Djelmoshat e shpellës Kehf

Ketu mendohet se kan qendruar djemt e shpelles Kehf-Efes-Turqi

Shume vite me pare pas ardhjes se Profetit Isa a.s dhe para profetesise se profetit Muhammed a.s. ne nje prej qyteteve te Perandorise Romake (Efes) sundonte nje udheheqes despot dhe idhujtar i quajtur Dekianus (Decius) (Info: Thuhet se: Perandori Decius 244-311 mendohet eshte me prejardhje Ilire) i cili ndalonte njerezit qe te adhuronin Allahun, dhe i detyroj ata te adhuronin idhujt. Dhuna, shtypja dhe mos besimi i Dekianusit vazhdonte, derisa nje dite doli nje grup djelmoshash te rinj, te cilet besonin ne nje Zot dhe nuk iu benden Dekianusit. Per ti shpetuar mizorise se Dekianusit ato u vendose ne nje shpelle (disa thone u vendosen ne malin Pion afer qytetit Efes).(1)Tek kjo shpell eshte ndertuar nje xhami. (Ngjarja e tre (tek feja kristiana shenohet per shtat djem) djlemoshave eshte e permendur ne Kur'an si dhe ne komentin shpjegues  fq.341 Kjo ngjarje njihet si As Habul Kef.)
Tre djelmoshat besonin ne nje Zot.  Allahu xh.sh ata i shpetoi dhe i udhezoi ne rrugen e drejte. Ne fillim zemrat e tyre ishin te  frikesuara per shkak se kishin bere kryengritje kunder nje grupi te vogel te forcave te plotefuqishme te despotit te asaj kohe, dhe kunder fese se popullit te qytetit te tyre, por Allahu xh.sh duke shikuar qendresen dhe qellimet e tyre, i forcoi zemrat duke iu larguar friken.
Djelmoshat (quhen keshtu pasi thone se mosha e tyre ishte nga 15-20 vjeç). Ata shpallen haptazi besimin e tyre ne nje Zot, duke thene: Allahu xh.sh. thote: "Zoti yne eshte Zoti i qiejve e i tokes, nuk adhurojme ndonje zot tjeter pos Tij, pse atehere do te thoshim diçka shume mizore. Populli yne ka besuar zota te tjere pos Atij (Allahut), pse pra nuk sjellin ndonje argument te qarte per ata?A ka me mizor se ai qe shpif genjeshtra ndaj Allahut?" (El Kehf; 14-15)
Si perfundim djelmoshat arriten ne konkluzionin qe duhet te largohen nga ky qytet dhe nga kjo shoqeri, nga populli qe adhuronin idhuj. Ata vendosen qe te jetonin larg qytetit te fshehur. Profeti Muhammed a.s. ka thene: "Tre persona nga popujt e me parshem u nisen ne udhetim. Nje dite i zuri nata para nje shpelle ne te cilen hyne per te fjatur, mire po nje shkemb mbylli plotesisht hyrjen e shpelles. Ata thane: Shpetimi nga ky shkemb eshte vetem lutja ndaj Allahun xh.sh." (Buhari, Muslim)

