sakta, por nese ka mangesi do i shkruhen te tilla por ketu Allahu xh.sh. u thote melekeve; Shikoni nese robi im ka fal ndonje namaz vullnetar. Nese njeriu ka fal namaz vullnetar , atehere Allahu xh.sh thote: Plotesojeni magesin e namazeve farz me namazet e tij vullnetar." (Ebu Davudi)

Per namazin vullnetar eshte mir te percaktohet nijeti dhe numri i rekateve, por dhe nese nuk behete ska ndonje problem. Neveviu thote: "Nese ndonje vendos te bej namaz vullnetar (nafile) dhe nuk ka bere nijetin si dhe nuk ka percaktuar numerin e rekateve, atehere ai te nderpres namazin pas nje rekati ose ta bej dy rekate ose tre rekate, ose sipas radhes ta ris. Nese fal namaz nafile pa ditur se sa rekat ka falur , namazi i tij eshte i vlefshem. Rreth kesaj nuk ka mendime te ndryshme. Shafit pajtohen me kete. Bejhaku trasmeton se Ebu Dherri falte shume rekate." Ka qe thone se duhet percaktuar nijeti dhe numri i rekateve.
Ne kete grup nje nder namazet me me vlere eshte namazi i nates i cili quhet "Tehexhud". Ky eshte namaz vullnetar dhe falet pas jacise dhe sabahut. Sipas trametimeve si kohe behet fjale per 1/3 e nates. Ky namaz nuk ka ndonje numer te percaktuar rekatesh. Nga Sehl ibn Sad tregohet se: "Erdh Xhebraili tek Profeti Muhammed a.s. dhe i tha: O Muhammed ! Jeto sa te duash, por dije se do vdesesh. Bej cdo veper qe deshiron e per to do shperblehesh. Duaj ke te duash, por dije se do te ndahesh nga ato. Dije mire se nderi (miresia) i besimtarit eshte tek namazi i nates." Ne nje trasmetim tjeter kemi se Selman el Farisi tregon se Profeti Muhammed a.s. ka thene: "Falni namazin e nates pasi ate e praktikonin njerezit e mire para jush. Ai namaz ju afron shume me Zotin tuaj. Ai namaz eshte pendim per veprat e kqia qe keni bere. Ai i fshin gjynahet tuaja dhe lagon semundjet nga trupi juaj." 

Namaz tjeter vullnetar eshte namazi i paradites i cili quhet "Salatu Duha". Per kete namaz Profeti Muhammed a.s. ka thene: "Kerkohe nga ju dhenie sadaka nga cdo pjese e juaja. Te thuash "SubhanaAllah" eshte sadaka, "Elhamdulilah" eshte sadaka, te thuash La ilahe ilaAllah eshte sadaka. Te urdherosh per te mir eshte sadaka. Heqja e te keqes eshte sadaka. Ajo qe krahasohet me keto (apo vlen sa keto) jane dy rekate namaz te duhas." (Muslimi) 
Namaz tjeter vullnetar eshte namazi i Istihares. Ky namaz ka dy rekate. Nga Buhariu tregon se Xhabiri ka thene: "Profeti Muhammed a.s. na mesonte Istiharen per te gjitha ceshtjet  tona, ashtu sic na mesonte suret e Kur'anit. Ai ka porositur: Nese ndonjerin prej jush e mundon nje ceshtje (nuk i jep zgjidhje) ai duhete te fal dy rekate namaz vullnetar dhe te thote: O Allah! Une te kerkoj Ty miresi dhe ndihme, pasi Ti je i Gjithedijshmi, i Plotefuqishmi. Kerkoj prej miresise Tende te madhe , sepse Ti cakton e une jo, sepse Ti di gjithcka e une jo, Ti je i Gjithedishmi i te fshetave."
Nje namaz tjeter vullnetar eshte eshte namazi i nevojes i cili quhet Salatul Haxheh. Muhammedi a.s. ka thene: "Kush merr abdest ashtu sic duhet dhe pastaj fal dy rekate, heret apo vone Allahu do ti jape cdo gje per te cilen ai lutet." (Ahmedi - daif)
Per te mos u zgjatur po permend dhe disa namaze te tjera si: Namazi i Shiut (salatul istiska), namazi i eklipsit diellor (salatul kusuf) etj.

8. Falja e namazit kaza (me vones)

Ai qe harron te fal namazin dhe i kujtohet, ose gjate kohes qe ka hyre falja e namazit ka qene ne gjume dhe kur zgjohet i ka kaluar kohe, atehere eshte e detyrueshme falja e namazit kaza (me vones).
Profeti Muhammed a.s. ka thene: "Kur ndonjeri prej jush harron te fal namazin apo eshte ne gjume, atehere ai duhet ta fal namazin kur te kujtohet per te." (Ebu Daud)

9. Namazi i te semurit

Personi i cili eshte i semur dhe e ka te pamundur te krye faljen e namazit ne menyre te rregullt, atehere ai te falet ne ate pozicion qe mundet. Nese semundja eshte e atill qe nuk e lejon te falet ulur atehere te falet shtrire, gjate kesaj kohe levizjet e namazit te bej me shenje. Eshte pyetur profeti Muhammed a.s. nga nje sahab i cili kishte treguar se nuk mund te falet sipas rregullave te namazit. Profeti Muhammed a.s. i thote: "Nese nuk mundesh atehere falu ulur. Nese nuk mundes ta besh as kete, atehere falu shtrire." (Ahmedi, Ibn Maxhe etj) Transmetohet nga Xhabiri se nje here Profeti Muhammed a.s. beri vizite te nje i semur dhe e gjeti duke u falu ne nje jastek. Profeti Muhammed a.s. e largon anash dhe i tha: "Falu ne toke nese mundesh dhe nese jo, atehere falu me shenja dhe bej sexhden me poshte se rukuse." (Bejhakiu)

10. Namazi ne rast rreziku dhe frike

Ne raste lufte apo frike namazi falet duke marr disa masa. Allahu xh.sh. thote: "Kur te jesh ti (Muhammed) bashk me ta dhe ju fale namazin, nje grup prej jush, duke i bartur armet, le te vije e te falet me ty (grupi tjeter te bej roje), e kur te bien ne sexhde (te kryejne nje rekat), kete lete qendroj mbrapa jush (duke bere roje)e le te vije grupi tjeter, qe nuk eshte falur, e te falet me ty dhe le ti bartin armet dhe te jene ne gjendje gatishmerie." (En Nisa; 102) Ne kohe frike apo rreziku nuk mund te shkurtohet namazi i akshamit. Sipas Hanefis por dhe Malikis kemi se ne rast frike imami duhet te fal dy rekate duke e ndar xhematin ne grupe, ku nje rekat me grupin e pare dhe nje rekat me grupin e dyte. Shafiu thonte; imami mund te fal nje rekat per grupin e pare dhe dy rekat per grupin e dyte.
Nese frika eshte e jashtzakonshme namazi farz falet ne menyre individuale , normalisht duke siguruar veten. 

