 |
| Xhamia Fushë Çelë, Shkodër |
August 27, 2020
August 25, 2020
Kur ekipi i K.F Teuta fal namazin e xhumas ne xhamin e qytetit te Pukes
 |
| Xhamia Puke, fotografi e bere me date: 14.08.2020 |
Pas namazit te xhumas ndava disa caste me ekipin e K.F Teuta te cilet kryn faljen e namazit te xhumas ne xhamin e qytetit te Pukes. Nepermjet zv Trajnerit Bledar Hodo uruva ekipin suksese dhe ne menyre te vecante per perkushtimin e tyre ne ibadetin kushtuar Allahut xh.sh.
August 14, 2020
Fisi i Kabashit
Kabashi është vendbanim i lashtë dhe deri në fillim të shek. XVII ka qenë qendra më e rëndësishme ekonomike , politike , fetare dhe kulturore për mbarë krahinën e Pukës. Këtë e dëshmojnë: gjetjet arkeologjike që faktohen që nga shek. II-IV , Trase e Udhës së Madhe që lidhej me Adriatikun e Shkodren me Dardaninë dhe brigjet e Danubit, duke dëshmuar se Kabashi është vendbanim i lashtë dhe kishte qytezë që në kohen romake.
Po ashtu Kalaja Qytezë , Kalaja e Zbubit , Kalaja e Boks me sarajet e Lekës ku kanë sunduar fiset: Ziu, Blinisht dhe Principata Dukagjini.
I pasur në aspektin gjeoetnologjik me një tokë ku prodhohen: Rrush, arrë , moll, dardhë, qershi, man, thana, gështenja aq sa formohet pyllë me gështenja, si dhe shume fruta pylli si: boronica etj.
Po ashtu vend i përferuar për bletarinë. Deri në shekullin XX blektoria ka pasur mjaft zhvillim ku janë numëruar dhjetra kope të mëdha , aq sa nuk kishte kullotë që të plotësonte ushqimin dhe pse kishte male dhe livadhet e njohura si: Livadh Kabash, Pjanet , Shezat , Podi i Shullanit dhe Kunorën. Përshembull Daka i Blinishit ka arrit të kishte deri në njëmijë kokë dhi. (1)
Para 380 (v.1630) vitesh shumë studiuesve u kishte ra në sy shtëpit e Kabashasve të cilët kishin mjaft bylmete si: mish , djathë , po ashtu dhe post shtrojesh etj.
Edhe zejtaria ishte traditë. Kabashasit ishin të zot në punimin e drurit (gdhendjen e tavanave, dyer, kapak dritaresh , në bërjen e gaviçëve , shekë , bucelë, vegjë (vekë), furka , boshte , e vegla bujqësore si: plug , zgjedhë , kularë, bishta të ndryshëm për sëpat etj, poçari etj.
I zhvilluar ishte dhe punimi i hekurit dhe metaleve (miniera e Meçes v.1920). Ndërtimi i Kullave që shkonin deri në tre kate si përshembull Kodra e Kuvendit , ku Qafaliajt kishin kullat e tyre.
Zejtari qe mjaft e zhvilluar sidomos në veshjet e ndryshme qofshin ato për burra apo për gra. Kjo ndodhi edhe për shkak të zhvillimit të blektorisë duke bërë kështu veshje të ndryshme prej leshi. Për burrat u bën tirqe dhe xhamadan (prej shajaku të bardhë), gunë , ksul=kapuç , gajtan të cilat visheshin nga mysliman e katolik. Tek grat veshjet dalloheshin sipas besimeve fetare. Grat e krishtera kishin veshjen Pultake (xhublet), ndërsa grat myslimane Kanacin që përgatitej në vegjë , i ngjeshur që formonin pala që nuk prisheshin. Në pala bëhej vijë prej argjendi dhe ari. Veshje tjetër ishte jeleku etj.
Po ashtu në Kabash ka qenë mjaft i zhvilluar edhe krimtaria artistike dhe instrumentat muzikorë , kënga e vallja. Kabashi kishte melodin e vet të këngës siç është "Kënga Maje krahu = këngë Përpjet" , "Kajde Kabashi", ndërsa instrumenti më i lashtë është Lahuta, aq sa të moshuarit thonin: "Shpi e Lahutë", për të vijuar me daullen dhe më vonë çiftelia.
Edhe rapsodia ishte shumë e zhvillaur , ku fare lehtë gjenë krimtari rapsodike lirike, epike , baladë, humoristike etj.
Sa i takon aspektit artistik , vallja është ndër pikat e forta të Kabashit. Ajo është ruajtur fort duke u trashëguar brez pas brezi. Vallja Epike e Kabashit quhet "Vallja e Kabashit", "Valle veni". Kjo valle është e lashtë dhe kërcehet me katër valltarë.
Edhe dokëet ishin shume të njohura ne Kabash. Ata i gjenë në këngë , biseda e thenie. Përshembull: "Kabashi vet ban sull (vendime) vet ban pleqni", "Në at'Kabash...", "Dikujt i ban edhe gjeli ve, dikujt as pula." etj.
Kabashi eshte vend i lashte me preardhje Iliro Arberore apo Pellazgo - Ilre. Sa i takon fisit, Kabashi eshte nje nder fiset me te vjetra dhe me te njohura te trevave Shqiptare si dhe Fis i pare ne trevat e Pukes (2). Po ashtu Kabashi eshte Bajrak i Pare ne shtate Bajraket e Pukes (3)
Nder vendbanimet me te vjetra te Kabashasve jane:
1. Kabashi i Pukes qe ndodhet ne Shqiperin Veriore pikerisht ne veri te qytetit Puke dhe
2. Kabashi i Vendit qe ndodhet ne Korishte te Prizrenit etj.
Perveç fshatit Kabash (qender), vendbanimet e tjera te Kabashasve brenda krahines se Pukes jane: Puke , Qerret , Meçe , Qelez, Dedaj , Micoj , Ukth , Bushat , Kryezi , Iballe , Dardhe etj.
Sipas studiuesve Ptolemeu (90-120 pas e.s) Kabashin e ka shenuar me emrin Theba (The Bash). Theba dikur ishte kryeqytet i Egjiptit dhe sundohej nga Fenikasit rreth tremije vjet para Krishit (Profetit Isa a.s) Disa te tjere thone se Kabashi eshte shenuar me emrin: Cabass. Sipas tyre toponimi Cabass (Kabash) eshte toponim i hershem Pellazgo - Ilir.
Sa i takont toponimit Kabash gjendet ne tre kontinente: Afrik, Azi dhe Europe. Ne Europe gjendet ne Dardani afer qytetit te Prizrenit ku ka ekzistur vendbanim i vjeter i quajtur Cabass = Kabash. Sipas disa studiuesve , Kabash do te thote: Tha Bash , emer qe kuptohet me vend malor.
Fisi i Kabashit - Pukë
Kabashi ne dymbedhjete fiset e veriut te Shqiperise radhitet i treti duke ndjekur kete radhe: 1. Hot , 2. Morinë (Orosh, Spaç dhe Kuzhnen), 3. Kabash , 4. Gash , 5. Dukagjin (Shal e Shosh), 6. Shkrel , 7. Krasniq , 8. Thaç , Grudë , 10. Berishë , 11. Kelmend dhe 12. Bytyç.
Renditja u be ne baze te vlerave dhe veçorive te secilit fis , ku fisi i Kabashit dallohej per zgjuarsi , besnikeri dhe trimeri. Kjo renditje u ruaj brez pas brezi.
Organizimi i fisit behet duke pasur parasysh: organizimin e fisit , i katundit , i bajrakut , i dheut , i krahines mbare me pleq , krene, bajraktar dhe zotni.
Rradha e fisit dhe e bajraqeve ka rendesi me vlera kanunore ne kuvend , lufte , ndeje etj. Kete gje e tregojne sidomos dokumentat e vitit 1880 dhe ai i vitit 1924 te cilat tregojne mbi menyren e organizimit. Lidhja fqinjesore vendore, krahas lidhjeve fisnore , dalin me te ndriçuara dhe me te shprehura, qe perbanin lidhjet baze te organizimit te fshatit dhe te bajrakut.
Robert Elsie ne librin "Te Tribes of Albania - Fishet Shqiptare " e pershkruan keshtu fisin e Kabashit: "Terbmi Kabash paraqitet si Gabasu , ose nje "fortezza di legno in monte" dmth; fortes e drunjte malore. Me 1688 ne harten e hartografit venedikas , Françsko Maria Koroneli eshte shkruajtur Kabasci po ashtu edhe ne vitin 1689. Kabashi eshte nje nder fiset e rajonit te Pukes. Ishte bajrak , por jo fis ne kuptimin e ngushte te fjales fis, meqe nuk kishte nje stergjysh te perbashket. Karl Shtajnmertci , i cili udhetoi neper kete rajon , ne gushtin e vitit 1903 e definoi Kabashin si fi me dy bajraqe: Puke dhe Qelez. Te tjeret u referohen dy bajraqeve si: Bajraku i Kabashit dhe i Terthores (Puka).
Kabashi ne te kaluaren , para se te konvertohej ne fene myslimane, ka qene fis katolik. Kisha kryesore ketolike ne Kabash i eshte kushtuar Shen Gjon Pagezuesit , ndonese kishte edhe kisha te tjera qe iu ishin dedikuar Shen Nikolles, Shen Pjetreit, Shen Jeremise, Shen Elies dhe Shen Venerades. Ajo qe eshte me rendesi eshte se atje ne anen e djathte te lumit Gomina, qe mund te jete ndertuar ne shekullin e katermbedhjete...Rreth vitit 1930 gjeografi italian Ermano Armao duke folur mbi Kabashin , ka permendur se si perbehej nga nje popullsi mysliman (dy e treta) dhe katolike (nje e treta). Tradita e krishtere ne kete fis nuk ka vdekur teresit meqe, ende ne mesin e shumices muslimane ka edhe shqiptare katolik. Sidoqofte, per Kabashin thuhet se eshte i pari fis i Shqiperise veriore i cili kaloi ne fene myslimane. Ky nderrim i feste u be ne shekullin e shtatembedhjete. Xhamia kryesore e Kabashit daton nga mesi i shekullit te nentembedhjete..."
Legjendat e fisit te Kabashit , stergjysherit dhe historia
Per Kabashet ka shume te dhena. Disa thone se Kabashi i Pukes eshte rrenja e Kabashasve dhe ai eshte permend qe ne vitin 1107 ku nje komandat quhej Aleksander Kabashi , per te vijuar me vitin 1216 ose ne vitin 1281 ku Principata e Dukagjinit u zgjerua ne shume treva. Disa te tjere thone se Kabashasit erdhen nga Kolonja e jugut te Shqiperise , te cilet po ashtu ishin Kabash, dhe disa te tjere thone se erdhen nga rajoni i Janines qe tani gjendet ne Greqin e veriut.
Historianet thone se Kabashi i dokumentuar si emer eshte viti 1571 ku nje person i quajtur Gjin Kabashi u vendos ne Rrape sebashku me 30 zjarre (shtepi). Duhet te kemi parasysh se zona per te cilen flasim quhej Dukagjin dhe vete Kabashi ishte pjese e tij. Kabashi perveç Gjin Kabashit kishte edhe familje te tjera te njohura si: Dukagjini , Ziu , Manushi dhe Gjeraj.
Rreth Kabashit Baron Nopça mendon se paraqitja e tyre ne jug te Drinit ka ndodhur para vitit 1600 seose me ardhjen e tyre ne vendin e ri kishin gjetur fieset e Dushmanit dhe Qerretit.
Familja Dukagjini
Per familjen Dukagjini ne popull dhe jo vetem ruhen kujtime te shumta pasi ato ishin familje Princnore, pra Principata e Dukagjinit e cila ka dy dege:
a). Dega e Lekes ne viset e Pukes dhe
b). Dega e Palit ne viset e Mirdites
Prof. Injac Zamputi pranon mendimin e akademikut Dh. Shuteriqi se: "Dukagjinet jane pasardhes te princerve te Arberit, bri Bazilikes se Nderfantines duke e mbeshtetur kete mendim ne dy ngjare. E para eshte ndertimi i bazilikes se re te Arberit ne Nderfan (Gziq) ne vitin 1216 e cila me vone u be qendra e Principates se Dukagjineve. E dyta eshte konflikti qe u ndes ne shek. XV mes Dioqezes se Lezhes me Dioqezen e Arberit per kishen e Nderfandines."
Ndersa Prof. dr. K. Biçoku thote se: "Emri Dukagjin lidhet me personazhet hitorike si: Dukë , Arbër , dhe Gjin Tanushi."
Dukagjini ne vitin 1281 nga aleat behet kundershtar i mbretit Anzhiun. Ne shek. XIV-XV Principata e Dukagjineve zgjerohet pertej lumit Drin duke u shtri ne: Prizren, Rrafhsin e Dukagjinit deri ne Peje. Ky zgjerim shtoi interesat e bashkepunimit me principatat e tjera shqiptre si: Zahariajt ne Danjë , Topojat , Aranitët ne Shqiperin e mesme si dhe Muzakajt ne jug. Ky interes vihet re kryesith ne lidhjet martesore me Dukagjinet , ku Progoni i Lek Dukagjinit martohet me Vojsllaven , e bija e Kral Topisë. Nga ana tjeter Pal Dukagjini aleat i Skenderbeut martohet me te motren e Gjegj Aranitit, ndersa Kolë Dukagjini (Leka) martohet me Jelën, e bija e Aranitëve dhe mbesa e Gjon Muzakës, ndersa tre vajzat e Gjergj Aranitit (Kiarina , Elena dhe Dhespina) u martuan sipas radhes me: Nikoll , Gjergj dhe Tanush Dukagjinin, ndersa Gjon Muzaka martohet me Marinë prej deres se Dukagjinasve.
E permend ketu Principaten e Dukagjinit pasi ajo lidhet ngush me krahinen e Pukes e veçanarisht me Kabashin ku hasen toponime te shumta si: Kalaja e Lekë Dukagjinit , Guri i Lekës etj. Keto toponime dh jo vetem kane bere qe Puke te konsiderohet si Dukagjini i Vjetër.
Emrin Dukagjin e hasim ne shume vende dhe personalitete te tjera si: Stipan Dukagjini ne vitin 1408 si pronar dhe luleshtar ne Raguzë - Kotorr si dhe tregtar dritherash gjate vijes bregdetare te Adriatikut.
Ne Durres eshte emri i Rask Dukagjini (1408-1410) komandat i trupes se kaloresve per mbrojtjen e qytetit. Ne Shkoder kemi ne fillim te shek. XV Andrea Dukagjini i biri i Budemir Dukagjinit qe merrej me tregtin e peshkut etj. Ne vitin 30 te shek XV shquhet ne Shkoder figura e Vuk Dukagjinit i cili mori fame per forcimin e lidhjeve tregtare mes Shkodres dhe Raguzes (Raguza ishte si te thuash shtet ne ate kohe). Ne Lezhe Progon Dukagjini i cili ne vitin 1385 sundoi qytetin e Lezhes, te cilen e mbajti per 8 vite, ku ne vitin 1393 u detyrua tia dorezoj Venedikut.
Pas tre viteve Lek Dukagjini sebashku me vellaun e tij Nikolle Dukagjini kthehen nga Vendediku ne Shqiperi , pasi ne vitin 1481 kishin shperthyer kryengritjet.
Per Lek Dukagjinin Ippen si dhe Gjon Muzaken shprehet: "Dukagjinet zoteronin viset lindore." Madje ai mendon se selin e kishin ne Vaspas , tek "Kalaja e Lekes" , ndersa Gjon Muzaka e kishte ne fshatin Flet. Ne fshatin Flet gjenden germadhat e nje keshtjelle me mrin: "Kalaja e Leks.", ndersa Nikollë Dukagjini sundonte viset e shtat Bajrakeve te Pukes dhe se selin e kishte ne fshatin Kabash , prane kishes se Shen Palit.
