Gur të vjetër në varrezat e fshatit Kabash Pukë

Varrezat myslimane te prejudhes Osmane kan disa vecanti pasi, ato dallojne nga njeri tjetri. Varrezat e kesaj prejudhe dallohen nga disa gur te cilet vendosen tek varri. Njeri vendosen tek koka dhe tjetri tek kembet. Ne shumicen dermuese guri i vendosur tek koka ka :

1.  Eshte ne forme koke me madhesi dhe forme te ndryshme. Ne disa raste forma e kokes tregon se cfare ka qene personi ne fjal, psh; Kadi, Vezir etj.

2.  Ka te shkruar "Ruhuna el Fatiha" (qe fton vizitoret te kendojne suren El Fatiha)

3.  Ka te shkruar vitin ne te cilin ka vdekuar (gjithmon me kalendarin e hixhrit)

4.  Mund te kete edhe shenime te vecanta.

Nga pika e pare qe eshte forma si koke e rrubullaket kuptojme poziten qe personi ne fjal ka pas. Nese forma eshte e trashe dhe e madhe tregon qe ka qene Hoxhe, ose Kadi ose Gjykates (Hakem)

Tek ky gure i fotografuar tek varrezat myslimane te fshatit Kabash te rrethit te Pukes

 shkruan : "Rasim Vamik bin Selman "Lilahi El Fatiha" viti 1305" pra i vitit 1884

Ne varrezat e vjetra te muslimaneve ne fshatin Kabash kemi te shkruar: Rasim Vamil Bin Sleman. Po ashtu ka te shkruar: "Lilahi el Fatiha" te kendohet (lutje) e sures Kur'anore e quajtur El Fatiha. Po ashtu ka te shkruar vitin e hixhirit (kalendar henor) 1305 qe i bie viti 1884.

Sic dihet fshati Kabash eshte nje nder fshatrat me te vjeter ne rrethin e Pukes. Ky fshat eshte banuar qe ne kohet e hershme. Fshati ka pasur organizim te mirfillt dhe eshte fis i pare. 
Sa i takon gureve ne varrezat muslimane thuhet se ato kan ardhur nga Shkupi e disa te tjere thone nga Prizreni e disa thone nga Shkodra.

Shkrimet ne gur jane ne osmanlisht.

Edhe ky gur eshte nga varrezat myslimane te fshatit Kabash te rrethit te Pukes, viti 1319

Ndersa tek fotografia e fundit jane gur te marr tek rruga e vjeter e Gjakoves e cila kalonte ne Puke - Hadroj etj dhe qe ruhen ne Myftinine e Pukes. Nga kjo foto mund te kuptojme se ky ka qene nje "Ushtar kembesor" i cili mund te kete vdek gjate rruges dhe eshte varrosur aty.

Pergatiti
Gezim Kopani

Qerret,me rastin e nisjes se punimeve te Xhamise

Xhamia Iballe

Xhamia e fshatit Iballe,Puke

Fotografi qe e kam bere ne muajin korrik 2012

Fotografi te disa imameve Pukjan

Keto fotogafi jan grumbulluar nga une ne kuader te pergatitjes per botimin e nje libri mbi fene islame ne rrethin e Pukes nder vite.

Fundin e botes e di vetem Zoti.

"Njeriu nuk eshte krijues i botes, qe te di se kur eshte fundi i saj."
                                                     Gezim Kopani
 Dt.20.12.2012

Magjistari,murgu dhe djaloshi

Nder popujt para nesh jetonte nje mbret, i cili kishte nje magjistar. Kur magjistari u moshua, i tha mbretit: Tani jam moshuar. Me gjej nje djalosh qe ti mesoj magjine.