11. Namazi i udhetarit

Per kete namaz ka disa specifika. Udhetari mund te shkurtoj namazet qe kan kater rekate. Allahu xh.sh. thote: "Kur te jeni ne udhetim , nuk eshte gjynah qe ti shkurtoni namazin." (En Nisa; 101)

Sipas Ibn el Kajim thote; "Kudo qe udhetonte Profeti Muhammed a.s. falte dy rekate per ata namase qe kishin kater, dhe kete e bente derisa kthehej ne Medine." 
Qe te quhesh udhetar duhet qe ai te kete pershkruar nje distance prej tre milje, disa thone udhetar quhet ai qe ka bere me shume se tre milje, ku nje milje ka 1748 m. Nese udhetari qendron ne nje vend me shume se 15 dite atehere ai humbet statusin e udhetarit apo mysafirit. Ai qe eshte udhetar ka mundesi te perdor "mes-h" por me kush qe mes-hi te mos derbetoj ujin. Profeti Muhammed a.s. thote; "Nje udhetar mund te marre mes-h siper çorapeve (qe nuk deperton ujin kur i jep mes)per nje kohe tre ditore." 
Namazi i xhumas nuk e pengon njeriun per te bere udhetim, mirepo udhetimi nuk duhet bere ne ate menyre qe cdo dite e xhuma te jete udhetim.
Namazet qe bashkohen ne udhetim jane: namazi i drekes me ikindin , namazi i akshamit me jacin. Shumca e dijetareve jane te mendimit se lejohet te bashkohen namazet gjate udhetimit. Transmetohet nga Muadhi i cili ka transmetuar se; "Profeti Muhammed a.s. ishte ne Tabuk dhe dielli kishte kaluar meridianin. Muhammedi a.s. bashkoi namazin e drekes me namazin e ikindise. Nese nisej para se dielli te kalonte meridianin, e vononte dreken deri ne kohen e ikindis. Ai bente te njejten gje edhe me namizin e akshamit dhe te jacise. Nese dielli perendonte para se ai te fillonte udhetimin, ai bashkonte namazin e akshamit me namazin e jacise. Nese ai fillonte udhetimin dhe dielli nuk kishte perenduar, atehere ai bashkonte ato me kohen e jacise." (Ebu Davudi, Tirmidhi) 
Namazet mund te falen ne anije, tren e aeroplan. Ibne Umeri e ka pyetur Profeti Muhammed a.s. per namazin ne anije dhe se Profeti Muhammed a.s. i ka thene: "Nese nuk friksohesh se do te mbytesh falu ne kembe." (Hakimi) Duhet sqaruar se ne ate kohe anijet nuk kan qene ne kushtet qe ndodhen sot anijet.

12. Bashkimi i namazveve ne kohe te tjera

Bashkimi i namazeve behet sikurse permenda me siper dhe ne kohe ku kushtet natyrore jane jashtezakonisht te veshtira.  Marrim shembull bashkohen dy namaze kur koha eshte me shi te jashzakonshem. Disa jane te mendimit qe bashkim i namazeve behet dhe per shkak te sumundjes.

SHPJEGIMI I DISA NAMAZEVE

-NAMAZI I BAJRAMIT

Namazi i Bajrameve eshte vazhib (detyre) per cdo person qe ploteson kushtet e namazit te xhumas. Namazi i Fiter Bajramit dhe Kurban Bajramit ka dy rekate. Ndryshe nga namazi i xhumas namazi i bajramit falet para hytbes (ligjerates). Namazet e bajrameve nuk kan as ezan as ikamet. Koha e namazit te bajrameve fillon 45 min pas lindjes se diellit dhe mund te falet deri para drekes.

Menyra e faljes se namazit te bajramit

Namazi i bajrameve falet me imam i cili pas tekbirit fillestar dhe thote "subhaneken" me pas imami sebashku me xhematin marrin tre tekbire (tekbiruz zeuaid). Me pas imami thote suren El Fatiha dhe me pas nje sure tjeter (preferohet surja El Ala). Me pas ulet ne ruku, me pas ne sexhde. Ne rekatin e dyte imami vijon me suren Fatiha dhe me pas me nje sure (preferohet surja El Gashije) dhe para se me ra ne ruku imami sebashku me xhematin duke ngritur duart deri tek veshet merr tre tekbire. Me pas ulet ne ruku, me pas ne sexhde dhe mbyll dy rekat duke dhene selam. Pas kesaj xhemati degjon hytben apo ligjeraten e imamit. Ne fund behet lutja e perbashket e cila shenon dhe mbylljen e ceremonin fetare te faljes se bajramit. Nese ndonjerit i ka kaluar pa falur namazit e bajramit ai nuk mund ta bej kaza pasi namazi i bajramit nuk eshte i plote nese nuk i ploteson disa kushte, psh tubimi etj. Namazi i Fiter Bajramit mund te falet deri diten e dyte, ndersa Kurban Bajrami mund te shtyhet falja e tij deri diten e trete kjo pasi ai eshte i lidhur me berjen e kurbanave. Duhet sqaruar se shtyrja e faljes se namazit te bajrameve duhet te kete kushte te forta islame ne te kunderten nuk ben.

Vonesa ne namazin e bajramit

Nese ndonjeri shkon me vones ne xhami dhe gjen imamin duke lexuar Kur'an, ai merr tekbin fillestar dhe vijon te ndjek imamin nese e kupton qe eshte ne rekatin e pare. Nese e kap namazin kur imami eshte ruku atehere ai merr tekbirin fellestar, me pas thot tekbin e rukus dhe ulet ne ruku, ndersa tekbiret e bajrameve i thote duke qene ne ruku. Nese e ze imamin pas rukus, apo ne rekatin e dyte atehere ai merr tekbirin fillestar dhe ndijek imamin dhe ne fund ai ploteson pjesen e namazit qe i ka kaluar, por tekiberet e bajramit i merr pas leximit te sures. Duhet sqaruar se nuk mund te falet namaz nafile para namazit te bajramit po ashtu edhe pas namazit te bajramit.

Dy bajramet pjese te rendesishme te tyre kan tekbirin e teshrikut i cili eshte vaxhib pas faljes se cdo farzi, vetem apo me xhemat. Dallim mes burrave dhe grave eshte se grat tekbirin e teshrikut e bejne me ze te ulet. Tekbiri i teshrikut eshte: "Allahu ekber Allahu ekber. La ilahe il-lallah, vallahu ekber Allahu ekber velilahi elhamd." Tekbiret e teshrikut fillojne faljen e namazit te sabahut, diten e arafatit dhe perfundojne ne kohen e ikindins ne diten e tret per fiter bajramin dhe diten e kater per kurban bajramin.

Disa veprime te pelqyra per festen e bajrameve

Para daljes nga shtepia per faljen e Fiter Bajramit eshte mir te hahet dicka, ndersa ne festen e Kurban bajramit eshte sunet te mos hahet gje. Fas faljes se Fiter Bajramit nuk ka pune apo rite islame pervecse urime dhe vizitat per urime. Ndersa ne festen e Fiter Bajramit te gjithe sipas mundesis kthehen ne shtepit e tyre apo vendet ku therren kurbanat per berjen (therrjen) e kurbanave. Per kete trasnmetohet se Profeti Muhammed a.s. ka thene: "E para pune qe do bej sot eshte falja e Kurban Bajramit, pastaj do kthehemi ne shtepit tona dhe do therrim kurban. Kush e ben kete ka ndjek rrugen time." (Ahmedi)
Pas namazit eshte mendub (mir) te vizitoj varrezat , te vizitoj te afermit, te semuret, te jap sadaka etj.

-NAMAZI I XHENAZES

Vdekja eshte nje nga momentet me te veshtira te njeriut. Ndaj per kete moment te veshtir islami na meson qe te jemi te pergatitur, po ashtu personat qe jane prezent tek njeriu qe ndodhet ne agonin e vdekjes duhet qe te lutemi per te. Dashuria dhe respekti per personin qe eshte ne agonin e vdekjes eshte duke qendruar pran tije dhe gjate kohes qe eshte duke dhene shpirt ta ledhatosh, dhe ti kujtosh shehadetin. Per kete Profeti Muhammed a.s. ka thene: "Kur te jeni pran te afermit qe po vdes kujtojani Shahadetin. Kur te vdes mbylljna syt pasi ai kur eshte duke dhene shpirt syt e tij ndjekin shpirtin teksa ai del nga trupi dhe largohet." (Ahmedi)
Vdekja eshte ai momenti qe njerezit i ben te reflektoj, ose duhet ti bej te reflektojne pasi askush nuk eshte i perjetshem ne kete bote. Ndaj nje hadith profeti Muhammed a.s. ka thene: "Kujtojeni shpesh ate qe ua prish rehatin, gezimin dhe ajo eshte vdekja. (Buhari,Muslim)

Çfare duhet bere kur nje person eshte ne prag te vdekjes?