Nje dite bashkohen moren udhen drejt maleve. Nata i zuri para nje shpelle, e cila mund te sherbente si vend strehim dhe mbrojtje. Disa tregojne se: Gjate rruges per ne shpell, u takun me nje bari me qenin e tij. Bariu ishte besimtar, dhe djelmoshat e vune ne dijeni per vendimin e tyre, me te degjuar bariu kerkoj lejen e djemve qe te bashkohet edhe ai me ta bashke me qenin e tij. Keshtu djelmoshat pranuar. Mirepo ne Kur'an kemi:
Allahu xh.sh thote: "Ata (qe bisedonin per kete ngjarje) do te thone: Ishin tre, i katerti i tyre ishte qeni i tyre, dhe thone: Ishin pese, e qeni i tyre i gjashti i tyre, kjo ishte hamendje, po edhe thone: Ishin shtat e qeni i tyre ishte i teti! Thuaj: Zoti im e di me se miri per numrin e tyre, pervec nje pakice nuk di kush per ta, e ti (Muhammed) mos polemizo per numrin e tyre vetem ashtu ne teresi, dhe askend mos pyet per ta." (El Kehf; 22)
Djelmoshat qe tani e tutje do ti quajme "Banoret e shpelles". Ata arriten tek shpella, dhe vendosen qe te qendronin aty derisa sa te shpetonin veten nga dora e armikut. Me fillimin e kesaj jete te re, ata kishin humbur te gjitha shpresat. E shikonin veten perballe rreziqeve dhe arrmiqve por ata u mbeshteten tek Zoti, dhe me nje zemer te thyer iu luten Allahut, qe tju beje te mundur rrugen e shpetimit. Thuhet se shpella ndodhej ne pozicion te atill qe nuk e zinte dielli as ne mengjes dhe as ne mbremje. Nga ajeti Kur'anor del se Allahu xh.sh. u ka thene, apo i frymezoi per te shkuar ne shpelle: "...Atehere strehoni ne shpelle. Zoti juaj ju dhuron nga meshira e Tij e gjere dhe ju lehteson ne çeshtjen tuaj ate qe eshte ne dobine tuaj." (El Kehf: 16)
Banuesit e shpelles pas nje ecjeje te gjate dhe te lodhshme arriten tek shpella. Para se gjithash kishin nevoje per gjume, dhe pasi bene nje lutje drejtuar Allahut xh.sh i zuri gjumi, por ky gjume nuk ishte nje gjume i zakonshem, Zoti xh.sh kishte vendoshur qe keta djelmosha ti shpetonte jo vetem prej dores se Dekijanusit por te ishte dhe si shenje per ata te cilet mohojne ringjalljen e te cilet mendojne qe Zoti ska fuqine e ringjalljes se te vdekurve. Banoret e shpelles ndoshta kishin si qellim qe te flinin vetem pak, por Zoti i la ata ne gjume per nje periudhe kohore te gjate. Syte i kishin te hapur thuajse te ishin zgjuar, por ne realitet ishin ne gjume. Ata u rrotulloheshin here ne krahun e djathte e here ne te majte, dhe u nderrohej vendi i fjetjes, qe te mos kalbej pjesa e trupit te tyre. Madje dhe qeni i tyre kishte fjatur sebashku me ta i cili e kishte vene koken mbi dy kembet e para te shtrira ne hyreje te shpelles. Ne nje trasmetim tjeter kemi se: Kur djemt hyn ne shpell nje gur i madh zyri hyrjen e shpelles, kjo edhe per ti mbrojtur ata. Allahu xh.sh. thote: "Do te mendoje se ata jane te zgjuar, ndersa ata ishin fjetur, e Ne i rrotullonim here ne krahun e djathte e here ne te majtin. Qeni i tyre kishte shtrire kembet e para prane hyrjes. Sikur te kishte hasur ne ta, do te ishte kthyer duke ikur dhe do te ishte mbushur frike prej tyre." (El Kehf; 18)
Duke pasur parasysh qe banoret e shpelles ishin te njohur per te gjithe, fsheja e tyre dhe ikja nga qyteti kudo u be ceshtje diskutimi. Sunduesi dhe nje grup njerezish u vune ne kerkim te tyre, por nuk gjeten asnje shenje. Kaluan shume ore, dite, muaj, vite dhe nuk u duk asnje shenje nga ata. Historianet me qellim qe kjo ngjarje e jashtezakonshme mos te harrohet shkruajten ne nje pllak emrat e djemve te cilet u zhduken ne menyre te cunditshme. Pllaken e vendosen tek thesari zytare i shtetit me qellim ruajtje. Kaluan vite dhe kujtimi i mergimit te pa kthim i djemve  u zhduk gradualisht nga kujtesa e kohes duke u harruar krejtesisht. Pasi kishte kaluar nje kohe shume e gjate, me vullnetin e Allahut xh.sh arriti koha e zgjimit te banoreve te shpelles. Menjehere pas zgjimit filluan te ferkonin syte e tyre dhe te shikonin rreth vetes. Njeri prej tyre pyeti sa kemi qendruar ne gjume? Dy tre prej tyre u pergjigjen, sikur qe kemi fjetur nje dite te tere, jo ndoshta me pak se nje dite. Allahu xh.sh. thote: "...Njeri prej tyre foli e tha: Sa kemi qendruar? Ata thane: Kemi qendruar nje dite ose nje pjse te dites! Disa thane: Zoti juaj e di me se mire se sa kemi qendruar."  prandaj dergoni njerin prej jush me kete argjend (monedh argjendi) ne qytet, e te zgjedhe ushqimin me te mire, e tju sjelle ate juve dhe le te kete shume kujdes e te mos i jap te kuptoje askujt per ju." (El Kehf; 19)
Gjendja ne shpelle kishte ndryshuar ne menyre te atille qe djelmoshat i bente qe te dyshonin. Sikur qe disa gjera kishin ndryshuar, sic ishte bllokimi me gure i hyrjes se shpelles. Si perfundim nuk u be e njohur se sa kishin qendruar ne gjume, megjithate ka qe thone se ato kan qendruar aty rreth 309 vite.