Sipas M. Sirdanit Nikollë Dukagjini ne popull nihet me emrin Boçë, duke e lidhur me gojdhanat e Boçës pra Boç Mziu. Sipas kesaj Beçmet ne Puke lidhen me pronesin e Boçëmes.
Ne vitin 1501 ktheht nga Venediku edhe Stefan Dukagjini duke u bashkuar me kryengritjet e Lezhes njejte si Progon Dukagjin , por pas deshtimeve Progoni beri marveshje me Osmanet, duke njohur sundimin e Sulltanit , ndaj ai mori edhe titullin Pasha dhe vazhdii sundimin ne nje pjese te Dukagjinit ku perfshihej edhe trave e Pukes. Ne kete kohe nje Ahmet Pash Dukagjinzade merr poste te larta ne Stamboll. Ai ne vitin 1503 behet Sanxhakbej i Ankarase. Ne te njejtin vit ai u martua me Gevhershah Sullta (Vajza e Ajshe Hatun e cila ishte e bija e Sulltan Bejazidit II-te e cila u marta me Guvel Pasha. Nga kjo martes ato kishin nje dajle i quajtur Ahmet dhe tre vajza; Gervhershan Sulltan, Kamershah Sulltan dhe Mihrima Sulltan). Nga martesa me Gevhershah , Ahmet Pash Dukagjini u shtua e nje djale qe i thonin Dukagjinzade por edhe me emrin Mehmet Pasha i njohur si Gazi Mehemet Pasha. Gazi Mehmet Pasha u be nder ushtaret me te njohur te Prendorise Osmane ku mori gradat e larte te nderit: Pasha dhe Gazi.
Me vone Gazi Mehmet Pasha behet Sanxhakbe i Shkodres. Nen udheheqjen e tij ai lar gjurme ne disa ndertime sidomos ne Rrugen e madhe te cilen e zgjeroi per karrocat , ndertoi ura, por gjurmet me te njohura te tij i la ne Prizren ku ndertoi: xhamin e Bajraklise (1571 dhe perfundoi ne vitin 1574) si dhe ndertoi kompleksin , hamami Gazi Mehmet Pasha.
Ne kete kohe paria e Kabashit te Pukes per shkak te familjes se Dukagjinit forcoi lidhjet me Gazi Mehmet Pashen i cili ndihmoi qofte ne tregti , infrastruktur (rruge, hane etj) por i beri pjese te ushtrise elitare te Perandorsie Osmane, kjo pasi ai vete ishte pjese e rendesishme e familjes e Sulltanit.
Ne kete kohe Ahmet Pash Dukagjini u shtua edhe me nje vajze te quajtur: Fama Sulltan. Ne vitin 1511 Ahmet Pashe Dukagjini behet Bejlerbeu i Andollit duke luajtur rok kyç ne ruajtjen fizike te Princ Selimit , princ i cili ne vitin 1512 behet Sulltan. Ne vitin 1513 Ahmet Pash Dukagjini behet vezir (minister) duke u bere keshtu pjese e Divanit te mbledhjeve qe Sulltani zhvillonte.
Ahmet Pash Dukagjini kishte ne drejtimin e tij 20.000 mije ushtar te rengut elitar te quajtur Spahi , ku pjese e te cileve thuhet se ishin edhe Kabashasit. Ahmet Pash Dukagjini arriti te behet deri dhe Vizir i Madh (si te thuash Kryeminister). Mirepo xhelozia dhe intrigat ndaj tij me Sulltanin beri qe te fillojne debate te medha me Sulltanin i cili ne vitin 1515 merr vendim ekzakutimin e Ahmet Pash Dukagjini i cili vdes. (Lexo: "Kush eshte Gazi Mehemet Pasha", Gezim Kopani v.2021)
Mbi Lekë Dukagjinin (Leka III) ne treven e Pukes u ruajten kujtime te shumta ne respekt te Principates se Dukagjini ku gjenden toponime dhe legjenda te shumta kudo, te cilat me tipike jane ne treven e Kabashit , Fushe Blinisht etj. Fushe e Blinishit lidhet me Lek Dukagjinin por edhe me familjen fisnike Ziu. Nje prej gojdhenave tregon per konfliktin qe Lek Dukagjin kishte me Pal dhe Boç Mziun.
Lidhjet e Lekes me Blinishtin eshte edhe toponimi qe njihet si "Sarajet e Lekës", thuhet se ishte diku ne perendim te kishes se Ilise. Per keto saraje thuhet se ishin aq te mira si askund ne viset e Pukes.
Toponime te tjera jane: Guri i Filxhaneve i Lek Dukagjinit. Perbri tyre kalon rruga kembesore qe vjen nga Berisha e Vendit - Midha e ne vazhdim drejt Fushe Arrezit. Legjenda tregon se: "Leka kur po largohej paska fshehur nen ate gure (i bardhe) nje sasi paresh te cilat ia la amanet tokes. Ora e tokes i ncjerrte paret ne siperfaqe çdo praneve. Nje bari ndersa po kulloste bagetit ne shpat, i paska shiku paret duke shkelqy ne diell. Ishte nis me vrap drejt Gurit te Filxhanave duke ju lut ores se tokes me za te larte: "O ma le hisen bre!" Kur eshte afru paska gjet vete nje pare qe ora e tokes ia paska lan.
Rasti i bariut eshte nje deshmi se ne fushe jane gjetur edhe monedha. Tek ky gur thuhet se Lek Dukagjini ka fshehur nje pal vekë (atllar te arte) dhe nje shishe simje (simja qenkanje pasuri teper e madhe) , ku ne nje kazan me 50 litra uje do mjaftinte nje pik simje per ta kthy te gjithin ne monedha te arta.
Toponim tjeter eshte ai ne fshtin Meçe i quajtur Guri i sy keqit. Legjenda tregon se: Çdo te diele ,veres Lek Dukagjini shkonte per ne meshe bashk me ushtaret e tij. Afer Kunores, rruges per te kisha e Jeremise eshte nje gure i veçante me te çara ne mes. Keto te çara i paska ba nje ushtar i Lek Dukagjinit. Sa here qe ushtaret pushonin afer gurit, nje prej tyre semurej dhe vdiste. Leka i shqetesuar vendos te hetoj dhe i qellon te degjoj fshehurazi Pal dhe Boç Ziun duke thene: Mes ushtareve te tij Leka ka nje ushtar sy keq. Ka mjaftuar kjo dhe Leka mbledh ushtaret dhe del para tyre dhe u thote: "Ai ushtar qe çan kete shkam (gur) me sy . do i jap shperblim te madh!" Ngrihet njeri dhe thotel Une e çaj! Dhe ushtari me shikin e ndan gurin. Ushtari teksa po prishte perball Lekes shperblimin , Leka e vret ushtrarin me shpat. Kjo legjend ende kujtohet.
Po ashtu Kalaja Qytezë , Kalaja e Zbubit , Kalaja e Boks me sarajet e Lekës ku kanë sunduar fiset: Ziu, Blinisht dhe Principata Dukagjini.
I pasur në aspektin gjeoetnologjik me një tokë ku prodhohen: Rrush, arrë , moll, dardhë, qershi, man, thana, gështenja aq sa formohet pyllë me gështenja, si dhe shume fruta pylli si: boronica etj.
Po ashtu vend i përferuar për bletarinë. Deri në shekullin XX blektoria ka pasur mjaft zhvillim ku janë numëruar dhjetra kope të mëdha , aq sa nuk kishte kullotë që të plotësonte ushqimin dhe pse kishte male dhe livadhet e njohura si: Livadh Kabash, Pjanet , Shezat , Podi i Shullanit dhe Kunorën. Përshembull Daka i Blinishit ka arrit të kishte deri në njëmijë kokë dhi. (1)
Para 380 (v.1630) vitesh shumë studiuesve u kishte ra në sy shtëpit e Kabashasve të cilët kishin mjaft bylmete si: mish , djathë , po ashtu dhe post shtrojesh etj.
Edhe zejtaria ishte traditë. Kabashasit ishin të zot në punimin e drurit (gdhendjen e tavanave, dyer, kapak dritaresh , në bërjen e gaviçëve , shekë , bucelë, vegjë (vekë), furka , boshte , e vegla bujqësore si: plug , zgjedhë , kularë, bishta të ndryshëm për sëpat etj, poçari etj.
I zhvilluar ishte dhe punimi i hekurit dhe metaleve (miniera e Meçes v.1920). Ndërtimi i Kullave që shkonin deri në tre kate si përshembull Kodra e Kuvendit , ku Qafaliajt kishin kullat e tyre.
Zejtari qe mjaft e zhvilluar sidomos në veshjet e ndryshme qofshin ato për burra apo për gra. Kjo ndodhi edhe për shkak të zhvillimit të blektorisë duke bërë kështu veshje të ndryshme prej leshi. Për burrat u bën tirqe dhe xhamadan (prej shajaku të bardhë), gunë , ksul=kapuç , gajtan të cilat visheshin nga mysliman e katolik. Tek grat veshjet dalloheshin sipas besimeve fetare. Grat e krishtera kishin veshjen Pultake (xhublet), ndërsa grat myslimane Kanacin që përgatitej në vegjë , i ngjeshur që formonin pala që nuk prisheshin. Në pala bëhej vijë prej argjendi dhe ari. Veshje tjetër ishte jeleku etj.
Po ashtu në Kabash ka qenë mjaft i zhvilluar edhe krimtaria artistike dhe instrumentat muzikorë , kënga e vallja. Kabashi kishte melodin e vet të këngës siç është "Kënga Maje krahu = këngë Përpjet" , "Kajde Kabashi", ndërsa instrumenti më i lashtë është Lahuta, aq sa të moshuarit thonin: "Shpi e Lahutë", për të vijuar me daullen dhe më vonë çiftelia.
Edhe rapsodia ishte shumë e zhvillaur , ku fare lehtë gjenë krimtari rapsodike lirike, epike , baladë, humoristike etj.
Sa i takon aspektit artistik , vallja është ndër pikat e forta të Kabashit. Ajo është ruajtur fort duke u trashëguar brez pas brezi. Vallja Epike e Kabashit quhet "Vallja e Kabashit", "Valle veni". Kjo valle është e lashtë dhe kërcehet me katër valltarë.
Edhe dokëet ishin shume të njohura ne Kabash. Ata i gjenë në këngë , biseda e thenie. Përshembull: "Kabashi vet ban sull (vendime) vet ban pleqni", "Në at'Kabash...", "Dikujt i ban edhe gjeli ve, dikujt as pula." etj.
Kabashi eshte vend i lashte me preardhje Iliro Arberore apo Pellazgo - Ilre. Sa i takon fisit, Kabashi eshte nje nder fiset me te vjetra dhe me te njohura te trevave Shqiptare si dhe Fis i pare ne trevat e Pukes (2). Po ashtu Kabashi eshte Bajrak i Pare ne shtate Bajraket e Pukes (3)
Nder vendbanimet me te vjetra te Kabashasve jane:
1. Kabashi i Pukes qe ndodhet ne Shqiperin Veriore pikerisht ne veri te qytetit Puke dhe
2. Kabashi i Vendit qe ndodhet ne Korishte te Prizrenit etj.
Perveç fshatit Kabash (qender), vendbanimet e tjera te Kabashasve brenda krahines se Pukes jane: Puke , Qerret , Meçe , Qelez, Dedaj , Micoj , Ukth , Bushat , Kryezi , Iballe , Dardhe etj.
Sipas studiuesve Ptolemeu (90-120 pas e.s) Kabashin e ka shenuar me emrin Theba (The Bash). Theba dikur ishte kryeqytet i Egjiptit dhe sundohej nga Fenikasit rreth tremije vjet para Krishit (Profetit Isa a.s) Disa te tjere thone se Kabashi eshte shenuar me emrin: Cabass. Sipas tyre toponimi Cabass (Kabash) eshte toponim i hershem Pellazgo - Ilir.
Sa i takont toponimit Kabash gjendet ne tre kontinente: Afrik, Azi dhe Europe. Ne Europe gjendet ne Dardani afer qytetit te Prizrenit ku ka ekzistur vendbanim i vjeter i quajtur Cabass = Kabash. Sipas disa studiuesve , Kabash do te thote: Tha Bash , emer qe kuptohet me vend malor.
Fisi i Kabashit - Pukë
Kabashi ne dymbedhjete fiset e veriut te Shqiperise radhitet i treti duke ndjekur kete radhe: 1. Hot , 2. Morinë (Orosh, Spaç dhe Kuzhnen), 3. Kabash , 4. Gash , 5. Dukagjin (Shal e Shosh), 6. Shkrel , 7. Krasniq , 8. Thaç , Grudë , 10. Berishë , 11. Kelmend dhe 12. Bytyç.
Renditja u be ne baze te vlerave dhe veçorive te secilit fis , ku fisi i Kabashit dallohej per zgjuarsi , besnikeri dhe trimeri. Kjo renditje u ruaj brez pas brezi.
Organizimi i fisit behet duke pasur parasysh: organizimin e fisit , i katundit , i bajrakut , i dheut , i krahines mbare me pleq , krene, bajraktar dhe zotni.
Rradha e fisit dhe e bajraqeve ka rendesi me vlera kanunore ne kuvend , lufte , ndeje etj. Kete gje e tregojne sidomos dokumentat e vitit 1880 dhe ai i vitit 1924 te cilat tregojne mbi menyren e organizimit. Lidhja fqinjesore vendore, krahas lidhjeve fisnore , dalin me te ndriçuara dhe me te shprehura, qe perbanin lidhjet baze te organizimit te fshatit dhe te bajrakut.
Robert Elsie ne librin "Te Tribes of Albania - Fishet Shqiptare " e pershkruan keshtu fisin e Kabashit: "Terbmi Kabash paraqitet si Gabasu , ose nje "fortezza di legno in monte" dmth; fortes e drunjte malore. Me 1688 ne harten e hartografit venedikas , Françsko Maria Koroneli eshte shkruajtur Kabasci po ashtu edhe ne vitin 1689. Kabashi eshte nje nder fiset e rajonit te Pukes. Ishte bajrak , por jo fis ne kuptimin e ngushte te fjales fis, meqe nuk kishte nje stergjysh te perbashket. Karl Shtajnmertci , i cili udhetoi neper kete rajon , ne gushtin e vitit 1903 e definoi Kabashin si fi me dy bajraqe: Puke dhe Qelez. Te tjeret u referohen dy bajraqeve si: Bajraku i Kabashit dhe i Terthores (Puka).
Kabashi ne te kaluaren , para se te konvertohej ne fene myslimane, ka qene fis katolik. Kisha kryesore ketolike ne Kabash i eshte kushtuar Shen Gjon Pagezuesit , ndonese kishte edhe kisha te tjera qe iu ishin dedikuar Shen Nikolles, Shen Pjetreit, Shen Jeremise, Shen Elies dhe Shen Venerades. Ajo qe eshte me rendesi eshte se atje ne anen e djathte te lumit Gomina, qe mund te jete ndertuar ne shekullin e katermbedhjete...Rreth vitit 1930 gjeografi italian Ermano Armao duke folur mbi Kabashin , ka permendur se si perbehej nga nje popullsi mysliman (dy e treta) dhe katolike (nje e treta). Tradita e krishtere ne kete fis nuk ka vdekur teresit meqe, ende ne mesin e shumices muslimane ka edhe shqiptare katolik. Sidoqofte, per Kabashin thuhet se eshte i pari fis i Shqiperise veriore i cili kaloi ne fene myslimane. Ky nderrim i feste u be ne shekullin e shtatembedhjete. Xhamia kryesore e Kabashit daton nga mesi i shekullit te nentembedhjete..."