Kur nje person eshte ne agonin e vdekjes, atehere duhet kujtuar atij fjalet: "La Ilahe il-lallah". Per kete profeti Muhammedi a.s. thote: "Ai qe thote "La ilahe il-lallah" ne momentin e fundit te kesaj bote pra ne momentin e dorzimit te shpirtit do te hyje ne xhennet." (Ahmedi)

Kur Ebu Talibi , xhaxhai i Profetit a.s ishte ne prag te vdekjes, Profeti Muhammed a.s. shkoi ta vizitonte dhe Ebu Talibi ndodhej ne agonin e vdekjes , ne keto momente Profeti Muhammed a.s. i tha: "O xhaxha! Thuaj La ilahe il-lallah, qe te deshmoj per ty me kete fjale, tek Allahu xh.sh." (Buhari)

Disa veprime qe duhet bere nga momenti i dorzimit te shpirtit te nje personi

Kur te vdes nje person duhet ti mbyllen syt duke bere kete lutje (dua):
"Bismil-lah ve ala mil-leti resulil-lah. Allahummme jessir alejhi emruhu, ve sehhil alejhi ma baduh ve es-id-hu bi likaike, vexh al ma harexh ilejhi hajren mimma harexh anhu." e pastaj ti mbyllen nofullat si dhe mbulohet i gjithe trupi. Duart duhen te ulen posht, pra jo te vendosen siper kerthizes.

-Larja e xhenazes

Fillimisht duhet zgjedhur vendi ku te lahet xhenazja. Duhet te kete nje "teneshir" ose si me than nje derras (ose vend) mbi te cilen te lahet. Duhet patjeter te mbulohen pjese e turpshme . Me pas i jepet istinxha. Me pas i jepet abdest pa ia shperlan gojen. Lahet me uje te voket (disi te nxehete) dhe sapun ose shapo. Fillimisht fillohet nga ana e djatht duke e mbeshtetur trupin ne te majte dhe e kunderta. Nese xhenazes i del dicka duhet shperla dhe nje here pas pasur nevoj per larje nga fillimi.
Tek pjeset e turpshme, larsi nuk duhet te heq mbulesen qe ndodhet mbi pjeset e turpshme plus kesaj duart duhen te jen te mbeshtjellura me nje mbulese a peshqir e me pas te laj keto pjese.
Profeti Muhammed a.s. udheronte qe i vdekuri te lahet (shperlahet) tre here madje ka transmetim qe thote edhe pese here. Ne shperlarjen e fundit Profeti Muhammed a.s. keshillon te pafrumoset "miskul Kafur" lloj parfumi. Ndersa Shehidet nuk lahen (Ahmedi). Shehidet varrosen me rrobat e tyre. Argumenti per kete eshte transmetimi i Bejhakiut nga Iben Abbasi qe tregon : "I Derguari i Allahut ka urdheruar qe nga deshmori te zene ne Uhud te hiqen te gjitha mjetet e hekurta, dhe mburojat dhe ti varrosin te pergjakur ne rrobat e tyre." Ai qe vdes gjate Haxhit me ihram i lahet xhenazja.

-Kush e lan trupin e xhenazes ?

Xhenazja lahet nga njerzit e shtepis, pra djali, vellai por kur xhenazja eshte grua ate e lajne grat. Po ashtu kur xhenazja eshte mashkull ate e lajne vetem meshkujt, me perjashtim te rasteve kur burrit te cilit i ka vdek bashkeshortja dhe shpia nuk ka gra per ta lar atehere burri mund te laj xhenazen e bashkeshortes se tij dhe e kunderta.

-Disa rregulla qe duhet pasur parasysh

Gruja mund te laj burrin, por burri nuk mund ta laj grun. Nese ajo gruja vdes ne mes te burrave atehere kerkohet nje grua per ta la e ne kete rast nese nuk gjindet atehere i jepet tejmum. Nese gruja e vdekur e ka burrin gjalle dhe nuk gjendet grua per te lar xhenan atehere burri mund ta laj bashkeshorten e vet. E njeta gje eshte edhe per burrin. Shpenzimet e varrimit e kan per detyre ai qe kujdeset per familjen. 

-Qefini i xhenazes.

Qefinosja e trupit te xhenazes eshte farz. Qefini ndahet ne tre pjese : 1.Qefini synet 2.Qefini i cili eshte i mjaftueshem dhe 3. Qefini sipas nevojes.

Ajo me te cilen myslimani duhet te percjell nje xhenaze eshte qefini i pare pra qefini synet. Qefini ndahet ne dy lloje: a). qefin per burra dhe b). qefin per gra

a).Qefini per burra

Qefini i burrave perbehet nga 3 pjese:

1. Kemisha e gjate e cila eshte prej qafes deri tek kembet.
2. Çarçafi i gjate prej kokes deri tek themra i cili quhet "izar".
3. Çarçafi i dyte qe eshte me i madhi qe quhet "lifafe".
 Çarçafi i madh (lifafe) mbeshtjell gjithe trupin .Ai mbeshtjellet mbi koke dhe tek kembet.

b).Qefini i grave

Qefini i grave perbehet nga 5 pjese:

1. Kemisha e cila eshte prej qafes deri tek kembet.
2. Çarçafi i gjate prej kokes deri tek themra "izar"
3. Çarçafi i madh qe mbeshtjell turpin "lafifa"
4. Mbeshtjellsia e flokeve.
5. Fashoja e gjere sa tre pellembe e cila sherben per te mbeshtjell kraherorin . Kjo quhet "rub".

-Si duhet te jete qefi ?

Qefini mund te jete i ngjyrave te ndryshme por Profeti Muhammed a.s. ka thene: "....mbeshtjellni xhenazet me qefin te bardhe.."(Buhari) Pra sipas tradites se Profetit Muhammed a.s qefini me i pranuar eshte qefini i bardhe. Qefini mund te jete prej liri, leshi, pambuku.

-Si mbeshtjellet xhenazja?

Fillimish perpara se te levizim xhenazen bejme shtrirjen e çarçafit te madh "lafifan" me pas vendosim xhenazen ku menjehere e mbeshtjellim me çarçafin i cili duhet te jete prej kokes deri tek kembet, me pas veshim kemishen duke e mbeshtjell nga ana e djathte e duke perfunduar ne te majten. Qefini nuk ka as mang, as te qepme, as tekel thjeshte eshte cope. Per femra mbasi eshte bere mbeshtjellja me çarçafin i cili eshte i gjate nga koka deri tek kembet, i shtrim floket mbi kraheror e me pas i mbeshtjellim ato dhe pastaj mbeshtjellim kraherorin dhe me pas vjen mbeshtjellja e pergjithshme.