Nje dite apo gjysme dite, dy tre veta pohuan qe Zoti e di me se mire se sa kemi fjetur prandaj te mendojme per pak ushqim. Diskutonin duke thene: Si thoni njeri nga te marre disa para me vete dhe te shkoje ne qytet per te blere ushqim? Allahu xh.sh thote:"...Prandaj dergoni njerin prej jush me kete argjend (monedh argjendi) ne qytet, e te zgjedhe ushqimin me te mire, e tju sjelle ate juve dhe le te kete shume kujdes e te mos i jap te kuptoje askujt per ju." (El Kehf; 19)
Derguan ne qyetet njerin nga banoret e shpelles per te bler  ushqim duke e porositur qe se pari te kete kujdes e te mos zbulohej. Blersi i ushqimit pas daljes nga shpella ngeli i habitur per gjendjen e qytetit pasi nuk ishte asnje gje si me pare, por kjo ceshtje nuk i beri shume pershtypje. Aq me shume qe i afrohej qytetit aq me shume habitej. Rruget dhe rrugicat kishin ndryshuar. Guret e ndertesave kishin ndryshuar. Keshtjella e Dekianusit ishte rrenuar, njerezit gjithashtu kishin ndryshuar, menyra e ecjes se tyre, veshja, te folurit dhe zakonet e jetes. Per blersin e ushqimit cdo gje ishte jonormale, por ai iu kishte premtuar shokeve qe do tregohej i kujdeshem dhe vijoj ecjen qe te mos bjere ne sy dhe perpiqet qe te mos perzihej ne punet e askujt. Si rrjedhoje arriti tek nje bukeshites, duke folur me nje theks tjeter nga shitesi i bukes, kerkoi buke, kur shitesi ia dha buken, futi doren ne xhep dhe nxori nje monedhe, dhe ia dha shitesit ne dore, Nderkohe me vete tha; u zgjidh edhe kjo pune, tani mund te kthehem tek shoket e mi te uritur, por sapo ishte nisur , bukeshitesi e shikon ate me nje kureshtje dhe iu drejtua atij duke e pyetur:
Cfare monedhe eshte kjo?