Keshtu mbreti i gjeti nje djalosh, qe ti mesonte magjine. Sa here qe djali shkonte magjistari ai ulej tek nje murg qe gjendej ne rruge dhe e degjonte predikimet e tij, derisa filloi ti pelqente. Keshtu, kur ai shkonte per tek magjistari, ai ndalej tek murgu duke marr mesime nga ai ndersa magjistari sillej keq me te.
Per kete ai iu ankua murut dhe murgu i tha:
Sa here qe te kesh frike nga magjistari, thuaj : Isha i zene me njerzit e mij, dhe kur te kesh frike nga njerzit thuaju: Isha i zene me magjistarin. Ne kete menyre djali kaloi nje kohe te gjate.
Nje dite ne rruge ishte shfaqur nje krijes e madhe, e cila i kishte zene rrugen njerezve. Njerzit i kerkuan ndihme djaloshit. Djaloshi tha: Sot do te kuptoj kush eshte me i mire; magjistari apo murgu. Keshtu, ai mori nje gur dhe tha:
O Zoti im ! Nese veprat dhe mesimt e murgut i do dhe ato te magjistarit jo,atehere vrite kete krijese qe njerzit te kalojne.
Ai e qelloi me gur,krijesa ngordhi e njerzit kaluan. Djaloshi shkoi te murgu dhe i tregoi se cfare i kishte ndodhur.
Murgu i tha: O biri im! Ti je tashme me i mire se une, ti ke arritur aty ku une nuk kam arritur. Nga kjo ti do sprovohesh,nese kjo ndodh mos trego gje per mua.
Djaloshi vazhdoi te sheronte njeizt te cilet perballeshin me semundje te ndryshme. Mirepo ne oborrin e mbretit jetonte nje i verber i cili kishte degjuar per djalin qe sheronte.I vebri vendosi ti kerkoje ndihmen e djaloshit madje i dergoi disa dhurata djaloshit ku i tha: Te gjitha keto jane per ty, vetem qe te me sherosh. Djaloshi  i tha: Une nuk sheroj askend,por vetem Allahu eshte Ai qe sheron.. Nese ti beson Allahun dhe i lutesh Atij, Ai do te sheroje ty. Ai i besoi Allahut xh.sh dhe Allahu e sheroi ate.
Me vone oborrtari shkoi te mbreti dhe u ul ne vendn ku ulej gjithnje.
Mbreti pasi e vuni re qe oborrtarit i eshte kthyer shikimi i tha: Kush ta ktheu shikimin?
Oborrtari i pergjigj: Zoti im,Allahu! Mbreti i tha: A ke zot tjeter pervec meje?Oberrtari i tha:
Zoti im dhe Zoti yt eshte Allahu! Mbreti e kapi ate dhe e vazhdoi ta torturonte derisa ai i tregoi per djalin. Keshtu e sollem djalin dhe mbreti e pyeti:
O djal! A ka arritur dija jote e magjise ne ate shkalle, sa te sherosh te lindurit e verber, lebrozet, ata me semundje te keqe?
Djali i tha: Une nuk sheroj askend. Allahu xh.sh eshte Ai qe sheron.
Mbreti e kapi dhe filloi te torturonte djaloshin derisa i tregoj se kush ia kishte mesuar kete.
Mbreti urdheroi gjetjen e murgut.E sollen murgun dhe mbreti menjehere i tha:
Hiq dore nga feja jote. Murgu nuk pranoi ta mohonte fene e tij. Pas kesaj, mbreti urdheroi ta mbysnin murgun ne sharre duke e prere ate ne dy pjese.
Edhe oborrtarit i kerkuan te heq dore nga kjo fe por nuk pranoi, dhe nga kjo ato e pren oborrtarin ne dy pjese.
Me pas e paraqiten djaloshin tek mbreti i cili i kerkoj qe te heq dore nga kjo fe.Djaloshi nuk pranoi.Mbreti urdheroi ushtaret qe ta dergonin djalin ne majen e nje mali,nese nuk ndryshon fene, hidheni djaloshin. Ushtaret e moren djalin. Kur arriten, djaloshi tha: O Zoti im! Me shpeto prej tyre me ate qe deshiron! Mali u dridh dhe te gjithe ushtaret ra ne gremine ndersa djali kthehet tek mbreti.
Mbreti e pyet: Cfare u be me ushtaret? Djali i tha: Allahu me shpetoi nga ushtaret. Mbreti perseri urdheroi ushtaret qe ta merrnin djalin ne nje barke e ta conin ne mes te detit, nese nuk ndron fene, hidhni ne det.Ushtaret e moren djalin ,ashtu ne varke djali tha: Zoti im!Me shpeto ashtu sic deshiron Ti!Barka u permbys dhe ushtaret u mbyten ndersa djali u kthye tek mbreti. Mbreti perseri e pyeti djalin: Cfare u be me ushtaret e mi?Djali i tha: Allahu xh.sh me shpetoi!Me pas djali i tha mbretit:
Ti nuk mund te me mbysesh mua nese nuk ben ashtu sic te them une. Mbreti i tha: Cfare?
Te urdheroj te mbledhesh gjithe popullin ndersa mua te me kesh lidh pas nje peme.Pastaj merr nje shigjete nga canta ime,vendose ne hark, merr shej mua dhe para leshimit thuaj: "Me emrin e Allahut,Zotit te ketij djaloshi!" dhe me qello.
Nese e ben kete atehere mund te me marresh jeten. Mbreti vertet veproi keshtu dhe me pas mori nje shigjete nga canta e djaloshit dhe tha: "Me emrin e Allahut,Zotit te ketij djaloshi" dhe leshoi shigjeten.Djali vendosi doren ne ball dhe me pas vdiq.Njerzit thirren: "Ne besojme zotin e djaloshi.Kemi besuar zotin e djaloshit!Madje edhe njerzit e afert te mbretit e besuan zotin e djaloshit.
Mbreti urdheroi hapjen e hendeqeve  ne krye te rrugeve. Pastaj ne ato hendeqe u ndez zjarr dhe mbreti urdheroi qe te hidhen brenda tyre kushdo qe nu heq dor nga feja e djaloshit dhe ashtu u be. Nder njerzit u paraqit nje grua me foshnjen ne gji, e cila gati sa nuk u terhoq nga hendeku qe te mos hidhej, por foshnja foli dhe i tha: "O nene! Behu e durueshme, sepse je ne te verteten."
                                                                                  (Muslimi)
Pergatiti: Gezim Kopani