-Percjellja e xhenazes

Kur te filloj nxjerrja e xhenazes nga shtepia duhet te kemi parasysh keto rregulla: Te nxjerret jasht nga kater persona (meshkuj), te grihet trupi i xhanazes qe ndodhet ne tabun duke thene: "Bismilah" me pas tek myslimanet xhenazja nxjerret nga dhoma me koke. Ne vendin tone eshte ba tradit berja e homazheve ku njerezit kaloj para trupit te xhenazes por kjo nuk ka te bej me islamin. Trupin e xhenazes e mbartin vetem burrat duke filluar nga me te afermit te cilet leshojne radhe per ta mbajtur edhe te tjeret pasi mbatja e trupi te xhenazes per te tek varri eshte sevap. Kur ne nje rruge kalon trupi i xhenazes ata qe e shikojne eshte mire te bashkangjitet me njerezit qe bejn percjelljen e xhenazes, nese nuk kan mundesi atehere ta respektojne kalimin e xhenazes duke mbajtur qendrim, nese jane ul te qohet ne kembe dhe te qendroj ashtu derisa te kaloj xhenazja. Per kete profeti Muhammed a.s. ka thene: "Kur ndonjeri prej jush shikon percjelljen e xhenazes, nese nuk e percjell dot, le te ngrihet ne kembe dhe te qendroje ashtu derisa xhenazja te kaloj." (Muslim) 

Percjellja e xhenazes per tek varri eshte mire te mos vonohet. Per kete Ebu Bekri r.a. tka treguar: "Gjate percjelljes se xhenazes me Profetin Muhammed a.s. kemi ec me hapa disi te shpejte."  (Davudi 3182 , Nesai 883) Ndersa ne nje trasmetim tjeter kemi: Ibn Mesudi ka thene: "E kam pyetur Profetin Muhammed a.s. mbi percjelljen  e xhenazes e ai tha: "Vetem mos te jete vrapim" Ai qe merr pjes ne percjelljen e nje xhenazje merr sevape dhe kjo eshte e vleshme per burrat. Ne percjelljen e nje xhenazje marrin pjese dhe Meleket e Allahut xh.sh. (Tirmidhi 1011, Ebu Davudi 3184)

-Namazi i te vdekurit

Namazi i xhenazes eshte namaz "kifaje" d.m.th; Nese e fal nje pjese namazin e xhenazes pjesa tjeter qe nuk e fal jane te lare nga pjesa qe e ka fale namazin e xhanazes.

Menyra e faljes se namazit te xhenazes

Namazi i xhenazes nuk ka ruku dhe as sexhde. Namazi xhenazes nuk ka kohe te caktuar. Mund te falet pas nje dite, dy ,madje edhe pas nje muaji. Namazi i xhenazes falet me imam. Ne namazin e xhenazes nuk marrin pjese grate. Namazi i xhenazes i falet edhe femijeve. Muhammedi a.s. thoshte: "Femijes i falet namazi i xhenazes.". Nuk i falet namazi i xhenazes ai qe ben vetvrasje ose qe vjedh pren e luftes.
Xhenazja duhet te jete para imamit e pas imamit te jete xhemati. Qe te falet namazi i xhenazes , atehere ai duhet te jete mysliman/e. Pasi te jene plotesuar keto atehere imami pozicionohet per te bere faljen e namazit te xhenazes. 
-Imami qendron drejt kraherorit te vdekurit, xhenazja duhet te kete anene e djathte nga Qabja.
-Jepen kater tekbire qe jane: Tekbiri hyrs, nders ek "subhaneke , shtihet:  "ve xhene theni uke.." me pas Jepet tekbir me ze nga imai dhe lexohet pa ze surja El-Fatiha, madherohet Allahu sure , me pas tekbir po ashtu me ze nga imami dhe bejm salavat pa ze dhe pastaj perseri tekbir me ze dhe lutja per te vdekurin. Me pas jep selam ne anen e djathte duke e leshuar doren e djathe dhe jep selam ne anen e majte duke e leshuar doren e majte. Ne kete lloj menyre eshte plotesuar namazi i Xhenazes.
Nga Avf ibn Malik kemi kete dua qe Profeti Muhammed a.s thoshte:
"All-llahummegfir lehu, verhamhu ve afih, ve afu anhu, ve ekrim nezlehu, ve ves'sta med'helehu, vegsilhu, bilmai veth'thelxhi, vel berdi, ve nekihil minelha taja kema junekketh theubul ebjadu mineddenes vebdilhu daren hajren min darihi ve ehlen hajren min ehlihi, vezev xhen hajren min zevzhihi ve ed'hil hul xhennete ve eid'hu min adhabil kabri ve adhabin nari."
Muhammedi a.s. udheronte duke thene: "Duaja per te vdekurin duhet te jete e sinqerte."

Edhe namazi i xhenazes eshte namaz Kifaje, eshte mire qe ne namazin e xhenazes te marrin pjese sa me shume persona. Ne nje hadith profeti Muhammed a.s. ka thene: "Nese 40 besimtare qe deshmojne dhe besojne shahadetin dhe falin namazin e xhenazes se nje personi, Zoti i ben ata ndermjeteesues per te vdekurin." (Muslim)

Pasi te jete bere falja e namazit te xhenazes dhe te ket filluar ecja per ne banesen e fundit, nuk eshte mire qe te ule me turpi i xhenazes. (Buhari, Muslim 959)

-Namazi i xhanazes Gijab (ne munges)

Ne raste te vecante namazi i xhenases mund te falet edhe ne munges, Keshtu ne muajin rexhep me kthimin nga Tabuku kishte vdekur mbreti i Habeshit, ate dite Muhammedi a.s. tha: "Faleni namazin e xhenases se vellait tuaj qe ka vdekur ne vend te larget! Shoket pyeten: Kush eshte ai? Muhammedi a.s. tha: Eshte mbreti Ashama! Sot robi i devotshem i Allahut vdiq! Kerkoni meshire nga Ai per vellain tuaj! Pastaj i falni namazin (gijab) e xhenazes." (Muslim, xhenaiz, Ahmedi)

-Pergatitja e varrit (kaber)

Varri mund te jete i thell jo me pak sa gjysma e shtatit te njeriut ne kraheror. Sa me thell te jete varri edhe me mir. Ne fund te varrit hapet nje pjse e vecante . Kjo pjese e vecante hapet nga ana e Qabes qe quhet "lahd" ku vendoset i vdekuri.

-Leshimi i xhenazes ne varr

Duhet patur kujdes qe varrimi nuk behet gjate perendimit te diellit. Muhammedi a.s. kur leshonte xhenazen ne varr thoshte: "Ne emer te Allahut, ne rruge te Allahut e sipas praktikes se te Derguarit" ose
"Bismilahi ve ala mil'leti resuli-lahi sel-lallahu alejhi ve sel-lem." Ndersa ne nje hadith tjeter thote Profeti Muhammed a.s; "Kur te leshoni te vdekurin ne varr thoni; "Bismilahi ve al sunneti resulilah d.m.th; Me emrin e Allahut e vendosim ne varr kete te vdekur duke vepruar ashtu sic ka thene i Pejgamberi."(An ebi Amri)
Fillimisht leshohet ana e djathte para ne varr. Ky eshte edhe riti fetare islam ne rast te nje vdekje.
Allahu xh.sh. na befte prej atyre me te cilet Allahu eshte i kenaqur dhe te kemi vdekje te lehte dhe te mbar!

-NAMAZI I EKLIPSIT

Namazi i eklipsit eshte namaz nafile (vullnetar) qe perbehet prej dy rekateve.Sipas transmetimit ky namaz falet me imam. Nuk ka as ezan as ikamet. Synet eshte qe ky namaz te falet nga imami i xhumase. Namazi i eklipsit mund te falet edhe vetem. Sipas Hanefise ky namaz falet pa ze pra vetem me tekbiret. Me perfundimin e namazit imami ben lutje.