Legjendat e fisit te Kabashit , stergjysherit dhe historia
Per Kabashet ka shume te dhena. Disa thone se Kabashi i Pukes eshte rrenja e Kabashasve dhe ai eshte permend qe ne vitin 1107 ku nje komandat quhej Aleksander Kabashi , per te vijuar me vitin 1216 ose ne vitin 1281 ku Principata e Dukagjinit u zgjerua ne shume treva. Disa te tjere thone se Kabashasit erdhen nga Kolonja e jugut te Shqiperise , te cilet po ashtu ishin Kabash, dhe disa te tjere thone se erdhen nga rajoni i Janines qe tani gjendet ne Greqin e veriut.
Historianet thone se Kabashi i dokumentuar si emer eshte viti 1571 ku nje person i quajtur Gjin Kabashi u vendos ne Rrape sebashku me 30 zjarre (shtepi). Duhet te kemi parasysh se zona per te cilen flasim quhej Dukagjin dhe vete Kabashi ishte pjese e tij. Kabashi perveç Gjin Kabashit kishte edhe familje te tjera te njohura si: Dukagjini , Ziu , Manushi dhe Gjeraj.
Rreth Kabashit Baron Nopça mendon se paraqitja e tyre ne jug te Drinit ka ndodhur para vitit 1600 seose me ardhjen e tyre ne vendin e ri kishin gjetur fieset e Dushmanit dhe Qerretit.
Familja Dukagjini
Per familjen Dukagjini ne popull dhe jo vetem ruhen kujtime te shumta pasi ato ishin familje Princnore, pra Principata e Dukagjinit e cila ka dy dege:
a). Dega e Lekes ne viset e Pukes dhe
b). Dega e Palit ne viset e Mirdites
Prof. Injac Zamputi pranon mendimin e akademikut Dh. Shuteriqi se: "Dukagjinet jane pasardhes te princerve te Arberit, bri Bazilikes se Nderfantines duke e mbeshtetur kete mendim ne dy ngjare. E para eshte ndertimi i bazilikes se re te Arberit ne Nderfan (Gziq) ne vitin 1216 e cila me vone u be qendra e Principates se Dukagjineve. E dyta eshte konflikti qe u ndes ne shek. XV mes Dioqezes se Lezhes me Dioqezen e Arberit per kishen e Nderfandines."
Ndersa Prof. dr. K. Biçoku thote se: "Emri Dukagjin lidhet me personazhet hitorike si: Dukë , Arbër , dhe Gjin Tanushi."
Dukagjini ne vitin 1281 nga aleat behet kundershtar i mbretit Anzhiun. Ne shek. XIV-XV Principata e Dukagjineve zgjerohet pertej lumit Drin duke u shtri ne: Prizren, Rrafhsin e Dukagjinit deri ne Peje. Ky zgjerim shtoi interesat e bashkepunimit me principatat e tjera shqiptre si: Zahariajt ne Danjë , Topojat , Aranitët ne Shqiperin e mesme si dhe Muzakajt ne jug. Ky interes vihet re kryesith ne lidhjet martesore me Dukagjinet , ku Progoni i Lek Dukagjinit martohet me Vojsllaven , e bija e Kral Topisë. Nga ana tjeter Pal Dukagjini aleat i Skenderbeut martohet me te motren e Gjegj Aranitit, ndersa Kolë Dukagjini (Leka) martohet me Jelën, e bija e Aranitëve dhe mbesa e Gjon Muzakës, ndersa tre vajzat e Gjergj Aranitit (Kiarina , Elena dhe Dhespina) u martuan sipas radhes me: Nikoll , Gjergj dhe Tanush Dukagjinin, ndersa Gjon Muzaka martohet me Marinë prej deres se Dukagjinasve.
E permend ketu Principaten e Dukagjinit pasi ajo lidhet ngush me krahinen e Pukes e veçanarisht me Kabashin ku hasen toponime te shumta si: Kalaja e Lekë Dukagjinit , Guri i Lekës etj. Keto toponime dh jo vetem kane bere qe Puke te konsiderohet si Dukagjini i Vjetër.
Emrin Dukagjin e hasim ne shume vende dhe personalitete te tjera si: Stipan Dukagjini ne vitin 1408 si pronar dhe luleshtar ne Raguzë - Kotorr si dhe tregtar dritherash gjate vijes bregdetare te Adriatikut.
Ne Durres eshte emri i Rask Dukagjini (1408-1410) komandat i trupes se kaloresve per mbrojtjen e qytetit. Ne Shkoder kemi ne fillim te shek. XV Andrea Dukagjini i biri i Budemir Dukagjinit qe merrej me tregtin e peshkut etj. Ne vitin 30 te shek XV shquhet ne Shkoder figura e Vuk Dukagjinit i cili mori fame per forcimin e lidhjeve tregtare mes Shkodres dhe Raguzes (Raguza ishte si te thuash shtet ne ate kohe). Ne Lezhe Progon Dukagjini i cili ne vitin 1385 sundoi qytetin e Lezhes, te cilen e mbajti per 8 vite, ku ne vitin 1393 u detyrua tia dorezoj Venedikut.
Pas tre viteve Lek Dukagjini sebashku me vellaun e tij Nikolle Dukagjini kthehen nga Vendediku ne Shqiperi , pasi ne vitin 1481 kishin shperthyer kryengritjet.
Per Lek Dukagjinin Ippen si dhe Gjon Muzaken shprehet: "Dukagjinet zoteronin viset lindore." Madje ai mendon se selin e kishin ne Vaspas , tek "Kalaja e Lekes" , ndersa Gjon Muzaka e kishte ne fshatin Flet. Ne fshatin Flet gjenden germadhat e nje keshtjelle me mrin: "Kalaja e Leks.", ndersa Nikollë Dukagjini sundonte viset e shtat Bajrakeve te Pukes dhe se selin e kishte ne fshatin Kabash , prane kishes se Shen Palit.
Sipas M. Sirdanit Nikollë Dukagjini ne popull nihet me emrin Boçë, duke e lidhur me gojdhanat e Boçës pra Boç Mziu. Sipas kesaj Beçmet ne Puke lidhen me pronesin e Boçëmes.
Ne vitin 1501 ktheht nga Venediku edhe Stefan Dukagjini duke u bashkuar me kryengritjet e Lezhes njejte si Progon Dukagjin , por pas deshtimeve Progoni beri marveshje me Osmanet, duke njohur sundimin e Sulltanit , ndaj ai mori edhe titullin Pasha dhe vazhdii sundimin ne nje pjese te Dukagjinit ku perfshihej edhe trave e Pukes. Ne kete kohe nje Ahmet Pash Dukagjinzade merr poste te larta ne Stamboll. Ai ne vitin 1503 behet Sanxhakbej i Ankarase. Ne te njejtin vit ai u martua me Gevhershah Sullta (Vajza e Ajshe Hatun e cila ishte e bija e Sulltan Bejazidit II-te e cila u marta me Guvel Pasha. Nga kjo martes ato kishin nje dajle i quajtur Ahmet dhe tre vajza; Gervhershan Sulltan, Kamershah Sulltan dhe Mihrima Sulltan). Nga martesa me Gevhershah , Ahmet Pash Dukagjini u shtua e nje djale qe i thonin Dukagjinzade por edhe me emrin Mehmet Pasha i njohur si Gazi Mehemet Pasha. Gazi Mehmet Pasha u be nder ushtaret me te njohur te Prendorise Osmane ku mori gradat e larte te nderit: Pasha dhe Gazi.
Me vone Gazi Mehmet Pasha behet Sanxhakbe i Shkodres. Nen udheheqjen e tij ai lar gjurme ne disa ndertime sidomos ne Rrugen e madhe te cilen e zgjeroi per karrocat , ndertoi ura, por gjurmet me te njohura te tij i la ne Prizren ku ndertoi: xhamin e Bajraklise (1571 dhe perfundoi ne vitin 1574) si dhe ndertoi kompleksin , hamami Gazi Mehmet Pasha.
Ne kete kohe paria e Kabashit te Pukes per shkak te familjes se Dukagjinit forcoi lidhjet me Gazi Mehmet Pashen i cili ndihmoi qofte ne tregti , infrastruktur (rruge, hane etj) por i beri pjese te ushtrise elitare te Perandorsie Osmane, kjo pasi ai vete ishte pjese e rendesishme e familjes e Sulltanit.
Ne kete kohe Ahmet Pash Dukagjini u shtua edhe me nje vajze te quajtur: Fama Sulltan. Ne vitin 1511 Ahmet Pashe Dukagjini behet Bejlerbeu i Andollit duke luajtur rok kyç ne ruajtjen fizike te Princ Selimit , princ i cili ne vitin 1512 behet Sulltan. Ne vitin 1513 Ahmet Pash Dukagjini behet vezir (minister) duke u bere keshtu pjese e Divanit te mbledhjeve qe Sulltani zhvillonte.
Ahmet Pash Dukagjini kishte ne drejtimin e tij 20.000 mije ushtar te rengut elitar te quajtur Spahi , ku pjese e te cileve thuhet se ishin edhe Kabashasit. Ahmet Pash Dukagjini arriti te behet deri dhe Vizir i Madh (si te thuash Kryeminister). Mirepo xhelozia dhe intrigat ndaj tij me Sulltanin beri qe te fillojne debate te medha me Sulltanin i cili ne vitin 1515 merr vendim ekzakutimin e Ahmet Pash Dukagjini i cili vdes. (Lexo: "Kush eshte Gazi Mehemet Pasha", Gezim Kopani v.2021)
Mbi Lekë Dukagjinin (Leka III) ne treven e Pukes u ruajten kujtime te shumta ne respekt te Principates se Dukagjini ku gjenden toponime dhe legjenda te shumta kudo, te cilat me tipike jane ne treven e Kabashit , Fushe Blinisht etj. Fushe e Blinishit lidhet me Lek Dukagjinin por edhe me familjen fisnike Ziu. Nje prej gojdhenave tregon per konfliktin qe Lek Dukagjin kishte me Pal dhe Boç Mziun.
Lidhjet e Lekes me Blinishtin eshte edhe toponimi qe njihet si "Sarajet e Lekës", thuhet se ishte diku ne perendim te kishes se Ilise. Per keto saraje thuhet se ishin aq te mira si askund ne viset e Pukes.
Toponime te tjera jane: Guri i Filxhaneve i Lek Dukagjinit. Perbri tyre kalon rruga kembesore qe vjen nga Berisha e Vendit - Midha e ne vazhdim drejt Fushe Arrezit. Legjenda tregon se: "Leka kur po largohej paska fshehur nen ate gure (i bardhe) nje sasi paresh te cilat ia la amanet tokes. Ora e tokes i ncjerrte paret ne siperfaqe çdo praneve. Nje bari ndersa po kulloste bagetit ne shpat, i paska shiku paret duke shkelqy ne diell. Ishte nis me vrap drejt Gurit te Filxhanave duke ju lut ores se tokes me za te larte: "O ma le hisen bre!" Kur eshte afru paska gjet vete nje pare qe ora e tokes ia paska lan.
Rasti i bariut eshte nje deshmi se ne fushe jane gjetur edhe monedha. Tek ky gur thuhet se Lek Dukagjini ka fshehur nje pal vekë (atllar te arte) dhe nje shishe simje (simja qenkanje pasuri teper e madhe) , ku ne nje kazan me 50 litra uje do mjaftinte nje pik simje per ta kthy te gjithin ne monedha te arta.
Toponim tjeter eshte ai ne fshtin Meçe i quajtur Guri i sy keqit. Legjenda tregon se: Çdo te diele ,veres Lek Dukagjini shkonte per ne meshe bashk me ushtaret e tij. Afer Kunores, rruges per te kisha e Jeremise eshte nje gure i veçante me te çara ne mes. Keto te çara i paska ba nje ushtar i Lek Dukagjinit. Sa here qe ushtaret pushonin afer gurit, nje prej tyre semurej dhe vdiste. Leka i shqetesuar vendos te hetoj dhe i qellon te degjoj fshehurazi Pal dhe Boç Ziun duke thene: Mes ushtareve te tij Leka ka nje ushtar sy keq. Ka mjaftuar kjo dhe Leka mbledh ushtaret dhe del para tyre dhe u thote: "Ai ushtar qe çan kete shkam (gur) me sy . do i jap shperblim te madh!" Ngrihet njeri dhe thotel Une e çaj! Dhe ushtari me shikin e ndan gurin. Ushtari teksa po prishte perball Lekes shperblimin , Leka e vret ushtrarin me shpat. Kjo legjend ende kujtohet.
 |
| Emblema e vjeter e Fisit te Kabashit - Puke (Nje pjese e kesaj embleme eshte edhe sot pjese e flamurit te Bashkise Puke) |
Famulja Ziu
Ziu ishte familje e amdhe me mbiemrin Ziu=Zezë duke e lidhur vjetersin e tyere me disa geshtenja te moçme nen rrafshin e Koder Zhubit, ne anen jugore te Kabashit te quajtur Prezezet.
Zhubi i Kabashit la pas nje familje fisnike prej te ciles vazhduan ne shekuj dhe qe vazhdojne deri vone me Dizdarin e Pukes dhe Zotnit e Kryeziut te Pukes , te cilet u ben musliman. Tradita ruan kujtime per vellezerit Pal dhe Boç Ziu. Ata jetonin ne gruke Kabash. Qetesia e tyre u trazua per shkak te mospajtimeve me Lek Dukagjinin kur Leka u shfaqe ne Blinisht. Leka u vendos aty ne vendin e quajtur "Saraj" . Nuk dihet se sarajet ishin aty apo i ndertoi Leka. Pasi Leka u vendos, iu vuri syrin pronave te Pal e Boç Ziut duke i bere te tija... Ne Kabash ne maje te kodres ne forme trekendeshi ndodhet Kalaj e Lekes.
Familja Manushi
Dikur shtepi e madhe , por sipasoj e nje semundje u paksua. Disa thone: Nje pjese familjes ra ne Shkoder nga aty ne vendet e tjera Ilire deri ne Itali. Ende edhe sot ne Kabash kane ngel toponimet si: Mulliri i manushit, ara e manushit etj.
Sipas Muhamet Barxhanit (Kabashas) quhet Mulliri i Manushit pasi u ndertua nga ato dhe ndodhet ne token e Manushit. Ndryshe nga vllaznit e tjere, sot ne Kabash eshte vetem nje familje Manushit , prai Zef Manushi. Zefi eshte djali i Nojes i cili u rrit jetim. Ai ka pas per bashkeshorte Lulen...
Familja Gjeraj
Edhe kjo familje thuhet se ishte vendase ne Kabash por ajo u shua si thone; doli fare.
Familja Leka - Kater vellezerit
Kabashi u popullua sidomos nga kater djemt e Lek Kolonjes (po ashtu Kabashas) te cilet quheshin: Kokë , Qafë , Lush dhe Hadër Leka.
1. Kokë (Koka) Leka vella i madh. Ne kete vllazni bejne pjese: Kabash , Buhot , Bicaj , Rrape , Dardhe dhe Mziu (Koka , Biba , Mema , Djegaj , Bicaj , Kocaj , Qypaj etj). Ne lagjen Kokoaj banonin: Ndrekaj (ne Bicaj) , me to u mbeshtet Koca , prej te cileve ngelen toponimet: "Mali i Koc dhe Guri Koc" , Ndokaj , Filaket (ne Kokaj , Paldedajt me Shytajt dhe Perlleshi jane kusherinje me Kokoajt). I pari i Filakeve ka qene bari , prej ku ngeli toponimi: "Hija e Filakut dhe Mjacat e Filakut." Filaket shkojne deri ne vitin 1680. Nje pjese e Kokajve dhe Bibajve u vendosen ne Dardhe , Mzi dhe Memaj.