Besimi pagan në Pukë

Stoli te zbuluara ne Koman 

Rrethi i Pukes ka rreth 30.000 banore dhe kufizohet me; Shkodren, Lezhen, Mirditen, Kukesin, Hasin dhe Trupojen. Sipas historianeve ne rrethin e Pukes ka disa vendbanime te hershme, ku me i njohuri eshte fshati Koman. Komani ndodhet rreth 12 km ne prendim te Pukes, ndersa ne te majt ka lumin Drin. Me pare Komani ishte pjese e Pukes derisa ne vitin 1984 u be ndarjet administrative dhe Komani kaloi me Shkodren.(1) Fshati Koman mori vemendje ne vitin 1898 ku arkiolog e historian zhvilluan disa kerkime shkencore. Ata zbuluan disa varreza prej te cilave nxoren sende te cilat argumentonin se: Komanin eshte vendbanim i lasht, ndaj u quajt: "Kultura e Komanit". 

Thuhet se Kultura e "Komanit" daton qe ne shek VI - VIII. Nga germimet e bera ne varrezat e Komanit u gjeten: vegla pune, stoli etj. Sipas Tipologjise se varreve, del se; Ne lashtesi Komanasit i perkisnin besimit pagan pasi ne orendit e gjetura dallohen simbolet: dielli, flutura, gjarperi etj.
Ne lashtesi simboli i diellit, flutura, gjarperi, etj ishin pjese e besimit pagan. Kete gje e forocojne edhe emrat e vendeve mitike si pshe: "Vendi i zanave" i cili eshte i njohur edhe sot. Sipas gojdhanave thuhet se disa Zana qendronin te "Guri i bardh" dhe ishin rojtaret e zones. Po ashtu kemi edhe vendin me emer "Shkami i zanave" ku zanat bashkoheshin dhe kryenin ceremoni apo defrime te ndryshme.
Edhe sot ne zonen e Pukes eshte i njohur toponimi i quajtru "Mulliri i Zanave".
Siç shikohet zanat ishin pjese e rendesishme e besimit te popullsis se hershme. Ata besonin ne fuqite e mbinatyshme te tyre. Paganizmin e hasim edhe ne fshatrat e tjera te Pukes, te cilet besonin ne ate qe quhet: "ora e shpis"(2). Ne disa raste kjo "ore" ishte nje gjarper, madje kur qellonte te shikohej nje gjaper ne pragun e shtepis thoshin: "mos e mbyt se eshte ora e shpis".