-Namazi Tehexhud

Tehexhud do te thote: namaz vullnetar i cili falet para agimit. Mbi kete namaz transmeton Ibn Abbasi r.a; Sa here qe profeti Muhammed a.s. ngrihej per te falur namaz thoshte; "Allahumme ente Kajjimus semavati vel erdi ve men fihinne ve lekl hamd. Ennte Nurus semavati vel erdi ve men fihinne, ve lekel hamd, Ente Melikus semavati vel erdi ve men fihinne, ve lekel hamd. Entel Hakka ve va'dukel Hakk, ve likaauke hakkun, ve kaulke hakkun, vel xhennetu hakkun, ve naru hakkun, ve nebijjune hakkun, ve Muhammedun Sal Allahu alejhi ve selam hakkun, ves saatu hakkun! Allahumme leke eslemtu ve ilejke hakemtu. Fag fir li ma kaddemtu ve ma ah-hartu, ve ma esrertu, ve ma a'lentu. Entel Mukaddimu ve entel Muah-hiru, la ilahe il-la Ente."
D.m.th: "O Allah! Gjithe lavdrimet dhe falenderimet jane vetem per Ty! Ti je mbajtesi i qiejve dhe i tokes dhe i gjithe cfare gjendet ne to. Gjithe lavderimet dhe falenderimet jane vetem per Ty! Ti je Drita e qiejve dhe tokes dhe i gjithe cfare gjendet ne to. Gjithe lavderimet dhe falenderimet jane vetem per Ty! Ti je Sunduesi i qiejve dhe i tokes dhe i gjithe cfare gjendet ne to. Te gjitha lavderimet dhe falenderimet jane vetem per Ty! Ti je i Verteti, dhe Premtimi Yt eshte i vertet, edhe takimi me Ty eshte i vertet, edhe Fjala Jote eshte e vertet, edhe xhenneti eshte i vertet, edhe zjarri (xhehennemi) eshte i vertet, edhe perjgamberet (paqja qofte mbi ta) jane te vertet, edhe Muhammedi a,s, (paqja qofte mbi te) eshte i vertet, edhe Ora (Dita e Kijametit) eshte e vertet. O Allah ! Vetem Ty te jam nenshtruar, dhe vetem Ty te kam besuar, dhe vetem tek Ti jam mbeshtetur dhe vetem Ty te pendohem, dhe vetem me Ndihmen Tende une sjell prova ndaj mohuesve, dhe vetem Ty une te zgjedh Gjykues mes nesh. Te lutem Ty qe te mi falesh gjynahet e kaluara dhe te ardhmet, cfare kam fshehur dhe cfare kam publikuar (shfaqur)! Ti je Ai i cili i ben disa njerez te perparuar dhe disa te prapambetur. Nuk ka te adhuruar tjeter te merituar pervec Teje!" (Buhari)

Pergatiti

Gezim KOPANI

Rregullat e te shkuarit ne banjo - tualet

Personi qe hyn ne banoje duhet te futet me kemben e majte.
Perveç pastertis (higjen) islami i kushton vemendje qe myslimani te mos shkoj ne banjo duke pasur me vete gjera qe kan te shkruar emrin Allahut. Sipas nje trasmetimit qe vjen nga Enesi r.a. kemi se; "Profeti Muhammed paska mbajt nje unaz e cila kishte te shkruar: "Muhammed Resulullah" dmth "Muhamedi eshte i Derguari i Allahut" dhe ai sa here qe shkonte ne banjo e hiqt ate." (Ebu Daud, "daif")
Te gjithe e dim qe ne qendrat tregtare dhe jo vetem eksistonje banjo te tilla publike te cilat nuk garantonje intimitetin personal, sidomos ne banjot e meshkujve. Ne keto raste muslimani nuk duhet te kryej nevojen e tij ne ambjentet e perbashketa por duhet te shkoj tek kabinat e detikura. Ruatja e intimitetin ne kryerjen e nevojes personale eshte nje nder rregullat e fese islame sa i takon shkuarjes ne banjo (tualet).
Sipas Ebu Davudit r,a, kemi se: "Kur profeti Muhammed a.s. donte te kryente nevojat e tij personale, atehere ai shkonte ne nje vend ku askush nuk mund ta shihte." Ne nje hadith nga Ebi Said kemi se Profeti Muhammed a.s. ka thene: "Nuk e do Allahu xh.sh. ate njeri i cili gjate kryerjes se nevojes personale zbulon pjeset e turpshme."
Nuk duhet folur gjate kohes se kryerjes se nevojes personale. Kjo behet per te zbatuar rregullin e fese islame kur Ebu Said r.a. transmetohet se Profeti Muhammed a.s. ka thene: "Nuk e do Allahu ate njeri i cili bisedon gjate kryerjes se nevojes personale." Po ashtu kjo behet dhe per shkak te higjenes me qellim qe te mos merret fryme me goje.
Nevoja personale nuk duhet kryer ne drejtim nga Qabja. Ebu Hurejra r.a. trasnmeton se Profeti Muhammed a.s. ka thene: "Kur ndonjeri nga ju kryen nevojen personale, ai as nuk duhet te kthehet me fytyr nga kibla (Qabja) por as te kthehet me shpine."
Gjate kohes se kryerjes se nevojes personale duhet pasur kujdes qe te mos behet pis. Ne nje trasnmetim prej Ebu Musa r.a. kemi se Profeti Muhammed a.s. ka thene: "Kur ndonjeri nga ju do te kryej nevojen personale (urinoj), ai duhet te kujdeset qe te ruhet urina e tij dhe jo vetem." Po ashtu duhet patur kujdes qe vendi ku kryen nevojen personale te jete i pershtatshem, i paster. Meshkujt duhet te ken parasysh rregullin i cili ndalon urinimin ne kemb.
Nuk ben te kryhet nevoja personale nen hijen e pemeve ne te cilat pushojne njerezit. Nga Ebu Hurejra transmetohet se Profeti Muhammed a.s. ka thene: "Ruhuni nga dy te mallkuar (qe i mallkojne)! Shoket thane: Kush jane ato? Muhammedi a.s. tha: 1. Ai qe kryen nevojen personale ne rruge (ku njerezit kalojne) dhe 2. Ai qe kryen nevojen personale nen hijen e pemes (ku pushojne njerezit)."
Pas kryerjes se nevojes personale eshte rregull i padiskutueshem pastrimi i trupit (organit). Nga Enesi r.a. kemi se: "Ai qe kryen nevojen personale duhet te pastrohet patjeter me uje. Ai tregon dhe rastin e Pejgamberit i cili cdo here qe shkonte per te kryer nevojen merrte me vete nje en me uje."  Pastrimi nuk duhet bere me doren e djathte, por me doren e majte. Pas pastrimtit duhet lare duart duke pasur kujdes ne menyren e larjes e cila duhet te jete e bollshme dhe cilesin e larjes.
Pas daljes me kemben e djathte nga banjo duhet thene pa ze (me brendesin e vetes) : "O Allah! Te kerkoj falje!" Ose "Falenderimi i takon Allahut! I cili largoi nga une papastertite dhe me dha shendet!"

Pergatiti

Gezim KOPANI

A e njihni oren e elefantit?

Sundusi i njohur arab Al Xhazari arriti qe ne mesjete rreth shekullit XII te ndertoj oren e njohur si "Ora e Elefant". Behet fjale per nje ore uji e cila ishte e lart rreth 7 m dhe vendosej ne shpinen elefantit. Ne perberjen e saj ora kishte nje rezeve uji mbi te cilen qendron nje ene e shpuar. Per shkak te sjelljes ajo mbushej me uje dhe pastaj zbrazej, ky proces aktivizonte nje litar i cili leshon nje top metalik ne pjesen e siperme te mekanizmit. Topi rrotullohej dhe mbildhet ne nje cembel. Numri i topave cembel benin te mundur llogaritjen e kohes (ores)ku nje top perkon me gjysme ore.