2. Qafë (Qaf Aliaj) Leka vella i dyte. Kjo ka qene vllaznia me e forte pasi arriten te jene te pare ne tre pleq fisi, tre kren veziri etj. Ne kete vllazni bejne pjese: Kabash , Puke , Meçe , Rrape etj (Kopani , Llukë , Demaj , Ahmetaj , Cinë, Cufaj , Furrikaj, Krovë etj). Ka edhe dia te tjere qe ju mbeshteten Qafaliajve. Shume prej Qafaliajve migruan ne Dardani (Gjakove, Peje e Prizren), Shkoder, Raguze deri ne Turqi etj.
3. Lush Leka (Lushaj) vella i trete. Ne kete vllazni bejne pjese: Kabash , Puke , Bicaj , Kashnjet , Zadrim, Lezhe, Dardani , Rraguze etj.
4. Hadër Leka (Hadroj) vella i vogel. Ne kete vllazni bejne pjese: Kabash (breg) , Buhot, Rrape, Rrypë, Has, Ulqin , Dardani etj.
Familja Gazulli
Para pushtimit Osman kjo familje u vendos ne Kabash pasi u detyruan te largohe nga vendbanimet e tyre ne Nish per ti shpetuar ndjekjeve sllave. Me kalimin e kohes kjo familje kaloi ne Mirdite (Kashnjet), Zadrim, Lezhe , Shkoder etj. Disa nga kjo familje mbajten mbiemrin Gazulli , ato ne Lezhe ngase u ben mysliman mbajten mbiemrin Danaj, por kishte nga atoq e mbajten mbiemrin Kabashi. Ka nga kjo familje qe kaluna ne Dardani , madje deri ne Presheve e Kaçanik. Familja Gazulli permenden ne vitin 1301 ku per shejkuj bejn emer te madhe brenda dhe jasht madje deri ne Raguze , Itali dhe Hungari. Ata u vun ne sherbim te vendit ku permenden: Gjin Gazulli , Gjon , Pal dhe Andrea Gazulli. Kaq shume e mbeshteten Skenderbeun sa njerezit i moren per kusherinje te tij. Ndihmen me te madhe e dhane ne diplomaci duke mbrojtur interesat e vendit te tyre amë.
Sipas teologut dhe studiuesit Nikoll Gazulli (lindur ne Dajç te Zadrimes ne vitin 1895-dhe vdiq ne Shkrel me 1946. Nikolla ka qen prift ku pas lirimit nga burgu i Gjirokastres ne 1930 sherbeu si famullitar ne Shkrel te Maslise se Madhe , ne Boge , Kastrat etj) i cili bototi dy vepra: "Fjalorth i ri" - (fjale te radhe te perdorura ne Veri te Shqiperise) dhe "Fjalori i Onomastikes" ki shkroi edhe per Kabashin e Pukes. Me veprat e tij ai ka sjell te dhena me interes te veçante per Kabashitn, ku gjen shpjegim edhe origjina e Gazulloreve prej Kabashit te Pukes per te cilet ai shkruan: "Gazulli, vllazni me fis prej Lushajsh te Kabashit te Pukes." kjo sipas gojedhenes qe ruhet ne Mirdite (Kashnjet).
Kabashasit brenda treves dhe me gjërë
Kabashasit jane te shrire ne shume vende te rrethit Puke duke krijuar keshtu vendbanime apo fshatra te tjere te cilat ju paraqesh shkurtimisht si me poshte vijon:
Pukë
Me perjashtim te familjes autoktone te Pukes si: Zotnit, Dizdari e familjet e tjera qe po ashtu ishin prej Kabashut populluan vendin. Ashtu siç jane edhe sot pershembull Laçajt e Pukes. Laçi shkonte mir me kusherinjet si Preçajt , por edhe me Zotnit (mysliman). Laçajt e Pukes çdo here ruajten origjinen e tyre prej Kabashit te Pukes. Me konkretisht te vellaut Lushaj. Preçajt thone se jane kusherinje me Laçajt dhe se u perkasin dy vellezerve: Preçi dhe Laçi.
Ne kohen e Isuf Laçit te pare , ishte familje e madhe, i biri i quajtur Ismail u ba i njohur shume. Ismaili pasi mori mesime ne mejtepin e xhamise se Koder Hanit u ba Kajmekam per 12 vite ne Kaçanik te Kosoves. Familja e Isuf Laçit arriti te kishte 40 pjestar dhe 10 pushke, kishin blektori te madhe deri ne 300 dhi dhe po aq dele, dhe 20 lop e qe. Mbas Zotnis ato ishin te dytet , or me vone kerkuan te beheshin te pare, Vojvode , pra Krer te Pukes , dhe Zotnia pranoi.
Hungarezi Frnac Baron Nopça (4) shkruan: "Fiset e Veriut te Shqiperise rreth vitit 1416 permenden si emra fshatrash. Keshtu , para Osmaneve ne fshatra kishte familje feudale." Perveç shtimit natyral te popullsise, fshati Kabash i Pukes rreth vitit 1500 u populla edhe me shume , kjo per shkak te migrimeve te shumta qe erdhen nga viset e tjera Ilirie. Per origjinen e fshatit Kabash - Puke kane shkruar shume studiues , kronikan , klerik dhe historian te ndryshem. Ne vijim ju paraqesh shkurtimisht disa nga me te njohurat:
1. Nje pjese Kabashit eshte me origjine nga Kolonja ku Lek Kolonja paska migruar nga jugu i Shqiperise per ne veri derisa u vendos nder te tjera edhe ne Kabash te Pukes. Prandaj kater vellezerit e ardhur nga Kolonja kane mbiemrin Lekë. Pra behet fjale per: Kokë (Koka disa thone se nga ky emer ka dal mbiemri Koka , Kukaj), Qafë (Qafali , Kopani etj), Lush (Lushaj) dhe Hadër (Hadroj etj) Leka.
2. Nje pjese e Kabashit jane prej Nishit , rrjedhimisht prej Kabashit te Vendit te Prizrenit , por ky mendim nuk eshte shume i pranuar nga Kabashasit e Pukes , ndryshe nga ato te Kabashit te Vendit sepse Kabashasit e Pukes brez pas brezi mbaj mned origjinen e tyre autoktone si dhe origjinen e kater vellezerve nga Kolonja te cilet thuhet se u shperngulen nga aty pasi shtepit e tyre u pushtuan nga gjarperinjte dhe fshati u be i pabanuar. Disa thone se u shperngulen per shkak te gjakmarrjeve. Ndersa disa te tjere thone se u shperngulen per shkaqe ekonomike pasi veriu ishte zhvilluar shume si pasoj e tretise mes Shkodres dhe Dardanise.
3. Disa thone se: Djemt e Lek Kolonjes migruan per shkak te luftimeve qe zhvilloheshin mes dy kishave , e disa thone per nje jete me te mire.
4. Ndersa disa te tjere thone se migruan per shkak te gjakmarrjeve.
5. Ndersa nje mendim tjeter thote se: Migruan per shkak te pushtimit Osman duke u mbeshtetur tek Franc Baron Nopça i cili shkruan: "Te dhenat me te vjerea midis 1300 - 1400 tregojne per ardhje gjindesh (njerez) nga Shqiperia e Jugut. Nje rryme populli qe eshte per tu kuptu si rrjedhim i pushtimit te Shqiperise jugore nga Osmanet (Beteja e Beratit viti 1383). Nje popullim i pjesshem ndodhi ne Dukagjin (ne zonen e Pukes dhe me gjere) rreth viti 1430-1480 nga bregu i detit. Kjo gje ndodhi edhe kur vdiq Skenderbeu si dhe kur u pushtua Shkodra dhe kalaja e Drishtit nga Osmanet.
Migrimi i fundit per ne Veriun e Shqiperise shfaqet ne vitet 1520, 1550 , 1590 qe bashke rastin e Bosnjes ka ndiku per nje zhvendosje popullate..."
Sido qe te jete , eshte fakt se: Kabashi kudo ndodhur kan nje lidhje fisi.
Para ardhjes se perandorise Osmane , vendet Ilir dhe jo vetem qen pushtuar nga Romaket , Helenet , dyndjet Sllave dhe Bizanit. Çdo pushtues solli me vete kulturen dhe besimin e tyre, por vendasit Ilir perfshir ketu edhe Kabashin e Pukes dhe Kabashin e Vendit nuk braktisen traditen e hershme , ate te besimit pagan. Besimi pagan tek Iliret sic eshte Kabshi etj gjen vende dhe toponime qe i perkasin paganizmit te hershem. Pershembull ne krahinen e fisit te Kabashit Puke dhe jo vetem paganizmi dominonte jeten e perditshme. Edhe sot zona te ndryshme te Pukes vazhdojne te permendin "orët" , madje eshte edhe shprehja: "Filanit i ka dek ora" apo "e ka lan ora". Ora tek banoret e hershem eshte dicka e madhe apo e bekume, dhe si rezultat filani nuk mund te bej perpara (nuk ka per te pas jete te mire etj nese e len 'ora').
Blinishti
Familje fisnike dhe Princore. Permendet si familje qe nga gjysma e dyte e shek.XI deri ne gjysmen e pare te shek. XIV. Per rreth tre shekuj kjo familje beri emer ne historin e Shqiperise. Kjo familje vjen nga zonat malore, ku pushteti i tyre mbeshtetej kryesisht ne lidhje gjaku e fisnore. Historiani Gaspër Gurakuqi jep mendimin se: Blinishti e ka zanafillen ne Blinisht te Kabashit te Pukes (ketu kemi toponimin Fusha e Blininishtit). Per kete vned ka gojdhena dhe legjenda qe e lidhin me Lek Dukagjinin. Aty thuhet se u ndertuan "Sarajet". Ne kete vend kishte pem dhe kroje te ftohtë. Prej aty para 3 apo 4 shekujsh jane vendos ne verilindje te Prizrenit ku formuan fshatin me emrin Kabash. Me pas disa prej tyre lan Kabashin e Prizrenit dhe themeluan Kabashin ne Viti, pra Kabashi i Moraves se Eperme. Keshtu thuhet edhe per Kabashin e Hasit te Prizrenit. Ndersa ne Shqiperi kemi: Blinishti i Kushnenit (Mirdite), dhe Blinishti i Zadrimes. Kemi edhe toponimin: Kisha e Shllisë ne Blinisht.
Me Blinishtin e Pukes jane familja e Delive disa thone edhe te Dakëve.
Rrapja (Rrypë , Hadroj , Buhot)
Rrapja ndodhet ne lindje te Pukes. Me pare aty kalonte nje pjese e rruges se karvaneve. Tradita tregon se ne " Fushen e Kalit " kullosnin dhe ushqeheshin kuajt e karvaneve. Ne dokumentet Osmane ky vendet shfaqet me emrin Rab - Raba (1529) dhe kishte 6 zjarre (shtepi). Ne vitin 1571 u shenuan po aq shtepi, ndersa ne vitin 1591 aty kishte 35 zjarre. Tregohet se ne vitin 1571 aty kishte zen vend ne ' Livadh te madh ' nje qefali (kefali)' i quajtur Gjin Kabashi. Shtepia e tij ishte e veçuar me 20 zjarre (S.Pulaha). Sa i takon emrit te Rrypes , banoret e sotem thone se vjen nga : "Rryp toke" dmth; nje pjese toke" Familjet qe mbahen mend prej 8 brezash jane: Hajdarajt , Bitoshë, Kuka dhe Qypaj.
Per Rrypen thuhet se tek vendi i quajtur " Akol " (Okol) ka qene nje geshtenje mbi 300 vjeçare ku paska pas burime uji te bollshem. Aty paskan ardh te etur nje karvan osman, por vendasit nuk i paskan len duke i perzan. Osmanet (Turqit) i paskan nem duke thene: "Kurre uje aty mos dal" dhe koha tregoj shterimin e ujit. Uji i burimit shkoi tek lagjia posht e quajtur ' Pushtri ' ndersa Rrypa ngeli pa ujit e bollshem qe dikur kishte pas.
Ne Rrape jane Kadanët te cilet jane aty para Furrikajve dhe Memajt. Ne vitin 1591 nder te tjere jepen te dhena per 2 familje myslimane. I pari qe pranoi islamin ishte Asan Gjoni prej Hadrajve. Nga ketu ngeli toponimi "Ara e Asan Gjonit". Thuhet se para 300 vitesh u shperngulen ne Turqi rreth 20 shtepi.
Buhoti
Thuhet se eshte vendbabim i hershem duke e lidh me emrin e Shën Ilinë (Eljasi). Dikur thuhet se ka lulezuar zeja e tabakeve dhe perpunimi i baltes. Emrin Buhoti thuhet se e mori prej Prronit Bots dhe Hija e Bots. Tregohet se ne Buhot paska qen nje njeri i pasur i cili quhej Shpjetri. Per kete eshte edhe toponimi "Kisha e Shen Shprejtrit (Pjetrit)". Aq fam kishte sa edhe fshati Dardh thoshin: "Ktu asht kisha Shpal e Shpjeter".
Buhoti u formua si fshat ne vitin 1960. Ne qender te fshatit kemi Djegajt dhe Prendi, Memaj , Kokaj dhe Koc.
Hadroj
Jane bijt e Hader Lekes te cilet u shtuan dhe per kete jane toponimet: "Kroni i Hajder Uks", "Vija e Hadrojve" (sot vija e Lazergjonve), "Ara e Kadri Syls" e bler ne fund te shk XIX prej Idrizkve (Hoxha , Pezhve, Puka sot e Ymer Hoxhes), "Shpati Ars Tabakut" , "Gryka e Alise (Ali Hadrojit) etj per te vijuar me toponimet e tjera te Buhotit si: "Kodra e Buhotit".
Te paret qe u shperngulen prej Buhotit ishin Hadrosjit duke u vendos ne Breg te Kabashit , ne anen e malit te Gomines ishin Uke Kurti ku sipas brezave ky shkon deri tek Çel Kuka (1750)...
Fshati Micoj
Kur Kabashasit u vendosen ne Micoj gjeten Micin dhe Cakajt. Cakajt ishin bujk te Hoxhe Puka (Dizdari), ndersa Mici mund te ishte Cakajve dhe nga ketu fshati mori emrin Mic =Micoj p.sh sic kemi rastin Nushi (Nue/Ndoj) lagjes Nushaj e Bici , Bicajve. Per te vijuar me emrat Zmjali (Ismaili), Cufaj , Selimaj dhe Ahmetaj.
Tek Musajt (Musa) jane dy dege: Demusaj dhe Musajt. Musajt vendosen ne Micoj pasi shiten token ne Nushaj (e bleu Nush Laska). Qe atehere vendi i bler i ngeli emri Nushaj. I pari i Nushit i quajtur Pal Lleshi erdh bujk te Musajt rreth vitit 1780. Ne fshatin Micoj njihet Dem Musa (Kabashas) pasi dera e tij ishte Vojvod e fis Kabashi (Qaf Ali). Kur veziri i Shkodrss e theriste ate , i thoshte: "Urdho mixha Dem!" kjo ne shenje respekti. Veziri i besoi atij te ndertoj Uren e Vaspasit mbi Dri. Lundruesit me trap te Vaspasit iu luten qe uren ta ndertonte kah Kalimashi dhe Mixha Dem ashtu beri. Per kete nder burrat e Vaspasit iu zotun se dera e tij brez mbas brezi "do kalojne falas". Kete zotim e mbajten. Per Dem Musajt e Kabashit Elez Sadiku (Musaj , Micoj) ka thene: "Te mixhes Dem (Demusajt) jane te Idriz e Zenuk Kadrise qe u largun ne Kosove, Gjyrokovk (Gurakoc?). Te Brahim Muslise , qe ishin ne lindje te Cufajve (sot shkolla) jane dege e Demusajve te Kabashit pra te mixhes Deme. Ne te Kurt Muses jemi te xhamia." Mehmet Bajram Kopani tregon: "Kohen e Idriz Kadrise ajo dere arriti ne 100 vet." Kishin kullen dhe jerevite. Para kulles ishin dy trungje lisi. Ne mbramjet e veres uleshin ne njerin lis 30 burra e ne tjetrin po aq. Kishi lop e qe, si dhe 400 dhi e dele. Kishin buna ne afersi te Krrabit , te Podi i Shullanit dhe ne Smakell te Kodra Kabashit , mes Bicajt e Micoj. Ishin nder me te fortit ne Kabash."