Kjo eshte monedha e Dekianusit.-thote djaloshit.
Shitesi:- A keni gjetur ndonje thesar? Thuaj te verteten.
Bleresi i bukesi duke mos i kuptuar fjalet e bukeshitesit tha:
Zoteri! Cfare thesari? Une jam nje i huaj ne kete qytet, vij nga jasht qytetit.
Bukeshitesi ishte i bindur qe ky klient eshte nje njeri i thjeshte qe si kupton gjerat, dhe se ai ka gjetur nje thesar dhe vete nuk eshte ne dijeni qe monedha e tij i perkasin periudhes se Dekianusit dhe nuk duhet harxhuar ato. Bukeshitesi e kap per jake dhe e pyeste: Ku eshte thesari dhe sa eshte pjese ime? Nese nuk me jep pjesen time do te njoftoj qeverine. Djali nuk dinte si te vepronte, nga njera ane bukeshitesi nuk hiqte dore, dhe nga ana tjeter blersi i ushqimit nuk i kuptonte fare fjalet e tij. Si perfundim kjo teme u be ceshtje diskutimi dhe aty u grumbulluan shume njerez,. Djali i detyruar u tregon per rastin e vet dhe te shokeve. Kam ardhur qe te blej ushqim per vete dhe per shoket. 

Nuk kaloj shume kohe dhe lajmi u hap ne te gjithe vendin dhe njerezit e lajmerojn sunduesin e qytetit i cili ishte nje besimtare i mire. Sunduesi pyeti rreth emrave dhe emrin e babait te tyre, djaloshi u pergjigj te gjitha pyetjeve por askush nuk e njihte ate dhe as babin e tij, si rrjedhoje sunduesi gjithashtu nuk mundi ta zgjidhe kete enigme.
Si perfundim vendosin te pyesin dijetaret dhe historianet e kohes. Shkecetaret e qytetit duke iu referuar shenimeve te vjetra, gjeten emrin e djalit dhe shokeve te shpelles te shenuar mbi nje pllake dhe u be e qarte qe ai grup qe shume kohe me pare ne kohen e Dekianusit ishin zhukur nga qytetit dhe asnje kishte dijeni per fatin e tyre. Gjumi i gjate ishte nje dukuri jonormale. Kjo dukuri te rikujton jo vetem vleren dhe rendesine e djelmoshave kunder politeizmit dhe dhunes, por edhe argumenton qe ringjallja nuk eshte nje ceshtje e pamundur dhe e parealizuar, dhe Zoti ka fuqi qe ti ringjelle te vdekurit, ashtu sikur qe ka mundur qe nje grup njerezish pas nje periudhe shume te gjate kohore ti zgjoje perseri nga gjumi. Sunduesi i ketij qyteti ne kete kohe perkunder Dekianusit ishte njeri besimtare. Sigurisht ne qytet ekzistonin akoma persona te cilet nuk besonin dhe aq ne Zot e per me teper ne ringjallje, por fuqia e tyre ishte zbehur, dhe  nuk dominonin mbi shoqerine. 
Njerezit u bashkuan sebashku me sunduesin e tyre dhe u drejtuan drejte shpelles. Kur arriten afer shpelles djaloshi iu tha udhetareve nese shoket e mi te shpelles degjojne zhume nga jashte edhe shohin nepunesin e qeverise patjeter imagjinojne qe me keni arrestuar dhe kete jane nenpunesit e Dekijanusit qe sebashku me idhujt e tyre kane ardhur per ti arrestuar dhe torturuar ata ne shpelle.

Do te ishte me mire qe une te futemi i pari ne shpelle dhe tiu tregoj atyre me qetesi ngjarjen dhe une do ju njoftoj e pastaj ju mund te hyni pas meje. Djaloshi hyri ne shpell dhe iu tregoi ngjarjen shokeve. Te gjithe u cuditen por djaloshi  nuk doli nga shpella, pas nje pritjeje te gjate sunduesi dhe bashkeudhetaret e tij u detyruan qe te hynin ne shpelle dhe te dinin arsyen e mos daljes se djaloshit nga shpella, nderkohe verejten qe djaloshi dhe shoket e tjere qe te gjithe kishin mbylluar syte pergjithmone dhe kishin rene ne gjumin e perjetshem. Kur ata e kuptuan ngjarjen e vet te cuditshme hyjnore, dhe u vune ne dijeni per meshiren e Zotit ndaj tyre, ahireti ishe shume i embel per ata se jeta e kesaj bote. 