Pergatit
Rezat Dani

Momente te kalimit ne islam te popullsise shqiptare ne shekullin XV-XVII

Berat, viti 1830 

Nga Ferit Duka

Kontatet e pare te shqiptareve me Islamin dhe gjurme te islamizmit te tyre deshmohen relativisht heret. Ne shekujt e mesjetes paraosmane tokat shqiptare, per hir te pozites se tyre gjeografike, jane frekuentuar dendur prej misionareve te botes islame arabo-turke, qofte per qellime tregtare, qofte per qellime fetare apo ushtarake. Megjithate, nen driten e te dhenave historike, behet i padyshimte fakti se islamizimi i popullsise shqiptare si proces i teresishem filloi dhe u zhvillua gjate periudhes se sundimit osman. 
Fillimi i rimekembjes ekonomike dhe shoqerore te qyteteve shqiptare ne shek, XV dhe ne fillim te shek. XVI perkon me kohen edhe me fillimet e procesit te kalimit ne islam te popullsise shqiptare qytetare. (1)
Islamizimi i popullsise se qyteteve shqiptare u realizua permes dy rrugeve; e para, nepermjet islamizimit te vete popullise qytetare; e dyta , permes ardhjes ne qytet te elementeve te islamizuar nga rrethina fshatare. Nevojat qe kishte sunduesi osman per furnizimin e ushtrise me produkte zejtare te gjithfarellojshme, benin te domosdoshme zgjerimin permasave te prodhimit zejtar, rrjedhimisht, edhe perfshirjen ne mekanizmin e ketij prodhimi te nje numri gjithnje e me te madhe  elemetesh zejtare. Per elementet ardhes nga rrethina fshatare islamizimi i tyre donte te thoshte lehtesim i hyrjes ne qytet, pas se ciles ata fitonin statusin e "qytetarit" (sheherliut), status qe i vendoste ne nje gjendje relativisht me te favortshme sesa ajo e meparshme. (2)
Vershimi i zanatçinjve fshatare neper qytete u be keshtu nje nga rruget frytdhenese te islamizimit te ketyre te fundit. Shembullin me te qarte te nje dukurie te tille e gjejme ne qytet e Beratit dhe te Elbasanit. Ne qytetin e Beratit ne vitin 1583 jane regjistruar 185 zejtare te islamizuar, te ardhur nga fshatrat: Fratar, Tozhar, Gjeqar, Dobronik, Gjerbës, etj. Ne te njejtin vit ne qytetin e Elbasanit jane regjistruar 39 zejtare te tille. Fakti qe nje pjese e zejtareve te ardhur (haymanegan) ne qytetin e Beratit, mbanin si mbiemer (Abdullah) (rob i Zotit), tregon se kjo kategori ishte islamizuar rishtaz. Kishte edhe tregtare me emra te krishtere. (3)
Sidoqaofte, edhe pse vershimi i mjaft elementeve nga rrethina fshatare per ne qytet luajti nje rol jo te pakte ne formimin e popullsise muslimane te qyeteve (per disa qytete siç ishte Shkodra, roli i ketij faktori ishte vendimtar), meria kryesore ne kete drejtim i perket islamizimit gradual te vete popullsise se krishtere te qyteteve. (4) Kjo vertetohet kur shohim se nga fillimi i shek. XIV deri ne fund te ketij shekulli shtimi natyror i popullsise se krishtere te qyteteve pakesohet se tepermi, per arsye se nje pjese e kesaj popullsie rezulton te jete kthyer ne fene islame. E rendesishme eshte qe te vihet ne dukje edhe fakti qe kontigjentin kryesore te bashkesive muslimane qe shenohen ne defteret osmane te regjistrimit neper qytete te ndryshme e formojne elementet zejtare. (5) Kjo do te thote se procesi i islamizimit ne qytete u percaktua jo vetem nga realiteti i ri superstrukturor, por edhe nga menyre e re e organizmit te veprimtarise prodhuese prej pushtetit osman. Modelet islamo-orientale, qe sherbyen si baze per organizimin e prodhimit material, shkaktuan doemos ndryshime ne strukturen konfesionale te popullsise. (6)
Perhapja e fese islame ne radhet e popullsise qytetare u zhvillua shkalle-shkalle, ku mund te dallohen disa momente qe karakterozonje evolucionin e ketij fenomeni. Te dhenat dokumentare japin mundesin qe ky proces te veshtrohet me kthjelltas ne qytetin e Beratit. Sikurse u theksua me pare, deftari i permbledhur i regjistrimit te Sanxhakut te Vlores (1506), kryeqender e te cilit ishte Berati, ende nuk shenon asnje shtepi te islamizuar per kete qytet. Ndryshe paraqitet çeshtja ne vitet 1519-1520, kur sipas defterit te hollesishem te regjistrimit te sanxhakut te siperpermendur, ne disa prej mehallave te Beratit duken banoret e pare te islamizuar, nje syresh me emrin Skender e gjejme ne mahallen Petko Mirko, nje tjeter me emrin Muhamed ne mahallen Jani (?) Han dhe dy te tjere me emrin Oruç, ne mahallen Miho Ivan (7)
Me vone. ne vitin 1583 vihet re nje perparim i ndjeshem i procesit te islamizimit te popullsise qyteter te Beratit. Tashme, ne vend te 3-4 individeve te islamizuar (vitet 1519-1520), shfaqet e regjistruar ne defterin e hollesisshem te Livase se Vlores nje mase njerezish te islamizuar (650 veta), e shenuar ne defter me emrin "bashkesia e muslimaneve te kalase" (8).
Fakti qe popullsia e islamizuar e qytetit te Beratit ene shenohet ne trajten e bashkesisse (xhemat), e perqendruar ne Kala, tregon per ate qe ndonese provesi i islamizimit ka shenuar nje hap te madh ne krahasim me fillimin e shekullit , ende nuk ka arritur fazen e vete te fundit, ku popullsia qytetare muslimane te formojne lagjet e veta te veçanta. Per disa qytete, siç ishin Berati, Gjirokastra, vendosja e popullsise se islamizuar ne mehallat e veta te veçanta, eshte dukuri e shekullit XVII. (9)
Qytetet e tjera si; Shkodra , Peja , Prizreni , Prishtina , Vushtria u futen ne rrugen e islamizimit te popullsise me heret. Ne Shkoder dhe ne Pejë popullisa e islamizuar shenohet si bashkesia e muslimaneve qe ne vitin 1485 (10), ndersa ne qytetet Prishtine dhe Vushtri qe ne vitin 1487 (11). Ne dekatat e para te shekullit XVI (1525) popullsia e islamizuar e qyteteve Novoberde, Trepçë (e Poshtme dhe e Siperme), Prishtine dhe Vushtri ishte e vendosur ne lagjet e veta muslimane. (12).
Dallimet sa u perket fillimeve te procesit te islamizimit dhe ritmeve te zhvillimit te tij, qe konstatohen midis qyteteve te treves se Kosoves dhe qyteteve te trevave te tjera shqiptare, lidhen kryesith me sistuaten specivike te treves se larpermendur ne prag te pushtimit osmane....
Pavaresisht nga intensiteti i ndryshem ne kohe e ne hapsire, diagrami i islamizimit te popullise qytetare ne trevat shqiptare gjate shekullit XVI ishte ne ngjitje te panderprere dhe nga fundi i ketij shekulli nje perqindje e madhe e saj kishte kaluar ne fene islame. Nga te dhant dokumentare osmane te sopermendura, rezulton se qytet shqiptare ne fund te shek. XVI per nga perqindja e popullsise se islamizuar mund te renditet ne kete menyre:

Shkodër :        100%
Pejë :               90%
Vushtri :          80%
Elbasan :         79%
Tetove :           71%
Kërçovë :         65.5%
Krujë:              63%
Berat:              60%
Prishtine:         60%
Prizren :           55.9 %
Dibra :             52 %
Tepelen :          50%
Permet :           41 %
Novobërda :     37 %
Struga :            24 %
Vlora :              23%
Korça :             21 %
Trepça :            21 %
Bellasica :        16.1 %
Janjeva :           14 %
Delvina             4 %