Kjo familje shkone mir me Shehun e Lumes por qellon te prishen me te dhe Shehu i nem duke thene: "Paskeni dal rruge he shkofshi ntalmit fare!" Me vone pasardhesit e Dem Muses , Idriz Kadria ra ne gjak. Ne pak vite u ban 18 vrasje dhe plagosje. Pas nderhyjes se krereve te Pukes per shuarjen e hasmerise me Lumbardhin doli se Idriz Kadria kishte vra 6 burra me shume, ndaj duhesh ta lante me demshperbim, gjasht gjaqe per 6 qese. Per ta la , ai shiti 400 dhi e delet e tij , si dhe pjesen me te madhe te gjedheve si dhe disa toke te shperndara, duke la keshtu gjaqet. Sipasoj e pasksimit te meshkujve por edhe te shtimit te varferise , Idriz Kadria mori te afermit dhe u largua per ne Dardani duke u vendos ne Gjurakoc te Pejes. Edhe atje me pushtimin sllave , nje pjese tyre shkuan u larguan duke u vendos ne Durres dhe Fier . Vendi ne Shqiperi u caktoi Mbreeria e Zogut I-re. Nga kjo dere ne Kabash i fundit qe mbeti ishte Dash Kamber Selmani (Dashi 1910 , Kamberi 1860, Selmani 1830).
Fshati Micoj eshte i njohur per luften kunder pushtuesit sllav. Ne fshatin Micoj eshte e njohur Keshtjella e Micojit , Kalaja Qytetes.
Ziu ishte familje e amdhe me mbiemrin Ziu=Zezë duke e lidhur vjetersin e tyere me disa geshtenja te moçme nen rrafshin e Koder Zhubit, ne anen jugore te Kabashit te quajtur Prezezet.
Zhubi i Kabashit la pas nje familje fisnike prej te ciles vazhduan ne shekuj dhe qe vazhdojne deri vone me Dizdarin e Pukes dhe Zotnit e Kryeziut te Pukes , te cilet u ben musliman. Tradita ruan kujtime per vellezerit Pal dhe Boç Ziu. Ata jetonin ne gruke Kabash. Qetesia e tyre u trazua per shkak te mospajtimeve me Lek Dukagjinin kur Leka u shfaqe ne Blinisht. Leka u vendos aty ne vendin e quajtur "Saraj" . Nuk dihet se sarajet ishin aty apo i ndertoi Leka. Pasi Leka u vendos, iu vuri syrin pronave te Pal e Boç Ziut duke i bere te tija... Ne Kabash ne maje te kodres ne forme trekendeshi ndodhet Kalaj e Lekes.
Familja Manushi
Dikur shtepi e madhe , por sipasoj e nje semundje u paksua. Disa thone: Nje pjese familjes ra ne Shkoder nga aty ne vendet e tjera Ilire deri ne Itali. Ende edhe sot ne Kabash kane ngel toponimet si: Mulliri i manushit, ara e manushit etj.
Sipas Muhamet Barxhanit (Kabashas) quhet Mulliri i Manushit pasi u ndertua nga ato dhe ndodhet ne token e Manushit. Ndryshe nga vllaznit e tjere, sot ne Kabash eshte vetem nje familje Manushit , prai Zef Manushi. Zefi eshte djali i Nojes i cili u rrit jetim. Ai ka pas per bashkeshorte Lulen...
Familja Gjeraj
Edhe kjo familje thuhet se ishte vendase ne Kabash por ajo u shua si thone; doli fare.
Familja Leka - Kater vellezerit
Kabashi u popullua sidomos nga kater djemt e Lek Kolonjes (po ashtu Kabashas) te cilet quheshin: Kokë , Qafë , Lush dhe Hadër Leka.
1. Kokë (Koka) Leka vella i madh. Ne kete vllazni bejne pjese: Kabash , Buhot , Bicaj , Rrape , Dardhe dhe Mziu (Koka , Biba , Mema , Djegaj , Bicaj , Kocaj , Qypaj etj). Ne lagjen Kokoaj banonin: Ndrekaj (ne Bicaj) , me to u mbeshtet Koca , prej te cileve ngelen toponimet: "Mali i Koc dhe Guri Koc" , Ndokaj , Filaket (ne Kokaj , Paldedajt me Shytajt dhe Perlleshi jane kusherinje me Kokoajt). I pari i Filakeve ka qene bari , prej ku ngeli toponimi: "Hija e Filakut dhe Mjacat e Filakut." Filaket shkojne deri ne vitin 1680. Nje pjese e Kokajve dhe Bibajve u vendosen ne Dardhe , Mzi dhe Memaj.
2. Qafë (Qaf Aliaj) Leka vella i dyte. Kjo ka qene vllaznia me e forte pasi arriten te jene te pare ne tre pleq fisi, tre kren veziri etj. Ne kete vllazni bejne pjese: Kabash , Puke , Meçe , Rrape etj (Kopani , Llukë , Demaj , Ahmetaj , Cinë, Cufaj , Furrikaj, Krovë etj). Ka edhe dia te tjere qe ju mbeshteten Qafaliajve. Shume prej Qafaliajve migruan ne Dardani (Gjakove, Peje e Prizren), Shkoder, Raguze deri ne Turqi etj.
3. Lush Leka (Lushaj) vella i trete. Ne kete vllazni bejne pjese: Kabash , Puke , Bicaj , Kashnjet , Zadrim, Lezhe, Dardani , Rraguze etj.
4. Hadër Leka (Hadroj) vella i vogel. Ne kete vllazni bejne pjese: Kabash (breg) , Buhot, Rrape, Rrypë, Has, Ulqin , Dardani etj.
Familja Gazulli
Para pushtimit Osman kjo familje u vendos ne Kabash pasi u detyruan te largohe nga vendbanimet e tyre ne Nish per ti shpetuar ndjekjeve sllave. Me kalimin e kohes kjo familje kaloi ne Mirdite (Kashnjet), Zadrim, Lezhe , Shkoder etj. Disa nga kjo familje mbajten mbiemrin Gazulli , ato ne Lezhe ngase u ben mysliman mbajten mbiemrin Danaj, por kishte nga atoq e mbajten mbiemrin Kabashi. Ka nga kjo familje qe kaluna ne Dardani , madje deri ne Presheve e Kaçanik. Familja Gazulli permenden ne vitin 1301 ku per shejkuj bejn emer te madhe brenda dhe jasht madje deri ne Raguze , Itali dhe Hungari. Ata u vun ne sherbim te vendit ku permenden: Gjin Gazulli , Gjon , Pal dhe Andrea Gazulli. Kaq shume e mbeshteten Skenderbeun sa njerezit i moren per kusherinje te tij. Ndihmen me te madhe e dhane ne diplomaci duke mbrojtur interesat e vendit te tyre amë.
Sipas teologut dhe studiuesit Nikoll Gazulli (lindur ne Dajç te Zadrimes ne vitin 1895-dhe vdiq ne Shkrel me 1946. Nikolla ka qen prift ku pas lirimit nga burgu i Gjirokastres ne 1930 sherbeu si famullitar ne Shkrel te Maslise se Madhe , ne Boge , Kastrat etj) i cili bototi dy vepra: "Fjalorth i ri" - (fjale te radhe te perdorura ne Veri te Shqiperise) dhe "Fjalori i Onomastikes" ki shkroi edhe per Kabashin e Pukes. Me veprat e tij ai ka sjell te dhena me interes te veçante per Kabashitn, ku gjen shpjegim edhe origjina e Gazulloreve prej Kabashit te Pukes per te cilet ai shkruan: "Gazulli, vllazni me fis prej Lushajsh te Kabashit te Pukes." kjo sipas gojedhenes qe ruhet ne Mirdite (Kashnjet).
Kabashasit brenda treves dhe me gjërë
Kabashasit jane te shrire ne shume vende te rrethit Puke duke krijuar keshtu vendbanime apo fshatra te tjere te cilat ju paraqesh shkurtimisht si me poshte vijon:
Pukë
Me perjashtim te familjes autoktone te Pukes si: Zotnit, Dizdari e familjet e tjera qe po ashtu ishin prej Kabashut populluan vendin. Ashtu siç jane edhe sot pershembull Laçajt e Pukes. Laçi shkonte mir me kusherinjet si Preçajt , por edhe me Zotnit (mysliman). Laçajt e Pukes çdo here ruajten origjinen e tyre prej Kabashit te Pukes. Me konkretisht te vellaut Lushaj. Preçajt thone se jane kusherinje me Laçajt dhe se u perkasin dy vellezerve: Preçi dhe Laçi.
Ne kohen e Isuf Laçit te pare , ishte familje e madhe, i biri i quajtur Ismail u ba i njohur shume. Ismaili pasi mori mesime ne mejtepin e xhamise se Koder Hanit u ba Kajmekam per 12 vite ne Kaçanik te Kosoves. Familja e Isuf Laçit arriti te kishte 40 pjestar dhe 10 pushke, kishin blektori te madhe deri ne 300 dhi dhe po aq dele, dhe 20 lop e qe. Mbas Zotnis ato ishin te dytet , or me vone kerkuan te beheshin te pare, Vojvode , pra Krer te Pukes , dhe Zotnia pranoi.
Hungarezi Frnac Baron Nopça (4) shkruan: "Fiset e Veriut te Shqiperise rreth vitit 1416 permenden si emra fshatrash. Keshtu , para Osmaneve ne fshatra kishte familje feudale." Perveç shtimit natyral te popullsise, fshati Kabash i Pukes rreth vitit 1500 u populla edhe me shume , kjo per shkak te migrimeve te shumta qe erdhen nga viset e tjera Ilirie. Per origjinen e fshatit Kabash - Puke kane shkruar shume studiues , kronikan , klerik dhe historian te ndryshem. Ne vijim ju paraqesh shkurtimisht disa nga me te njohurat:
1. Nje pjese Kabashit eshte me origjine nga Kolonja ku Lek Kolonja paska migruar nga jugu i Shqiperise per ne veri derisa u vendos nder te tjera edhe ne Kabash te Pukes. Prandaj kater vellezerit e ardhur nga Kolonja kane mbiemrin Lekë. Pra behet fjale per: Kokë (Koka disa thone se nga ky emer ka dal mbiemri Koka , Kukaj), Qafë (Qafali , Kopani etj), Lush (Lushaj) dhe Hadër (Hadroj etj) Leka.
2. Nje pjese e Kabashit jane prej Nishit , rrjedhimisht prej Kabashit te Vendit te Prizrenit , por ky mendim nuk eshte shume i pranuar nga Kabashasit e Pukes , ndryshe nga ato te Kabashit te Vendit sepse Kabashasit e Pukes brez pas brezi mbaj mned origjinen e tyre autoktone si dhe origjinen e kater vellezerve nga Kolonja te cilet thuhet se u shperngulen nga aty pasi shtepit e tyre u pushtuan nga gjarperinjte dhe fshati u be i pabanuar. Disa thone se u shperngulen per shkak te gjakmarrjeve. Ndersa disa te tjere thone se u shperngulen per shkaqe ekonomike pasi veriu ishte zhvilluar shume si pasoj e tretise mes Shkodres dhe Dardanise.
3. Disa thone se: Djemt e Lek Kolonjes migruan per shkak te luftimeve qe zhvilloheshin mes dy kishave , e disa thone per nje jete me te mire.
4. Ndersa disa te tjere thone se migruan per shkak te gjakmarrjeve.
5. Ndersa nje mendim tjeter thote se: Migruan per shkak te pushtimit Osman duke u mbeshtetur tek Franc Baron Nopça i cili shkruan: "Te dhenat me te vjerea midis 1300 - 1400 tregojne per ardhje gjindesh (njerez) nga Shqiperia e Jugut. Nje rryme populli qe eshte per tu kuptu si rrjedhim i pushtimit te Shqiperise jugore nga Osmanet (Beteja e Beratit viti 1383). Nje popullim i pjesshem ndodhi ne Dukagjin (ne zonen e Pukes dhe me gjere) rreth viti 1430-1480 nga bregu i detit. Kjo gje ndodhi edhe kur vdiq Skenderbeu si dhe kur u pushtua Shkodra dhe kalaja e Drishtit nga Osmanet.
Migrimi i fundit per ne Veriun e Shqiperise shfaqet ne vitet 1520, 1550 , 1590 qe bashke rastin e Bosnjes ka ndiku per nje zhvendosje popullate..."
Sido qe te jete , eshte fakt se: Kabashi kudo ndodhur kan nje lidhje fisi.
Para ardhjes se perandorise Osmane , vendet Ilir dhe jo vetem qen pushtuar nga Romaket , Helenet , dyndjet Sllave dhe Bizanit. Çdo pushtues solli me vete kulturen dhe besimin e tyre, por vendasit Ilir perfshir ketu edhe Kabashin e Pukes dhe Kabashin e Vendit nuk braktisen traditen e hershme , ate te besimit pagan. Besimi pagan tek Iliret sic eshte Kabshi etj gjen vende dhe toponime qe i perkasin paganizmit te hershem. Pershembull ne krahinen e fisit te Kabashit Puke dhe jo vetem paganizmi dominonte jeten e perditshme. Edhe sot zona te ndryshme te Pukes vazhdojne te permendin "orët" , madje eshte edhe shprehja: "Filanit i ka dek ora" apo "e ka lan ora". Ora tek banoret e hershem eshte dicka e madhe apo e bekume, dhe si rezultat filani nuk mund te bej perpara (nuk ka per te pas jete te mire etj nese e len 'ora').
Blinishti
Familje fisnike dhe Princore. Permendet si familje qe nga gjysma e dyte e shek.XI deri ne gjysmen e pare te shek. XIV. Per rreth tre shekuj kjo familje beri emer ne historin e Shqiperise. Kjo familje vjen nga zonat malore, ku pushteti i tyre mbeshtetej kryesisht ne lidhje gjaku e fisnore. Historiani Gaspër Gurakuqi jep mendimin se: Blinishti e ka zanafillen ne Blinisht te Kabashit te Pukes (ketu kemi toponimin Fusha e Blininishtit). Per kete vned ka gojdhena dhe legjenda qe e lidhin me Lek Dukagjinin. Aty thuhet se u ndertuan "Sarajet". Ne kete vend kishte pem dhe kroje te ftohtë. Prej aty para 3 apo 4 shekujsh jane vendos ne verilindje te Prizrenit ku formuan fshatin me emrin Kabash. Me pas disa prej tyre lan Kabashin e Prizrenit dhe themeluan Kabashin ne Viti, pra Kabashi i Moraves se Eperme. Keshtu thuhet edhe per Kabashin e Hasit te Prizrenit. Ndersa ne Shqiperi kemi: Blinishti i Kushnenit (Mirdite), dhe Blinishti i Zadrimes. Kemi edhe toponimin: Kisha e Shllisë ne Blinisht.
Me Blinishtin e Pukes jane familja e Delive disa thone edhe te Dakëve.