Ne lidhje me Komanin ka disa legjenda sipas te cilave vendi apo Komani eshte ruajtur nga hyjni te ndryshme te cilat ndihmonin te parin e vendin per te ruajtur vendin.
Pershembull: Thuhet se ne Koman paska qene nje sundues i cili paska grupos thesarin e tij tek nje lis duke ia lene amanet tokes dhe "Zanave te Shkamit" qe ta ruajn. Me kalimin e kohes , pak nga pak thesari paska zbuluar veten duke i kthyer gjethet e lisit ne gjyre te arte.

Nje legjende tjeter thote se: Ne Keshtjellen e Delmacijes (mendohet per nje shkemb) paska jetuar nje mbretresh e quajtur Dilë Matja e disa i thone: Dilë Macja. (mendohet se i ngeli "Macja" ngase ajo mbante prane vetes mace)  Fama e thesarit te Keshtjelles se Delmacias (Komanit) paska ra ne veshet e ushtrise sllave e cila drejtohej nga "Knjazi" i cili erdhi tek keshtjella dhe i kerkoi mbretereshes qe ta dorezoj pa lufte keshtjellen. Dite me vone mbreteresha vendosi qe tju dorezoj, por ne fakt ajo kishte bere plan ti mbyste. Thuhet se ajo i ftoi ne keshtjell ku i dehu, e pas kesaj urdheroi mbytjen e tyre. Ne lidhje me thesarin mbreteresha u thote banoreve: "Thesari yne nuk eshte me i sigurt" ndaj urdheroi gruposjen e thesarit tek vendi i quajtur "Mejhane". Thuhet se bashke me thesarin groposen koken e nje maceje duke ia lene zanave amanet ruajtjen e thesarit. Ndaj disa thone se emri Delmacia doli nga emri "Dilë Macja",  pra "Delmacja" (por mund ta kuptojme edhe si Del Macja apo doli macja?) Per shkak te amanetit qe ju lan zanave, banoret besnonin se Zanat do mbronin jeten e banoreve pasi tashme ato u kishin besuar thesarin duke flijuar keshtu punen dhe ndjersen e tyre.

Sipas legjendave vendi ku Zanat qendronin ishin: "Guri i Bardhe" i cili njihet gjithashtu me emrin: "Shkami i Zanave " ku buron uje dhe ne fund formon nje hurdhe te vogel. Thuhet se ketu zanat qendronin duke kenduar e vallezuar. Ne brendesi te shkamit eshte nje toponim tjeter i quajtur "Mulliri i Zanes-ve". Sipas legjendes Zanat shkojn per te blu miser. Nga "mulliri i zanave" shkohet tek "Shpella e Zanave". Thuhet se kjo legjende ra ne veshet e ushtrise sllave te cilet shkaterruan vendin me qellim gjetjen e thesarit te fshehur. Sipas nje te dhene tjerter tregohet se: Rreth e perqark Komanit ndodhen lendina mjaft te mira. Thuhet se banoret ishin te dhanun ne mbarshtimin e "deleve" nga ku u vendos emri "Delmacia" qe rrjedh nga emri "dele", "delmer" e pastaj mori kupotimin si "bari delesh".
Per lashtesin e Komanit eshte shkruar se: "Delmace ka qene nje vend malor ku rrethanat ishin te favorshme duke na derguar deri tek shk. VI-VIII si qender me permsat e nje "kulture qytetare." (Shiko. Hana Spahiu tek "Gjetja e Delmaces" Iliria I, viti 1971 fq,260). 

Pergatiti

Gezim Kopani

Dt.16.12.2012

_________

1. Thuhet se kan qene dy vellezer. Njeri vella qendroj ne fshatin Qerret i Madh ndersa tjeteri ne Koman. Nga kjo, disa thone se Komanasit jane vella me Qerretin e Madh. Thuhet se ne shek. VI perandori Justinian ka ndertuar ne Koman nje keshtjell e cila njihet me emrin: "Keshtjella e Dalmacia"

2. Ne fshatin Mertur ndodhet nje shpell e quajtur "Shpella e Oreve". Gjithashtu ne fshatin Shkoze, Gojan-Puke ndodhet toponimi dhe shpella e quajtur "Shpella e Oreve".  Te paret oren e lidhnin me fuqi hyjnore, te mbinatyrshme e cila mund te ishte nje; dragua, zane, gjarper etj.

Ju sugjeroj te lexoni kete artikull : Besetytnia, pasoje e padijes per fene