Kjo ishte ajo qe te tjeret nuk kishin deshire qe te ktheheshin ne qytet, dhe qe te jetojne ne kete bote, dhe vdekjen e kerkuan vete nga Zoti. Gjithashtu Allahu xh.sh me an te tyre e kishte treguar fuqine e vete ne ringjalljen e te vdekurve. Atyre u mori perseri shpirtin duke i bere banore te xhennetit.
Ne nje version tjeter thuhet : "...Sunduesi bashke me ushtrin shkuan tek shpella. Ata ne shpelle degjuan zhurmen e kuajve dhe menduan se i ka rrethuar Dekijanusi, per kete filluan ti benin lutje Allahut xh.sh duke i kerkuar mbrojtjen e tij. Kur sunduesi hyri brenda, i gjeti duke u lutur, kur perfunduan ate, sunduesi i perfaqfoi duke i njoftuar se edhe ai si ato beson ne Allahun xh.sh dhe se Dekijanuesi kishte vdekur me kohe. Pas kesaj ata nga lodhja apo uria i ka zene gjumi perseri dhe vdiqen."
Nderkohe nje grup njerezish te cilet nuk deshironin qe te flitej ne shoqeri per ngjarjen e banoreve te shpelles, pasi kishin frike se do te shtoheshin ata qe do te besimin ne nje Zot, ne nje menyre a tjeter kerkonin qe kjo ceshtje te mos diskutohet dhe te lihet ne harres.
Keta kishin propozuar qe te ndertohej nje mur perballe shpelles dhe rreth kesaj ceshtjeje te mos flitej me, por grupi tjeter i njerezve te cilet ishin ne dijeni per ngjarjen e banoreve te shpelles dhe kishin kuptuar vleren e kesaj mrekullie hyjnore, vendosen qe siper kesaj shpelle per respekt te pozites se shenjte te banoreve te saj te ndertonje nje xhami, qe kujtimi i ketyre djelmoshave luftetar dhe guximtar e besimtare te mos harrohej asnjehere dhe te ishte e gjalle. Kjo ngjarje permendet ne Kur'an tek surja El- Kehf.

Si dolen djelmoshat nga shpella ?