Rrapja (Rrypë , Hadroj , Buhot)
Rrapja ndodhet ne lindje te Pukes. Me pare aty kalonte nje pjese e rruges se karvaneve. Tradita tregon se ne " Fushen e Kalit " kullosnin dhe ushqeheshin kuajt e karvaneve. Ne dokumentet Osmane ky vendet shfaqet me emrin Rab - Raba (1529) dhe kishte 6 zjarre (shtepi). Ne vitin 1571 u shenuan po aq shtepi, ndersa ne vitin 1591 aty kishte 35 zjarre. Tregohet se ne vitin 1571 aty kishte zen vend ne ' Livadh te madh ' nje qefali (kefali)' i quajtur Gjin Kabashi. Shtepia e tij ishte e veçuar me 20 zjarre (S.Pulaha). Sa i takon emrit te Rrypes , banoret e sotem thone se vjen nga : "Rryp toke" dmth; nje pjese toke" Familjet qe mbahen mend prej 8 brezash jane: Hajdarajt , Bitoshë, Kuka dhe Qypaj.
Per Rrypen thuhet se tek vendi i quajtur " Akol " (Okol) ka qene nje geshtenje mbi 300 vjeçare ku paska pas burime uji te bollshem. Aty paskan ardh te etur nje karvan osman, por vendasit nuk i paskan len duke i perzan. Osmanet (Turqit) i paskan nem duke thene: "Kurre uje aty mos dal" dhe koha tregoj shterimin e ujit. Uji i burimit shkoi tek lagjia posht e quajtur ' Pushtri ' ndersa Rrypa ngeli pa ujit e bollshem qe dikur kishte pas.
Ne Rrape jane Kadanët te cilet jane aty para Furrikajve dhe Memajt. Ne vitin 1591 nder te tjere jepen te dhena per 2 familje myslimane. I pari qe pranoi islamin ishte Asan Gjoni prej Hadrajve. Nga ketu ngeli toponimi "Ara e Asan Gjonit". Thuhet se para 300 vitesh u shperngulen ne Turqi rreth 20 shtepi.
Buhoti
Thuhet se eshte vendbabim i hershem duke e lidh me emrin e Shën Ilinë (Eljasi). Dikur thuhet se ka lulezuar zeja e tabakeve dhe perpunimi i baltes. Emrin Buhoti thuhet se e mori prej Prronit Bots dhe Hija e Bots. Tregohet se ne Buhot paska qen nje njeri i pasur i cili quhej Shpjetri. Per kete eshte edhe toponimi "Kisha e Shen Shprejtrit (Pjetrit)". Aq fam kishte sa edhe fshati Dardh thoshin: "Ktu asht kisha Shpal e Shpjeter".
Buhoti u formua si fshat ne vitin 1960. Ne qender te fshatit kemi Djegajt dhe Prendi, Memaj , Kokaj dhe Koc.
Hadroj
Jane bijt e Hader Lekes te cilet u shtuan dhe per kete jane toponimet: "Kroni i Hajder Uks", "Vija e Hadrojve" (sot vija e Lazergjonve), "Ara e Kadri Syls" e bler ne fund te shk XIX prej Idrizkve (Hoxha , Pezhve, Puka sot e Ymer Hoxhes), "Shpati Ars Tabakut" , "Gryka e Alise (Ali Hadrojit) etj per te vijuar me toponimet e tjera te Buhotit si: "Kodra e Buhotit".
Te paret qe u shperngulen prej Buhotit ishin Hadrosjit duke u vendos ne Breg te Kabashit , ne anen e malit te Gomines ishin Uke Kurti ku sipas brezave ky shkon deri tek Çel Kuka (1750)...
Fshati Micoj
Kur Kabashasit u vendosen ne Micoj gjeten Micin dhe Cakajt. Cakajt ishin bujk te Hoxhe Puka (Dizdari), ndersa Mici mund te ishte Cakajve dhe nga ketu fshati mori emrin Mic =Micoj p.sh sic kemi rastin Nushi (Nue/Ndoj) lagjes Nushaj e Bici , Bicajve. Per te vijuar me emrat Zmjali (Ismaili), Cufaj , Selimaj dhe Ahmetaj.
Tek Musajt (Musa) jane dy dege: Demusaj dhe Musajt. Musajt vendosen ne Micoj pasi shiten token ne Nushaj (e bleu Nush Laska). Qe atehere vendi i bler i ngeli emri Nushaj. I pari i Nushit i quajtur Pal Lleshi erdh bujk te Musajt rreth vitit 1780. Ne fshatin Micoj njihet Dem Musa (Kabashas) pasi dera e tij ishte Vojvod e fis Kabashi (Qaf Ali). Kur veziri i Shkodrss e theriste ate , i thoshte: "Urdho mixha Dem!" kjo ne shenje respekti. Veziri i besoi atij te ndertoj Uren e Vaspasit mbi Dri. Lundruesit me trap te Vaspasit iu luten qe uren ta ndertonte kah Kalimashi dhe Mixha Dem ashtu beri. Per kete nder burrat e Vaspasit iu zotun se dera e tij brez mbas brezi "do kalojne falas". Kete zotim e mbajten. Per Dem Musajt e Kabashit Elez Sadiku (Musaj , Micoj) ka thene: "Te mixhes Dem (Demusajt) jane te Idriz e Zenuk Kadrise qe u largun ne Kosove, Gjyrokovk (Gurakoc?). Te Brahim Muslise , qe ishin ne lindje te Cufajve (sot shkolla) jane dege e Demusajve te Kabashit pra te mixhes Deme. Ne te Kurt Muses jemi te xhamia." Mehmet Bajram Kopani tregon: "Kohen e Idriz Kadrise ajo dere arriti ne 100 vet." Kishin kullen dhe jerevite. Para kulles ishin dy trungje lisi. Ne mbramjet e veres uleshin ne njerin lis 30 burra e ne tjetrin po aq. Kishi lop e qe, si dhe 400 dhi e dele. Kishin buna ne afersi te Krrabit , te Podi i Shullanit dhe ne Smakell te Kodra Kabashit , mes Bicajt e Micoj. Ishin nder me te fortit ne Kabash."
Kjo familje shkone mir me Shehun e Lumes por qellon te prishen me te dhe Shehu i nem duke thene: "Paskeni dal rruge he shkofshi ntalmit fare!" Me vone pasardhesit e Dem Muses , Idriz Kadria ra ne gjak. Ne pak vite u ban 18 vrasje dhe plagosje. Pas nderhyjes se krereve te Pukes per shuarjen e hasmerise me Lumbardhin doli se Idriz Kadria kishte vra 6 burra me shume, ndaj duhesh ta lante me demshperbim, gjasht gjaqe per 6 qese. Per ta la , ai shiti 400 dhi e delet e tij , si dhe pjesen me te madhe te gjedheve si dhe disa toke te shperndara, duke la keshtu gjaqet. Sipasoj e pasksimit te meshkujve por edhe te shtimit te varferise , Idriz Kadria mori te afermit dhe u largua per ne Dardani duke u vendos ne Gjurakoc te Pejes. Edhe atje me pushtimin sllave , nje pjese tyre shkuan u larguan duke u vendos ne Durres dhe Fier . Vendi ne Shqiperi u caktoi Mbreeria e Zogut I-re. Nga kjo dere ne Kabash i fundit qe mbeti ishte Dash Kamber Selmani (Dashi 1910 , Kamberi 1860, Selmani 1830).
Fshati Micoj eshte i njohur per luften kunder pushtuesit sllav. Ne fshatin Micoj eshte e njohur Keshtjella e Micojit , Kalaja Qytetes.
Fshati Bicaj
Per Bicajt thuhet se Mici dhe Bici u shkeputen prej Kabashit dhe u vendosen ne skaj te Kabshut ku themeluan vendbanimin me emrine e tyre. Prej vllaznis se Micit u formua fshati Micoj ndersa prej vllaznis se Bicit u formua fshati Bicaj. Shume prej kesaj vllaznie migruan ne Shkoder etj.
Fshati Dardhë
Studiuesit thone se fshati Dardhe i Pukes eshte banuar qe ne lashtesi duke e lidhur me emrin e Hanit pre ketu me emrin e popullit Dardan. Ne dokumentet Osmane ky fshat permendet me emrin Darda. Sipas studiuesve kete e deshmon edhe prania e nje Keshtjelle si dhe Udha e Hershme. Per kete Keshtjelle Gjon Karma thote: "Gjen Kalan e Leks maje njaj kodre (Koder Shaban) ne te djathte, si roje Drini. Bri kesaj kalaje asht Qebiku i Poshtem. Ndersa rruga e hershme qe lidhte Tejdrinen me Dardhen vazhdon te kujtohet."
I pari qe u vendos ne Dardhe prej Kabashit te Pukes ishin prej vllaznis se Kokës. Nga kjo vllazni ishin: Gjokë Marku , Pepë Marku dhe Pal Marku. Ketu vllaznit e Kokes kan keto mahall: Çelaku , Margjeçi dhe Selmani. Po ashtu kemi dhe vllaznin e Biba te cilet ne breza shkojne tek i pari i tyre i quajtur Bib Kabashi (1650). Te Bibës thone se jane 5 vllazen: Pal Biba, Prek Biba , Gjek Bina, Pep Biba etj. Koka dhe Biba kan sebashku 6 pleq te cilet zgjidhnin hallet brenda fshatit.
Kuvendi i Dardhes mblidhej ne Kodrak te Shen Kollit. Sipas shenimeve te Gjon Karmes me 1923 shkruan se: "Dardha bahet kund 60 shpi , te tana katolik, fis me Kabashin , dhe ndahet ne 9 lagje: Merçeli , Gjokaj , Pepaj , Qebiku i Eper , Qebiku i Poshtem , Kodra e Gjekës, Pirraçi dhe Negel."
Ne vitin 1980 fshati Dardhe arriti deri ne 300 familje, Ne krijim e bajrakut, Dardha iu la Thaçit. Ne Sofer pas Thaçit vinte Berisha, pastaj Dardha po te ishte Kabashi i Pukes , ne krye te Sofres apo vendit sigurisht ulej Kabashi i Pukes fis i pare dhe bajrak i pare.
Kabashasit ne Iballe dhe Mzi
Ne fshatin Iballe Kabash jane Zotnit e fshatit Iballe. Ato jane te vendosur ne krye te fshatit rreth xhamise se fshatit Iballe. Fshati Mzi eshte ka dy fise: Kabash dhe Thaç.
Kabashi ne trevat e tjera Shqiptare
Ne trevat e tjera Shqiptare: Dardani (Kosove) veçanarisht ne: Kabashi i Vendit - Korisht, Prizren , Kabashi i Moraves se Eperme, Kabashi i Hasit etj. Kabashas ka edhe ne: Gjakove , Peje (Istog , Gurakoc) , Viti , Kaçanik , Drenicë etj.
Kabashi i Vendit - Prizren
Sipas studiuesve Kosovar , Kabashi i Vendit ne Prizren eshte origjina e Kabashasve te tjere. Ne vitin 1348-1355 mbreti serb Dushani , Kabashin e Vendit e quajti Sveti Peter, ndersa Osmanet e quajten Hamidije. Sllavet ne kohen e dinastise se Nemjaqeve trashegimin autoktone Ilire - Dardane - Shqiptare e pervehtesuan si trashegimi te tyre serbe, dhe vendbabimeve u ndryshonin emertimet, ku fshatin Kabash i vendit e quajne "Sveto Petar Korishki". Per shkak te lutimeve me shkijet (disa permendin kohen e ndarjes se kishes) ata u larguan deri ne jug te Shqiperise , pikerisht ne Kolonje ku krijuan nje fshat me te njejtin emer, Kabash. Me vone disa nga ato kthehen ne veriun e Shqiperise ku u vendosen ne Kabash te Pukes (Shen Pal). Nga aty nje pjese vllaznis se Hader Lekes dhe me vone nje pjese vllaznive te tjera migroi ne Dardani. (Ne Koroish ka lagje qe quhen: Kukaj duke e lidhur me emrin Kok Leks).
Ata qe u larguan nga Kabashi i Pukes u vendosen ne tikat e Iljaz Ages se Prizrenit.
Ne kohen e sundimit Osman , Kabashi regjistrohet ne Muhasebi-i Vilayet-i i Rumelis , Sanxhaku i Prizrenit i vitit 1530 me emrin " Isveti Petri ". Ndersa ne vitin 1541 ky vendbanim permendet ne Sanxhakun e Dukagjinit i shenuar me emrin Shen Pjetri , po ashtu ne vitin 1591 shenohet te kishte 10 shtepi. Ne salnamet e Vilajetit te Kosoves te vitit 1886 (1314) dhe 1900 (1318) eshte regjistruar me emrin "Sveti Petri"
Sallavu Nemja ishte vellau i Tihimirit i cili qe vendos sundimtar nga perandori bizantin Monojl Komneni. Tihomiri isht kundershtar i vellaut te vogel pra Nemjes , por Nemja ne vitin 1170 e rrezon nga froni Tihomirin. Kjo gje bere qe ne vitin 1170 Perandoria Bizantine Komneni te sulmoj Nemjen. Ky i fundit largohet duke u stregu ne male dhe pas vdekjes se Perandorit Bizantin Manojl 1180, Nemja nis luften per pushtet brenda Perandorise Bizante. Bizanti kishte hyre ne nje krize te thell, gje te cilen e shfrytezoi Nemja duke zgjeruar keshtu kufijt e tij ne dem te trojeve etnike Shqiptare me Rafshin e Kosoves, Dukagjinit etj. Me ramjen e Bizantit filluan luftrat ballkanike. Bullgaria , Sllavet (Serbia) , Epiri dhe Arberi. Ne kete kohe Arberia udhehiqej nga Gjini , i biri i Progonit. Ne 1204 Prizreni , Ohri dhe Shkupi u sunduan nga Bullgaret , ndersa ne vitin 1214 Prizrenit u sundua perseri nga sllavet (serbet). Ne kete kohe mbreti i Sllave (Serb) u shpall djali i dyte i Nemjes , Stefani. Dy vite me vone 1219 kisha sllave behet e pavaur , ku arqipeshkvi i i pare behet djali i trete i Nemjes, Rastkoja i njohur tek sllavet me emrin Shen Sava (Sveti Sava). Ne vitin 1372 Prizreni dhe disa troje te tjera Shqiptare u udhehoqen nga Prinipata e Shkodres qe sundohej nga Gjergj Balshaj. Vala me e madhe e shpernguljeve me terror dhe dhune te popullates autoktone Shqiptare ka ndodhur sidomos ne kohen e pushitimit sllav te Nemajës pastaj atij te Stefanit ku permend shpenguljen masive te Shqiptareve ne Nish, per te vijuar me: Leskoc , Prokuples , Kurshumlis , Vranjes, Shkupit , Tetoves, Gostivarit dhe territorin e Kosoves se sotme.
Te dhenat e gjenealogjise se familjeve te Kabashit te Vendit tregojne keto lagje: Rexhaj , Muçaj , Bobaj , Ukmiri , Ahmetaj , Dullaj , Dakaj , Memaj , Kukaj , Balaj dhe Hoxhaj. Nje pjese jo e vogel e historianeve thone se: Kabashi i Pukes eshte vendbanim i lashte Iliro - Arberore prej te cilit eshte origjina e gjithe Kabashasve. Mirepo ne shkrimet e tij Nikoll Gazulli (lind ne Dajç , Zadrim 1895 dhe u pushkatua ne 1946) per Kabashin nder te tjera shkruan: "Kabashasit e kan preardhjen nga Nishi , prej qytetit Thrakas - Kabesos . Kabashasit erdhen ne veri kur ata kishin lidhje me Ali Pash Tepelenen ku u njohen me Kolonjen. Gazulloret fis prej Lushajve te Kabashit te Pukes thone se jane te ardhur prej Nishit. Vetem emri Kabash qon tek qyteti Thrak , Kabesos. Mundet qe ky emer te mbuloj ate te fisit te Beseve qe me sa duket jane pasardhes te Thrakeve te moçem, nder te cilet fisi i Beseve gjender afer Nishit ne shek IV-te eres se re. Ndersa Kabashet ne Gramsh , Has e Prizren mund te jene prej Kabashit te Pukes.