Ecuria e proçesit te islamizimit te disa qyteteve shqiptare nga shek. XV ne fund te shekullit XVI paraqitet e tille: Shkoder : 32 % Pejë : 32% e 18% qe e kishin shkallen e islamizimit ne vitin 1485, ne vitet 1529-1536 arrijne perkatesisht ne 41% e 39 %, ndersa ne fund te shekullit XVI (viti 1582) shkalla e islamizimit te ketyre dy qyteteve kap shifren perkatese 100% dhe 90% (ne krahasim me vitet 1529-1536 shkalla e islamizimit perkatesisht 27% dhe 33%). Shkupi ne kete kohe ishte kryesisht qytet musliman - shqiptar. Po keshtu edhe Ulqini.
Qyteti i Beratit, nga 0.9% qe e kishte shkallen e islamizimit ne vitin 1519, ne fund te shk. XVI arrin ne 60%. Ndersa ne 1487 popullsia qyetatare e Prishtines dhe e Vushtrise ishte islamizuar perkatesisht 13% e 26%, ne vitin 1525 shkalla e islamizimit te ketyre dy qyteteve u ngrit perkatesisht 33% e 54 %, kurse ne vitet 1566-1574 popullsia muslimane zinte perkatesisht 60% dhe 80% te numrit te pergjithshem te shtepive te qytetit ne fjale. 
Me ritme te shpejta procesi i islamizimit ishte zhvilluar edhe ne qytetin e Prizrenit. Nga 273 shtepi muslimane ne vitet 1529-1536 qe perbenin 32% te numerit te pergjithshem te shtepive te ketij qyeteti, ne vitin 1591 ketu numerohen 320 shtepi muslimane nga 572 shtepi qe kishte ne kete kohe qyteti.
....Sikurse u tregua me siper, perhapja e fese islame ne radhet e popullsise se qyteteve shqiptare deri ne dhjetevjecarin e fudnit te shekullit XVI kishte shkuar mjaft perpara. E njejta gje nuk mund te thuhet kur eshte fjala per popullsin fshatare. Ritmet e procesit te islamizimit ne kete pjese te popullsise deri ne kete cak kohor ishin teper te uleta. (13)
ne pjesen e pare te shek. XVII ne strukturen konfesionale te popullsise shqiptare u vertetuan ndryshime edhe me te medha ne dobi te fese islame. Edhe pse eshte e veshtire qe procesi i islamizimit te popullise ne kete shekull te percillet me detaje permes te dhenash statistikore (mjresiht per kete periudhe mungonje defteret e regjistrimit te pronave dhe te popullsise), burime te ndryshme te kesaj kohe bejne te ditur per kalime masive ne fene islame. Sikurse njoftojne arqipeshkvi i Tivarit Marin Bici ne relacionin e vet me 1610, fshatra te tera te Shqiperise Veriore kishin mohuar besimin e krishtere dhe kishin kaluar ne fene islame (14) Nga i njejti burim mesohet gjithashtu se nga 80 kisha ortodokse qe kishte qyteti i Prizrenit, tashme kishte mbetur dy (15)  Qe nga viti 1593, sipas nje defteri te xhizjes se Vilajetit te Prizrenit , 9 fshatra te ketij vilajeti regjistrohen ne defterin e larpermendur si te islamizuar. (16) Sipas te njejtit defter, nga 178 fshatra qe kishte ky vilajet rreth 110 syresh figurojne te regjistruara me jo me shume se 10 shtepi (17), gje qe flet per nje pakesim te numrit te shtepive te krishtera ne keto fshatra.
Tregues mjaf domethenes i hopit sasior qe viher re ne perhapjen e islamit ne shek. XVII duhet konsideruar renia dratike e numrit te shtepive te krishtera, qe vihen re ne defteret e xhizjes te ketij shekulli per territorin e Kosoves. Per kete mund ti drejtohemi analizes krahasuese te te dhenave te ketyre deftereve per vilajetet e Prishtinese dhe te Novoberdes me te dhenat qe ofrojne per te njejtat vilajete defteri i xhizjes te viteve 1551-1555 nepermjet tabeles se poshteshenuar: 

Vilajetet	Shtepi te krishtera ne vitet  1551-1555	Shtepi te krishtera ne vitet 1688	Pakesimi ne %
Prishtina	4955	3277	34
Novobërda (18)	5110	1360	73

Me tej, ne gjysmen e pare te shek. XVII, popullsia muslimane mbizoteronte jo vetem ne qytetin e Prizrenit, por edhe ne fshatrat e rrethit te tij. (19) 
Per ritme te shpejta te islamizimit te popullsia shqiptare ne shek. XVII flet edhe e dhena, siaps se ciles vetem brenda kater vjeteve (1620-1624) ne 200 fshatra te rrethit te Prizrenit ishin islamizuar 3000 banore. (20)
Relacioni katolik, Pjeter Mazreku , duke folur per krahinen e Hasit ne vitin 1633, vinte ne dukje se krahina ne fjale banohej nga nje numer i pakufi shqiptaresh, te cilet tashme ishin bere turq (muslimane - F.D) dhe se ne mes tyre kishin filluar te viinin hoxhallaret.(21) Nje tjeter relator katolik, Fra Kerubini, duke folur per gjendjen e krishterimti katolik ne krahinen e Ipeshkvise se Shkodres ne vitin 1638, konstatonte se ne rrethet e Shekodres nuk kalonte viti pa u ba 40 e me shume turq (musliman F.D) nga te krishteret e ketyre aneve.(22) Nga burimet e kesaj kohe merret vesht gjithashtu se pjesa me e amdhe e popullsise se krahinave te Shqiperise se Mesme kishte kaluar ne fene islame.(23) Qytetet ; Ulqin, Tivar, dhe Suharekë, ne vitet 40 te shek.XVII rezultojne te islamizuar teresisht.(24)
Shkalla e islamizimit te shqiptareve gjate shek. XVIII vertetohet me te dhenat qe sjell relazioni i hollesishem i Vinçenc Zmajeviçit me 1703 per dioqezat katolike te trevave shqiptare.(25) Sipasketij burimi, popullsia ne viset shqiptare etnike dhe historike jasht Shqiperise Londineze te vitit 1913 mbi 90% eshte e islamizuar. Nderkaq te dhenat e perfituara nga ky dokument per disa vise te Shqiperise Londineze te 1913-tes po i paraqesim ne tablen si me poshte vijon: 

Nr	Diqezat	Fshatra	Shtepi Katolike	Fryme	Shtepi Ortodokse	Fryme	Shtepi Muslimane	Fryme	Islamizimi %
1	Shkoder	109	1537	12700	37	330	1820	13773	49
2	Pult	27	563	4546	-	-	49	642	12
3	Sapë	52	1134	7971	-	-	268	2020	20
4	Lezhë	69	1075	7645	-	-	170	958	12.5
5	Durrës	114	1044	8268	-	-	1198	8140	49

Duke perfunduar, nuk eshte teper te sillen edhe pak te dhena qe flasim per strukturen fetare te shqiptareve ne arealin shqiptar te sferes se ndikimit te kishes sllave te Ohrit, Fjala eshte per shenimet qe kemi per disa krahina te Shqiperise Lindore dhe te Mesme per vitet 20 te shek.XVIII permes nje defteri te hollesishem te shtepive te avarizit ne sanxhaket e Ohrit dhe te Elbasanit (perpiluar ne vitin 1724) (26) Sipas te dhenave te defterit te mesiperm, struktura konfesionale e ketyre krahinave paraitet ne kete menyre:

Nr	Nahije, Kazatë, Qytetet	Shtepi te Krishtera	Shtepi Muslimane	Islamizimi ne %
1	Dibra e Siperme (Nahije)	748	541	42
2	Dibra e Poshtme	138	358	27
3	Reka	115	60	34.2
4	Starova (Kaza)	-	-	-
5	Kruja (qytet)	-	309	100
6	Kurbini (Nahije)	220	523	70
7	Ishmi (Kaza)	22	960	95
8	Karlili (Kaza)	-	137	100
9	Benda (Nahije)		144	100
10	Tirana (qytet)		147	100
11	Rendesja (Nahije)		134	100
12	Durresi (Kaza)	18	554	97
13	Peqini (qytet)	-	152	100
14	Peqini (Kaza)		407	100
15	Elbasani (Kaza)	31	784	96
16	Elbasani (qytet)	25	655	96
17	Shpati (Kaza)	151	618	80
18	Suluva (Kaza)		137	100
19	Kërraba (Kaza)		322	100

Gjate shek. XVII edhe krahinat e Shqiperise jugore u futen ne rrugen e islamizimit masiv te popullsise. Ne vitet 1735-1740 pjesa dermuese e baoreve te Vlores, Beratit dhe krahinave perrreth braktisen fene ortodokse dhe kaluan ne fene islame.(27)

Pergatiti

Gezim KOPANI

Shenim: Nga libri "Rreth perhapjes se Islamit nder shqiptaret", Permbledhje studimesh. fq.99-108

____________
1. Sipas regjistrimit te Sanxhakut te Vlores me 1506, qytetet; Vlore, Gjirokaster , Kanine dhe Berat ne kete kohe nuk kishin asnje shtepi muslimane (shih; Istanbul Basbakanlik Osmanli Arsivi, me tej; BOA), Taputahrir defterleri, Defteri mucemliya-i Avlonya , Nr.34). Perkunder ketij fakti, qyteti i Shkodres i vitit 1485 numeronte 26 shtepi muslimane, Peja 33 (S.Pulaha, 211, 316). Ne qyetin e Vushtrise me 1487-8 permendet bashkesia muslimaneve prej 33 shtepishe (hane) nga 107 shtepi qe kishte gjithsesj (shih; Def. Mucm. Liva-i Vulçitrin), BOA Tapu tahrirdeft. Nr. 22, v.892/1487/8.2). Ne qytetin e Prishtines numeroheshin 51 shtepi te bashkesise muslimane (xhemaati musliman) nga 299 shtepi qe kishte gjithsesjt qyteti. (Po aty, 11) Tetova me 1468 kishte 41 shtepi muslimane nga 264 shtepi gjithsej, kurse Perlepi 21 shtepi muslimane nga 349 shtepi qe kishte gjishsejt, (M. Sokoloski, Aperçu su l'evolution de certaine vlles plus importantes de la partie meridionale des Balcans au XV e au XVIE slecles, Association international d'Etudes du SudEst Europieen, Bulletin XII, I, Bucarst 1974, 85).
2. Tapu ve Kadastro Genel Mudurlugu Arsivi Deft. Mufassali liva Avlonya Nr.62, II 251 -52 Deft. Mufassali liva-i Elbasan, Nr. 66, 11, 12, ; S.Pulaha, Qytetet shqiptare nen regjimin feudal-ushtarak osman gjate shekujve XV-XVI, "Monumentet" 1984, Nr.1, fq.23.
3. Po aty.
4. Studuesi A.Hanxhiç mendon se ne rastin e Bosnjes popullsia muslimane e qyteteve u formua kryesisht permjet levizjes mekanike te popullsise, domethene, nepermjet elementit te ardhur nga rrethinat fshatare (A. Handiç, O gradskom stanovnistu u Bosnji, Prilozi za Orientalni Fililogoju, 28-29, 1978, Sarajevo, 1980, 248.)
5. Kjo behet e qarte kur shohim se pas emrave te banoreve musliman te qyteteve ne rolin e mbiemrit vendoset emri i zejes qe ata ushtrojne. Po permendim me kete rast disa shembuj nga Defteri i regjistrimit te livase se Shkodres (1885). Ne bashkesine muslimane te qytetit te Shkodres jane regjistruar Mehmet Qatipi, Ahmet Bozaxchiu, Sulejman Kasapi, Kajim Hamami (termi "Kajim" ka kuptimin e punonjesit kujdestar te nje xhamie- F.D.), Sherkurd Artabaxhiu, Mahmud Kasapi, Jusuf Kasapi, etj. (S.Pulaha, Defteri i regjistrimit te livase se Shkodres, fq.135). Ne bashkesine muslimane te Pejes permenden edhe Dogan Kasapi, Karagjoz Doganxhi (gjuatar i shpendeve te egra - F.D), Shirmand Nallbani, Jusuf Qatipi, Hoxha Dogani, Hysen Sabuni, Skender Nallbani, Dogan Dellali, Ismail Kasapi, Ismail Delaku, etj. (Po aty, 50). Ne rastet e qyteteve te tjera, si ne Elbasan dhe Berat, emrat e zejeve jane vendosur edhe perpara edhe pas emrave te banoreve. Keshtu per shembull, ne Elbasan ne radhet e banoreve muslimane permenden edhe Debbeg (lekuretar) Aliu, Bashmakçi (opingar) Piri, Terzi Mumtaz, Debbag Hasani, Ekmekçi (buketar) Meço, si dhe Mustafa Saraç, Memhet Debbag etj. (shih; Defteri mufassali livai Elbasan, 11-12). Per Beratin, shih; Defter-i mufassal-i liva-i Avlonya, 249-251).
6. Gjeresit, po aty.
7. Defter-i mufassal-i liva-i Avlonya, Nr. 62, fq.250.
8. Po aty.
9. Gjersisht, Evlija Çelebi, Shqiperia para dy shekujsh, Tirane, 1930.
10. S. Pulaha, Defteri i regjistrimti te Sanxhakut te Shkodres, 50 , 135
11. BOA Taput Tahrir Defterleri, Nr. 62, 250
12. Po aty, Nr. 133, 12, 125, 161, 210
13. Deri ne shekullin XVI popullsia fshatare e trevave shqiptare te Shqiperise Veriore ishte islamizuar vetem ne masen 2.4%, llogaritur sipas te dhenave te nxjerra nga historiani S.Pulaha, Popullsia shqiptare e Kosoves, Tirane 1984, 619-3 , 1. 
14. Zamputi, Relacione mbi gjuhen e Shqiperise Veriore dhe te Mesme te shek. XVII, vell. ! (1610-1634), Tirane 1963, 145.
15.Po aty
16. BOA , Maliveden Mudevver, Devteri cizye-i gebran-i Vilajeti Prizren, nr. 14930, v.1001/1593.
17. Po aty
18. Te dhan per Novobërden i perkasin vitit 1650.
19. S.Rizaj, Kosova gjate shekujve XV, XVI dhe XVII, Prishtine 1982.
20. I.Zamputi, Relacione...., vell. I, 337
21. Gjeresisht , I. Zamputi, Relacione.... vell. 1, 429-457.
22. I.Zamputi, Relacione, vell, II, 107.
23. Relacione II
24. Relacione II
25. P. Bartl, Quellen und Materialen zur albanischen Geschichte im 17 und 18 Jahrhundert II, Munchen 1979 (Releacion i Kryepeshkopit te Tivarit, V.Zmajeviç per gjendjen e Shqiperise dhe te Serbise, v.1702-1703, 257.
26. BOA, Kamil Kapeci tasnifi, Defteri Nr.2876.
27. A. Alexoudis, S'ntOMOS istoriqi perigrafi tis jeras Mitropoleos Velegradon, Korfuq, 1868.