Ne lidhje me kete ngjarje profeti Muhammed a.s. ka thene:
"Tre djem nga popujt para jush u nisen per ne udhetim. Nje dite, i zuri nata para nje shpelle ne te cilen hyne per te pushuar. Nje shkemb u rrokullish nga mali dhe e mbylli plotesisht hyrjen e shpelles. Ata thane:
-Shpetimi nga ky shkemb eshte vetem lutja qe duhet ti bejme Allahut xh.sh qe te na largoje per hire te veprave tona te mira qe kemi bere. Njeri nga ata tha:
-O Zoti im! Kisha prinderit te thyer ne moshe, por asnjehere nuk ju kam dhene te hane e as te pine femijeve te mi e as punojseve te mi para tyre. Nje dite u vonova dhe nuk arrita ne kohe ne shtepi. Mola qumshtin ne nje ene dhe ua solla prinderve por i gjeta ne gjume. Me erdh keq ti zgjoja, prandaj nuk i ushqeva femijet e mije para tyre, pradaj kam pritur me ene ne dore duke pritur momentin kur ata te zgjohen, dhe kjo pune zgjati deri ne agim. Femijet ndodheshin tek kembet e mi te uritur dhe kerkonin qumesht, por une i ushqeva femijet pasi preinderit u zgjuan dhe pin qumesht. O Zoti im! Nese kete e kam bere vetem per Ty , atehere na e largo kete shkemb nga hyrja e shpelles. Shkembi levizi pak, por jo aq sa per te dal.
I dyti tha:
-Zoti im! Kam pasur nje kusherire , te cilen e kam dashur me shume se asnje gje ne kete bote. Kerkova prej saj (sic kerkojne bashkeshortet prej bashkeshorteve te tyre), por ajo nuk pranoi. Nje vit mbertheu uria gjithe njerezit, ne keto kushte ajo me erdhi dhe me kerkoj ndihme  dhe une i dhash ndihme (120 monedha ari) me kusht qe ajo te me pranoj mua (te flej me te), per shkak te gjendjes ajo pranoj. Kur e perqafova ajo me tha: Frikesoju Allahut dhe mos ma merr pastertin! Keto fjale me bene qe te largohem prej saj edhe pse e doja shume. E lashe te lire , madje duke ia dhuruar te hollat. O Zoti im! Nese kete e kam bere vetem per hir tendin, na largo kete gur. Guri levizi pak por jo aq sa per te dal nga shpella.
I treti tha:
-Zoti im! Une kam pasur punote me rroge, dhe te gjithe i kam paguar menjehere me te kryer punen, pervec nje prej tyre, i cili u largua para se te marr hakun (rrogen). Une rrogen e tij e perdora duke e fut ne pune dhe nga ajo u rrit pasuria. Pas nje kohe rrogetari qe nuk kishte marr rrogen u kthye tek une dhe me tha: O njeri i Zotit, me jep rrogen (hakun) tim ! Une i thash: Cfare shikon , dele, lop, dever dhe puntoret e tyre eshte e jotia e cila eshte shtuar nga haku, rroga jote. Ai tha: O njeri i Zotit, mos u tall! Une i tash: Nuk tallem. Pastaj ai mori mallin dhe u largua duke mos lene asgje. O Zoti im nese kete e kam bere per hir Tendin, na e largo kete gur nga hyrja e shpelles. Guri u rrokullis dhe ata dolen nga aty." (Buhari dhe Muslim)

Ne lidhje me suren El Kehf profeti Muhammed a.s. ka thene: "Kush e lexon suren el Kehf naten e xhuma (apo diten e xhuma) do i behet drite ne nje distance prej tij deri ne qiell." Ne nje trasmetim tjeter kemi: "I behet drite nga e xhumaja ne xhuma." (Bejhakiu)

Muhammedi a.s. ka thene: "Ai qe meson permendsh 10 ajetet e para te sures El Kehf, do jete i mbrojtur prej dexhalit." (Ebu Derda)

Ndersa sipas nje transmetimi tjter kemi se Muhammedi a.s. ka thene: "Kush i lexon 3 ajetet e para te sures el Kehf do jete i mbrojtur prej fitnes (percarjes apo mashtrimit) te dexhalit." (Tirmidhiu)

Nga Muadh ibn Xhebiri r.a. ka trans se Muhammedi a.s. ka thene: "Ai qe lexon fillimin dhe fundin sures el Kehf, leximi i atyre ajeteve do ti behen drite nga kembet e tij deri te koka, e ai qe e lexon te gjithe suren El Kehf kjo do te jete drite per te mes qiellit e tokes."

Muhammedi a.s. ka thene: "Ai qe e lexon suren el Kehf diten e xhuma, do te jete per te drite nga e xhumaja ne xhuman tjeter." (Hakimi)

Ne suren el Kehf perveç tregimit te shpelles, kemi tregimin e personit qe Allahu i dha 2 kopshte, kemi tregimin e profetit Musa a.s.,  Hidrin a.s., tregimin per DhulKarnejnin, Jexhuxh dhe Mexhuxhet , çeshtje qe kan te bejn me sinqeritetin etj.