Perveç ketyre vendeve Kabashasit i gjen ne Gostivar, Mal te Zi (afer Bokes se Kotorrit) etj per te mos harruar shperndarjen tashme te Kabashasve ane e mban botes , nga lindja ne perendim. Nga Turqia ne Europe dhe deri ne Amerike.
Kabashi i Pukes origjin e gjithe Kabashasve ?
Nese e marrim te mireqen komandantin Aleksander Kabashi i cili permendet ne vitin 1107 , atehere me bindje mund te themi qe Kabashi jo vetem qe eshte vendbanim i hershem por Kabashi i Pukes eshte origjina e Kabashasve kudo ato qe ndodhen. Po ashtu nese bazohemi tek kerkimet arkiologjike verehen dy vendbabime te hershme: Kabashi i Pukes dhe Kbashi i Vendit - Prizren ku hasen kultet pagane Ilire, nga ku mund te themi se: "Ne lashtesi keto dy vende mund te kene ndar dhe sunduar te njejtin teritor te perbashket , dhe ishin fis princnor."
Edhe kujtesa popullore , brez pas brezi kane thene por dhe sot thone se: "Kabashi i Pukes eshte vendbaim i hershem." Disa historian per Kabashin kane shkruar: Kabashi eshte permend edhe ne vitin 1363 ku nje persohn quhej Nilo Kabashi (lexo: Girolamo Angelo Flacio me titull: "Ka vita di Giorgia Castriota" Venecia, v.1584, fq.166). Ne kohe Kristiane Kabashi u quajt me emrin Shen Pal. Ndersa ne vitin 1571 defterat , regjistrat Osman , Kabashin. Ndersa Kabashi i Vendit ne Prizren Osmanet e quajne Hamidije. Emri i Kabashit te Pukes u kthye perseri nga banoret e vendit ashtu sic ka qene: Kabash. Me kalimin e kohes per Kabashin kane shkruar: kronikan, klerik e studiues te ndryshem si: Frang Bardhi (vizitoi Puken , Kabashin etj ne vitin 1637), hartografi Françesko Marin Koronelli (Vendeik), ne vitin 1688 etj.
MIGRIMI I KABASHASVE
Per Bicajt thuhet se Mici dhe Bici u shkeputen prej Kabashit dhe u vendosen ne skaj te Kabshut ku themeluan vendbanimin me emrine e tyre. Prej vllaznis se Micit u formua fshati Micoj ndersa prej vllaznis se Bicit u formua fshati Bicaj. Shume prej kesaj vllaznie migruan ne Shkoder etj.
Fshati Dardhë
Studiuesit thone se fshati Dardhe i Pukes eshte banuar qe ne lashtesi duke e lidhur me emrin e Hanit pre ketu me emrin e popullit Dardan. Ne dokumentet Osmane ky fshat permendet me emrin Darda. Sipas studiuesve kete e deshmon edhe prania e nje Keshtjelle si dhe Udha e Hershme. Per kete Keshtjelle Gjon Karma thote: "Gjen Kalan e Leks maje njaj kodre (Koder Shaban) ne te djathte, si roje Drini. Bri kesaj kalaje asht Qebiku i Poshtem. Ndersa rruga e hershme qe lidhte Tejdrinen me Dardhen vazhdon te kujtohet."
I pari qe u vendos ne Dardhe prej Kabashit te Pukes ishin prej vllaznis se Kokës. Nga kjo vllazni ishin: Gjokë Marku , Pepë Marku dhe Pal Marku. Ketu vllaznit e Kokes kan keto mahall: Çelaku , Margjeçi dhe Selmani. Po ashtu kemi dhe vllaznin e Biba te cilet ne breza shkojne tek i pari i tyre i quajtur Bib Kabashi (1650). Te Bibës thone se jane 5 vllazen: Pal Biba, Prek Biba , Gjek Bina, Pep Biba etj. Koka dhe Biba kan sebashku 6 pleq te cilet zgjidhnin hallet brenda fshatit.
Kuvendi i Dardhes mblidhej ne Kodrak te Shen Kollit. Sipas shenimeve te Gjon Karmes me 1923 shkruan se: "Dardha bahet kund 60 shpi , te tana katolik, fis me Kabashin , dhe ndahet ne 9 lagje: Merçeli , Gjokaj , Pepaj , Qebiku i Eper , Qebiku i Poshtem , Kodra e Gjekës, Pirraçi dhe Negel."
Ne vitin 1980 fshati Dardhe arriti deri ne 300 familje, Ne krijim e bajrakut, Dardha iu la Thaçit. Ne Sofer pas Thaçit vinte Berisha, pastaj Dardha po te ishte Kabashi i Pukes , ne krye te Sofres apo vendit sigurisht ulej Kabashi i Pukes fis i pare dhe bajrak i pare.
Kabashasit ne Iballe dhe Mzi
Ne fshatin Iballe Kabash jane Zotnit e fshatit Iballe. Ato jane te vendosur ne krye te fshatit rreth xhamise se fshatit Iballe. Fshati Mzi eshte ka dy fise: Kabash dhe Thaç.
Kabashi ne trevat e tjera Shqiptare
Ne trevat e tjera Shqiptare: Dardani (Kosove) veçanarisht ne: Kabashi i Vendit - Korisht, Prizren , Kabashi i Moraves se Eperme, Kabashi i Hasit etj. Kabashas ka edhe ne: Gjakove , Peje (Istog , Gurakoc) , Viti , Kaçanik , Drenicë etj.
Kabashi i Vendit - Prizren
Sipas studiuesve Kosovar , Kabashi i Vendit ne Prizren eshte origjina e Kabashasve te tjere. Ne vitin 1348-1355 mbreti serb Dushani , Kabashin e Vendit e quajti Sveti Peter, ndersa Osmanet e quajten Hamidije. Sllavet ne kohen e dinastise se Nemjaqeve trashegimin autoktone Ilire - Dardane - Shqiptare e pervehtesuan si trashegimi te tyre serbe, dhe vendbabimeve u ndryshonin emertimet, ku fshatin Kabash i vendit e quajne "Sveto Petar Korishki". Per shkak te lutimeve me shkijet (disa permendin kohen e ndarjes se kishes) ata u larguan deri ne jug te Shqiperise , pikerisht ne Kolonje ku krijuan nje fshat me te njejtin emer, Kabash. Me vone disa nga ato kthehen ne veriun e Shqiperise ku u vendosen ne Kabash te Pukes (Shen Pal). Nga aty nje pjese vllaznis se Hader Lekes dhe me vone nje pjese vllaznive te tjera migroi ne Dardani. (Ne Koroish ka lagje qe quhen: Kukaj duke e lidhur me emrin Kok Leks).
Ata qe u larguan nga Kabashi i Pukes u vendosen ne tikat e Iljaz Ages se Prizrenit.
Ne kohen e sundimit Osman , Kabashi regjistrohet ne Muhasebi-i Vilayet-i i Rumelis , Sanxhaku i Prizrenit i vitit 1530 me emrin " Isveti Petri ". Ndersa ne vitin 1541 ky vendbanim permendet ne Sanxhakun e Dukagjinit i shenuar me emrin Shen Pjetri , po ashtu ne vitin 1591 shenohet te kishte 10 shtepi. Ne salnamet e Vilajetit te Kosoves te vitit 1886 (1314) dhe 1900 (1318) eshte regjistruar me emrin "Sveti Petri"
Sallavu Nemja ishte vellau i Tihimirit i cili qe vendos sundimtar nga perandori bizantin Monojl Komneni. Tihomiri isht kundershtar i vellaut te vogel pra Nemjes , por Nemja ne vitin 1170 e rrezon nga froni Tihomirin. Kjo gje bere qe ne vitin 1170 Perandoria Bizantine Komneni te sulmoj Nemjen. Ky i fundit largohet duke u stregu ne male dhe pas vdekjes se Perandorit Bizantin Manojl 1180, Nemja nis luften per pushtet brenda Perandorise Bizante. Bizanti kishte hyre ne nje krize te thell, gje te cilen e shfrytezoi Nemja duke zgjeruar keshtu kufijt e tij ne dem te trojeve etnike Shqiptare me Rafshin e Kosoves, Dukagjinit etj. Me ramjen e Bizantit filluan luftrat ballkanike. Bullgaria , Sllavet (Serbia) , Epiri dhe Arberi. Ne kete kohe Arberia udhehiqej nga Gjini , i biri i Progonit. Ne 1204 Prizreni , Ohri dhe Shkupi u sunduan nga Bullgaret , ndersa ne vitin 1214 Prizrenit u sundua perseri nga sllavet (serbet). Ne kete kohe mbreti i Sllave (Serb) u shpall djali i dyte i Nemjes , Stefani. Dy vite me vone 1219 kisha sllave behet e pavaur , ku arqipeshkvi i i pare behet djali i trete i Nemjes, Rastkoja i njohur tek sllavet me emrin Shen Sava (Sveti Sava). Ne vitin 1372 Prizreni dhe disa troje te tjera Shqiptare u udhehoqen nga Prinipata e Shkodres qe sundohej nga Gjergj Balshaj. Vala me e madhe e shpernguljeve me terror dhe dhune te popullates autoktone Shqiptare ka ndodhur sidomos ne kohen e pushitimit sllav te Nemajës pastaj atij te Stefanit ku permend shpenguljen masive te Shqiptareve ne Nish, per te vijuar me: Leskoc , Prokuples , Kurshumlis , Vranjes, Shkupit , Tetoves, Gostivarit dhe territorin e Kosoves se sotme.
Te dhenat e gjenealogjise se familjeve te Kabashit te Vendit tregojne keto lagje: Rexhaj , Muçaj , Bobaj , Ukmiri , Ahmetaj , Dullaj , Dakaj , Memaj , Kukaj , Balaj dhe Hoxhaj. Nje pjese jo e vogel e historianeve thone se: Kabashi i Pukes eshte vendbanim i lashte Iliro - Arberore prej te cilit eshte origjina e gjithe Kabashasve. Mirepo ne shkrimet e tij Nikoll Gazulli (lind ne Dajç , Zadrim 1895 dhe u pushkatua ne 1946) per Kabashin nder te tjera shkruan: "Kabashasit e kan preardhjen nga Nishi , prej qytetit Thrakas - Kabesos . Kabashasit erdhen ne veri kur ata kishin lidhje me Ali Pash Tepelenen ku u njohen me Kolonjen. Gazulloret fis prej Lushajve te Kabashit te Pukes thone se jane te ardhur prej Nishit. Vetem emri Kabash qon tek qyteti Thrak , Kabesos. Mundet qe ky emer te mbuloj ate te fisit te Beseve qe me sa duket jane pasardhes te Thrakeve te moçem, nder te cilet fisi i Beseve gjender afer Nishit ne shek IV-te eres se re. Ndersa Kabashet ne Gramsh , Has e Prizren mund te jene prej Kabashit te Pukes.
Perveç ketyre vendeve Kabashasit i gjen ne Gostivar, Mal te Zi (afer Bokes se Kotorrit) etj per te mos harruar shperndarjen tashme te Kabashasve ane e mban botes , nga lindja ne perendim. Nga Turqia ne Europe dhe deri ne Amerike.
Kabashi i Pukes origjin e gjithe Kabashasve ?
Nese e marrim te mireqen komandantin Aleksander Kabashi i cili permendet ne vitin 1107 , atehere me bindje mund te themi qe Kabashi jo vetem qe eshte vendbanim i hershem por Kabashi i Pukes eshte origjina e Kabashasve kudo ato qe ndodhen. Po ashtu nese bazohemi tek kerkimet arkiologjike verehen dy vendbabime te hershme: Kabashi i Pukes dhe Kbashi i Vendit - Prizren ku hasen kultet pagane Ilire, nga ku mund te themi se: "Ne lashtesi keto dy vende mund te kene ndar dhe sunduar te njejtin teritor te perbashket , dhe ishin fis princnor."
Edhe kujtesa popullore , brez pas brezi kane thene por dhe sot thone se: "Kabashi i Pukes eshte vendbaim i hershem." Disa historian per Kabashin kane shkruar: Kabashi eshte permend edhe ne vitin 1363 ku nje persohn quhej Nilo Kabashi (lexo: Girolamo Angelo Flacio me titull: "Ka vita di Giorgia Castriota" Venecia, v.1584, fq.166). Ne kohe Kristiane Kabashi u quajt me emrin Shen Pal. Ndersa ne vitin 1571 defterat , regjistrat Osman , Kabashin. Ndersa Kabashi i Vendit ne Prizren Osmanet e quajne Hamidije. Emri i Kabashit te Pukes u kthye perseri nga banoret e vendit ashtu sic ka qene: Kabash. Me kalimin e kohes per Kabashin kane shkruar: kronikan, klerik e studiues te ndryshem si: Frang Bardhi (vizitoi Puken , Kabashin etj ne vitin 1637), hartografi Françesko Marin Koronelli (Vendeik), ne vitin 1688 etj.
MIGRIMI I KABASHASVE
Kabashasit i gjejme te shtrire ne te gjithe Shqiptarine duke terhequr keshtu vemendjen e shume studiuesve, qofshin keto shqiptare apo te huaj. Ato kane nje shtrirje te gjere duke filluar nga Nishi , Dardania deri tek Arbereshet e Italise , Kotorr , Diber , Gostivar , Kolonje e deri ne Turqi. Pervec treves se Pukes , Kabashasit i gjejme: Shkoder , Lezh , Kukes , Kurbin , Mat, Diber , Durres, Tirane, Elbasan , Grams , Pogradec , Kolonje , Vlore , Permet , Fieri , Berat , Korçe, Ersek etj. Po ashtu ata i qen edhe ne Mal te Zi ndersa ne Dardani (Kosove) ne shume qytete e fshatra.
Dinamika e levizjes se popullsise vendase te Kabashit te Pukes , dita dites sa viten dhe shtohej , kjo per shkak te mungeses se tokes. E paket dhe e pamjaftueshme. Per kete shkak dhe jo vetem Kabashasit filluan te shperngulen ne vendet e tjera. Si fillim brenda fisit , pershembull i pari i Kopanit u vendos tek stanet e vjetra te fshatit Kabash , sot ky vend quhet fshati Meçe.
Ndersa disa te tjere u larguan totalisht nga zone e fisit te Kabashit duke migruar kryesit ne: Dardania ne vendet si: Prizren (Korisht, Kabash i Hasit te Prizrenit) , Peje (Gurakoc, psh; Ragib Kabahi per Kabashasit e Gurrakocit thote: "Ne jemi prej Kabashit te Pukes. I pari jone Muja ka ardh ne Gurrakoc me tre vllazen dhe me axhen Kadri." I pari i Mujes ose vete Muje Kbashi teksa po banonte ne fshatin Kabash te Pukes qellon te njoh nje çiftçi nga Dardania (i cili bente rrugen per ne Shkoder). Ky çiftçi baninte ne fushe afer te Istogut , vend qe sot quhet Gurakoc. Ai merr Mujen si puntore dhe nuk kalon shume kohe dhe Muja terheq familjen nga Kabashi i Pukes sebashku me ta edhe tre vllaznit e tij dhe axhen Kadri duke u vendos ne Gurrakoc.
Shume Kabashas ka edhe ne Kllokot, Viti (nje fshat me emrin Kabash qe ka mbi 400 shtepi), Anamorave (dal nga Kabashi i Vendit) , Skenderaj (fshati Polac), Gjakove, Prigod etj.
Nese do shikojme emigrimin e kater vellezerve ne Prizren thuhet se: Hader Leka i Kabashit te Pukes kishte pas dy djem: Ahmeti dhe Zeneli . Ato u shtuan me kater vllazni: Hyseni (Canajt) , Bala (Balaj) , Muça (Muçajt) dhe Veseli. Po ashtu edhe nga vllaznia e Qafakijve (Qaf Leka) ka pas qe jane larguar ne: Dardana , Turqi madje deri ne Siri.