Pergatiti

Gezim KOPANI

________________
1. Qyteti Efes (Efesos) daton prej antikitetit dhe u ndertua nga kolonit greke te cilet u vendosen ne kodren "Ajasuluk-Ayasuluk tepesi" Ky venden ishte qendra e tempullit (kultit) te Aferdites (Pas planetit Diellë , i dyti eshte Aferdita. E ka marr kete emer nga perandoresha romake Aferdit e cila ishte perendesha e dashurise. Gjate kohes romake ajo u u quajt edhe me emrin Diana e cila mendohet se ishte perandoresha e natyres dhe e kafsheve e cila shoqerohej nga nje sorkadhe dhe e armatorsur me hark dhe shigjete). Qyteti u zhvillua gjate prejudhes helene-romake ose romako-helen, bizantine dhe ne fund u sundua nga Mehmet Bej i principates me emer Aydinogullari te cilet ishin pjese e shtet Selxhuk . Efesi ndodhet ne Truqi pikerisht ne prefekturen e Izmirit  dhe ne vitin 2015 eshte perfshirre ne UNESCO. Efesi ka nje historia mbi 8500 vjecare qe daton ne vitet 6500 p.e.s. Ne qytet ndodhet tempulli me antik i botes , Tempulli i Artemides (Artemdia (Artemisa) eshte quajtur me emrin Diana. Ky tempull ishte i mbushur me skultura, statuja, kolla dhe piktura te lyra ne argjend dhe ari. Tepulli i Artenises mendohet e eshte ndertuar rreth 550 vjet para lindjes se profetit Isa. Artemisa - Artemida eshte emer e nje perandoreshe helene e cila eshte motra e Apollonit.  (Sipas heleneve Apolloni (Phoibos) eshte perendia e muzikes, diellit, zjarrit, (pra mitologji) etj i cili kishte per bashkeshorte Kasandren. Sipas mitologjise Helene Kasandra eshte motra e Hektorit. Sipas mitologjise Kasandra kishte enderr te saj te diten te ardhmen dhe te qendronte e virgjer dhe te behej murge, mirepo sapo Apollo u takua me Kasandren per shkak te bukuris ai ra ne dashuri me te. Apolli i tha: Nese me pranon mua do te bej te zoterosh dijen e te ardhmes. Mirepo Kasandra nuk kishte qellim te bashkohej me Apollin pasi ajo kishte qellim diturin e te ardhmes perfshi edhe veprimet e Apollit. Per ti shpetuar Apollit ajo i kerkoj Artemides ta ndihmonte, por kur Artemisa mesoj mashtrimin e saj nuk e ndihmoj. Per kete mashtrim Erosi pergatit dy shigjeta, e para ishte prej ari dhe tjeter prej dafine. Kur ajo e kuptoj se Apollo do ta zbulonte i kerkoj ndihme babait te saj Penejos i cili e shenderroj ne peme dafine. Ajo arriti te fshehet, ne keto kushte Apollo thuhet se e mallkoj duke thene: "Askush mos te besofte dijen tende". Thuhet se mallkimi zuri vend dhe gjerat qe Kasandra apo Kornis (emri tjeter) thoshte nuk i besonte njeri madje ajo ne Athine u poshterua (perdhunua nga nje ushtar Helen i quajtur Aias) si grua menjehere pas perfundimit te luftes se Trojes. Thuhet se Apollo ishte po ashtu perendia e sherimit-mjeksise si dhe ishte perendia e harkut te argjende. Po ashtu mendohet se Artemisa ishte vend adhurimi i Cybeles (Kybela). Sipas mitologjis helene Cybela eshte perendia e brigjeve. Mendohet se Artenisa ishte motra e Apollonit nena e te cilit ishte Cybela e cila adhurohej nga Hitet si perendia e pjellurise e quajtur Kubaba. Mitoligjia e lidh Cybelen me Phrygia - Frygjite te cilet u vendosen prane lumit Sakarja qe ndodhet sot ne Turqi te ardhur nga Ballkani apo Europa. Mendohet se ato u vendosen ne kete vend rreth 1200 vjet para lindjes e profetit Isa a.s. Thuhet se ne fillim Cybela-Kybela nuk ishte prendeshe mirepo Zeusi e shikonte ne enderr ate por nuk e dispononte, keshtu Zeusi shprehu deshiren qe ta kishte ne realitet bukurin e Cybeles. Mjaftoj kaq qe Cybela ti shfaqet Zeusit i cili vuri re se ajo ishte tejet e rrezikshme ndaj vendos ta mbys, por Aferdita nuk lejoj mbytjen e kesaj bukurije te rralle. Gjithsesi ngjarjet vazhduan ku nga trupi i Kybeles ne mes te kupeve te dhive mbin fryti i bajames dhe ne mes dhe dhive lindi nje njeri, i cili jeton per nje kohe te gjate mes dhive aq sa mendoj se eshte dhi derisa nje dite ky njeri shikoj vajzen e fermerit te cilit i kerkoj vajzen, por fermeri nuk ia dha. Ndaj njeriu qe lindi mes dhive i kerkoj ndihme nenes pra Kybeles e cila helmoj gjithe kopen e dhive. Sipas mitologjis Kybela ka jetuar ne mbreterin e Amazoneve (disa thone se fjala Amazon vjen nga fjala e vjeter helene "mazos" qe do te thote: pa gjoks. Ne kete mbreteri jetonin vetem femra e drejtuar ne fillim nga Hipolites. Keto ishin luftetare te cilat vazhdimish kishin luftuar kunder romakeve dhe heleneve. Femrat e kesaj mbreterie urrenin burrat per shkak se femra e quajtur Cybela iu shfaq Zesuti per ta kenaqur dhe jo per ta mbytur. (Ka mendime (hamendesimeve) qe thone se emri i fshatit Iballe ne rrethin e Pukes, Shqiperi vjen prej emrit te hyjneshes: Cybela -Kybela-Gjybela e cila ishte hyjnesh pagane dhe perendi e brigjeve. Ky mendim thote se: Gjybela-Sibela-Sibaela-Kybela e cila ishte bija e Ceules dhe Terra pra; Qiell dhe Toke. Disa thone se nga keto ka dal shprehja: "Pasha toke e qiell" (betim pagan).

Po ashtu ne Efes ndodhen vendbanimet parahistorike si; Koder varret Çukuriçi, kalaja Ayasuluk si dhe tepulli apo shtepia e Marijes (kl; Maria, Mys; Merjem). Perveç ketyre Efesi kishte ndertesa te tjera si: Bibloteka e Jelsusit (Tiberius Julius Celsius Polemaeanusa-emer ky i perandorit romak) , Teatri antik, tempulli i Adrianit, Xhamia e Isa Beut (1300 vjeçare) etj. Me pare Efesi quhej; Apasha (apasa) Arzava  dhe mendohet se eshte ndertuar 1000 vjet para lindjes se profetit Isa a.s. Me pas qytetit ju vendos emri Abasa (ose Apasa ishte kryeqytet i Arzave) e me pas u quajt Efes. Kur qyteti sundohej nga Hititët ben ndarjen e qytetit ne dy pjese. Ne anen jugore e quajten Mira e cila me vone u quajt Caria , ne ana veriore u quajt Lidia, ndersa ne anen lindore u quajt Hapall. Teksa Efesi ishte nen sundimin romak perandoria u sulma nga Gotët te cilet e shkaterruan qytetit i cili filloj te mermetohet njekohesisht dhe te zgjerohet me helenet, bizantet etj. 

Per te mesuar rreth historive te Profeteve te Allahu kliko ketu: Profetet

Per te lexuar tregime te tjera kliko ketu: Tregime