Personalisth me kan shkruar disa persona qofte nga Italia por edhe nga Turqia duke bere lidhjet e tyre me Kabashin e Pukes.
Te dhenat shkencore te lashtesise se Kabashit te Pukes
Fiset jane bashkesia me e vjeter e gjenezes njerezzore. Per fiset flasin librat e shenjte fetare qofte Kur'ani por edhe Bibla. Deri tani shtjellova disa te dhena qe flasin mbi lashtesin e Kabashit duke e quajtur ate vend banim Iliro Arberore apo Pellazgo - Ilir. Ndaj e shikoj me vend te permend edhe disa te dhena qe e lidhin Kabashin e Pukes ngusht me Iliret , qendren urbane te Kabashit , me kultet e lashta pagane etj. Ndaj shkurtimisht permend:
1. Kabashi i Pukes ishte i zhvilluar aq shume sa disa thone se ai ka pas keshtjell dhe qytez qe ne kohen romake. Kete e bazojne ne gjetjet arkeologjike te shek. II-IV. Sipas matjeve antropologjike te realizuara nga Prof. A. Dhimo gjetjet e Kabashit te Pukes kan ruajtur tiparet antropologjike te Arberve, shek VI-VIII. Per rrjedhoje , keto banor jane ne Kabash te Pukes sepasku qe nga periudha Iliro - Arberore bashke me emrin Kabash.
2. Rindertimet ne "Epirin e Ri" gjate sundimit te perandorit Justinian ne mesin e shek.VI pershiu edhe Keshtjellen e Pukes. pra ne mesin e shek. VI rindertohet Keshtjella e Pukes e quajtur Pucae. Ne vitin 1640 hatografi venecian Coronelli kete vend e shenon "San Paolo" pra Shen Pali = Kabashit. Ndersa hatografi tjeter Cantelli e shenon vendbanim me emrin Puha = Pucha nga ku doli emri Puka.
Konsulli Francez ne Shkoder Hecard ne mes te shek. XIX shkruan per familjen me te rendesishme dhe fisnike te Pukes. Ai permend familjen e Dizdarit (familje myslimane)
3. Ne shek. II-IV emri i Pukes haset edhe me emrin Ad Pikaria (Ad Picaria) e cila mendohet se ishte ne fshatin Pezhve. Deshmi kryesore per kete jane disa gjetje arkeologjike dhe harta romake. Gjat kohes romake , Pezhvja tregohet si vend i rendesishem (si te thuash qytet) kjo per shkak te nevojave te medha qe Roma e lashte kishte per rreshiren e pishes e cila ishte lenda kryesore qe perdorej ne lufte. Diku rreth 4-5 km larg qytetit aktual te Pukes ka toponime te qytetit Pikaria. Gjetjet arkeologjike te dergojne ne vendin e quajtur Kuq afro 4 km nga Puka. Kuqi mund te kete qene qender e hapur banimi dhe tretije ndersa qyteza keshtjell del mbi Pezhven e Eper ku ruhet toponimi: "Koder Qytetes" , "Qaf Qytetes=Qaf Pezhve". Me dobesimin e perandorise Romake , Pezhvja varferohet aq shume sa u shua. Ndryshe ndodhe me Kabashin. Kabashi vijoi te ruaj rendesin e saj si qyteze dhe keshtjellen e saj sebashku me tregtin . Per kete Shtjefen Gaspri ne relacionin me 6 nentor te vitit 1671 shkruan: "Puka , dikur qytet fisnik dhe i lulezuar , ishte kthyer ne katund. Kisha e Shen Palit (quondam Abbazia) ka 19 fshatra dhe rreth 255 shtepi, me 200 fryme." (Vell, fq.242)
Kujtesa popullore ende ruan gojdhene se: "Kabashi ka qen dikur nje qytet me permasa te medha. Aq i madh ishte saqe shtrihej nga Qaf Rrgjana deri ne Qafe Ajtyres pergjate lumit Gomin-Kokaj dhe Blinisht. Prandaj ne fshatin Kabash jane gjetur "Tjegullat e Moçme" te cilat jane te shperndara ne nje shtrirje mbi 50 m gjatesi. Tjegulla te ngjashme dolen edhe afer xhamise se Koder Hanit ne Puke ku ne vitin 1970 u hap rruga auto, sot unaza e qytetit Puke. Tjegulla te ngjashme jane gjet edhe ne Koder te Zhubit e cila ishte argjilore dhe mjaft e pershtatshme per prodhimet prej balte. Sa i takon tjegullave te Kabashit , eshte i njohur fakti se ne Kokaj te Kabashti ka pas nje familje qe merrej me prodhimet e qeramikes e cila ka vijaur deri ne fund te shek.XIX, prandaj disa mendojne se perpunuesit e qeramikes aty u quajten Qypaj e Kokajve , kjo per te treugar aftesit e tyre ne prodhimin e eneve te ndryshme.
Tjegullat e gjetura u derguan ne vitin 1978 tek Instituti Arkeologjik prej ku pas studumit qe atjo ben, Instituti Arkeologjik i Tiranes ktheu kete pergjigje: "Tjegullat e moçme i perkasin shek. II-IV."
Vendbanimet me te lashta te Kabshit jane:
Dinamika e levizjes se popullsise vendase te Kabashit te Pukes , dita dites sa viten dhe shtohej , kjo per shkak te mungeses se tokes. E paket dhe e pamjaftueshme. Per kete shkak dhe jo vetem Kabashasit filluan te shperngulen ne vendet e tjera. Si fillim brenda fisit , pershembull i pari i Kopanit u vendos tek stanet e vjetra te fshatit Kabash , sot ky vend quhet fshati Meçe.
Ndersa disa te tjere u larguan totalisht nga zone e fisit te Kabashit duke migruar kryesit ne: Dardania ne vendet si: Prizren (Korisht, Kabash i Hasit te Prizrenit) , Peje (Gurakoc, psh; Ragib Kabahi per Kabashasit e Gurrakocit thote: "Ne jemi prej Kabashit te Pukes. I pari jone Muja ka ardh ne Gurrakoc me tre vllazen dhe me axhen Kadri." I pari i Mujes ose vete Muje Kbashi teksa po banonte ne fshatin Kabash te Pukes qellon te njoh nje çiftçi nga Dardania (i cili bente rrugen per ne Shkoder). Ky çiftçi baninte ne fushe afer te Istogut , vend qe sot quhet Gurakoc. Ai merr Mujen si puntore dhe nuk kalon shume kohe dhe Muja terheq familjen nga Kabashi i Pukes sebashku me ta edhe tre vllaznit e tij dhe axhen Kadri duke u vendos ne Gurrakoc.
Shume Kabashas ka edhe ne Kllokot, Viti (nje fshat me emrin Kabash qe ka mbi 400 shtepi), Anamorave (dal nga Kabashi i Vendit) , Skenderaj (fshati Polac), Gjakove, Prigod etj.
Nese do shikojme emigrimin e kater vellezerve ne Prizren thuhet se: Hader Leka i Kabashit te Pukes kishte pas dy djem: Ahmeti dhe Zeneli . Ato u shtuan me kater vllazni: Hyseni (Canajt) , Bala (Balaj) , Muça (Muçajt) dhe Veseli. Po ashtu edhe nga vllaznia e Qafakijve (Qaf Leka) ka pas qe jane larguar ne: Dardana , Turqi madje deri ne Siri.
Personalisth me kan shkruar disa persona qofte nga Italia por edhe nga Turqia duke bere lidhjet e tyre me Kabashin e Pukes.
Te dhenat shkencore te lashtesise se Kabashit te Pukes
Fiset jane bashkesia me e vjeter e gjenezes njerezzore. Per fiset flasin librat e shenjte fetare qofte Kur'ani por edhe Bibla. Deri tani shtjellova disa te dhena qe flasin mbi lashtesin e Kabashit duke e quajtur ate vend banim Iliro Arberore apo Pellazgo - Ilir. Ndaj e shikoj me vend te permend edhe disa te dhena qe e lidhin Kabashin e Pukes ngusht me Iliret , qendren urbane te Kabashit , me kultet e lashta pagane etj. Ndaj shkurtimisht permend:
1. Kabashi i Pukes ishte i zhvilluar aq shume sa disa thone se ai ka pas keshtjell dhe qytez qe ne kohen romake. Kete e bazojne ne gjetjet arkeologjike te shek. II-IV. Sipas matjeve antropologjike te realizuara nga Prof. A. Dhimo gjetjet e Kabashit te Pukes kan ruajtur tiparet antropologjike te Arberve, shek VI-VIII. Per rrjedhoje , keto banor jane ne Kabash te Pukes sepasku qe nga periudha Iliro - Arberore bashke me emrin Kabash.
2. Rindertimet ne "Epirin e Ri" gjate sundimit te perandorit Justinian ne mesin e shek.VI pershiu edhe Keshtjellen e Pukes. pra ne mesin e shek. VI rindertohet Keshtjella e Pukes e quajtur Pucae. Ne vitin 1640 hatografi venecian Coronelli kete vend e shenon "San Paolo" pra Shen Pali = Kabashit. Ndersa hatografi tjeter Cantelli e shenon vendbanim me emrin Puha = Pucha nga ku doli emri Puka.
Konsulli Francez ne Shkoder Hecard ne mes te shek. XIX shkruan per familjen me te rendesishme dhe fisnike te Pukes. Ai permend familjen e Dizdarit (familje myslimane)
3. Ne shek. II-IV emri i Pukes haset edhe me emrin Ad Pikaria (Ad Picaria) e cila mendohet se ishte ne fshatin Pezhve. Deshmi kryesore per kete jane disa gjetje arkeologjike dhe harta romake. Gjat kohes romake , Pezhvja tregohet si vend i rendesishem (si te thuash qytet) kjo per shkak te nevojave te medha qe Roma e lashte kishte per rreshiren e pishes e cila ishte lenda kryesore qe perdorej ne lufte. Diku rreth 4-5 km larg qytetit aktual te Pukes ka toponime te qytetit Pikaria. Gjetjet arkeologjike te dergojne ne vendin e quajtur Kuq afro 4 km nga Puka. Kuqi mund te kete qene qender e hapur banimi dhe tretije ndersa qyteza keshtjell del mbi Pezhven e Eper ku ruhet toponimi: "Koder Qytetes" , "Qaf Qytetes=Qaf Pezhve". Me dobesimin e perandorise Romake , Pezhvja varferohet aq shume sa u shua. Ndryshe ndodhe me Kabashin. Kabashi vijoi te ruaj rendesin e saj si qyteze dhe keshtjellen e saj sebashku me tregtin . Per kete Shtjefen Gaspri ne relacionin me 6 nentor te vitit 1671 shkruan: "Puka , dikur qytet fisnik dhe i lulezuar , ishte kthyer ne katund. Kisha e Shen Palit (quondam Abbazia) ka 19 fshatra dhe rreth 255 shtepi, me 200 fryme." (Vell, fq.242)
Kujtesa popullore ende ruan gojdhene se: "Kabashi ka qen dikur nje qytet me permasa te medha. Aq i madh ishte saqe shtrihej nga Qaf Rrgjana deri ne Qafe Ajtyres pergjate lumit Gomin-Kokaj dhe Blinisht. Prandaj ne fshatin Kabash jane gjetur "Tjegullat e Moçme" te cilat jane te shperndara ne nje shtrirje mbi 50 m gjatesi. Tjegulla te ngjashme dolen edhe afer xhamise se Koder Hanit ne Puke ku ne vitin 1970 u hap rruga auto, sot unaza e qytetit Puke. Tjegulla te ngjashme jane gjet edhe ne Koder te Zhubit e cila ishte argjilore dhe mjaft e pershtatshme per prodhimet prej balte. Sa i takon tjegullave te Kabashit , eshte i njohur fakti se ne Kokaj te Kabashti ka pas nje familje qe merrej me prodhimet e qeramikes e cila ka vijaur deri ne fund te shek.XIX, prandaj disa mendojne se perpunuesit e qeramikes aty u quajten Qypaj e Kokajve , kjo per te treugar aftesit e tyre ne prodhimin e eneve te ndryshme.
Tjegullat e gjetura u derguan ne vitin 1978 tek Instituti Arkeologjik prej ku pas studumit qe atjo ben, Instituti Arkeologjik i Tiranes ktheu kete pergjigje: "Tjegullat e moçme i perkasin shek. II-IV."
Vendbanimet me te lashta te Kabshit jane:
1. Qendra e Kuvendit te fisit - Lam
2. Faltorja Pagane ku me pas u ndertua Abacia e Shen Palit
2. Faltorja Pagane ku me pas u ndertua Abacia e Shen Palit
3.Qyteti qe shtrihej nga Koder Qafalive ku zhvillohej edhe Panairi i cili quhej E diela e eneve. Ky panair ka vazhduar deri ne viti 1967.
4.Keshtjella qytetez
Fisnikeria dhe besa e Kabashasve
Tregohet se ne Blinist nje grua per te krye punen me shpejt shkon dhe prej gjeth ne malin e shoqit (komshis) qe ishte me afer se mali i shpise se burrit te saj. Per shkak se ajo u kthye shpejt burrit i beri pershtypje dhe e pyet: Ku i preve gjetht? Ajo i tregon. Burri e detyron grun qe te marr barren e gjethve dhe ta kthej ne malin e shoqti dhe pse gjethet do thaheshin. Kete veprim i zoti i shtepis e beri ne respekt te tradites dhe kanunit qe thote: "Gjaja e huej nuk preket" , "Me lisat e shkurret e tjetrit nuk ke pune", "Mos e xen mrizin e huaj!Bane tandin si shokte" , "Ska kush rruge e pune ne brigjet e huaja", "Nuk i preket vija (vija e ujit) kujt." etj.
Kabashasit me qellim per te treguar madheshtin e tyre thone: "Fis i pare" , "Emri i Kabashit eshte i shkruar ne dere t'Stambillit!" , "Mik Kabashi" , "Bajrak i Pare." etj. Qellon dhe ndonje pyet nje Kabashas se nga je? Ai me krenari thote: Jam Kabash. Madje edhe nipat me mburrje thone: "Jam nip Kabashi! Po ashtu te gjithe kishin deshire ta kishin Mik Kabashin, pasi ato perveç virtyteve qe permenda me siper , burrat dhe grat e gabashit ishin shume te pashem dmth te bukur.
Sa i takon te qenurit i pare, Kabashi u ba fis i pare por me vone edhe Bajrak i pare per shkak te zgjuarsise, beses dhe trimerise qe e karakterizonte. Jane te njohura por edhe te trasheguara brez pas brezi theniet: "Kur Kabashi jep besen , pranon te vdes dhe besen nuk e then." , "Burri fisnik nderon familjen dhe katunin (fshatin)." etj.
Kabashi ka vendet e tij ne trevat e Pukes si psh: Kroni i Kabashit ne Iballe , Podi i Kabashit ne Mzi etj. Po ashtu Kabashi ka edhe toka "Mira" te cilat quheshin "Toka e fisit te Kabashit" si psh. ne Qaf Mali etj.
Shtate Bajraket e karahines se Pukes
Dihet se Puka kas pas shtate Bajraqe (Bajrak). Bajraket kane funksionuar sipas Kanunit te Lek Dukagjinit ,zakoneve vendore, por edhe sipas rregullit te quajtur "rregulli i maleve" , rregull ky i lejuar nga vete Perandoria Osmane. Sipas prof. Kahraman Ulqini por edhe sipas studiuesve te tjere renditja e Shtate Bajrakeve te krahines se Pukes eshte keshtu:
1. Kabash (Bicaj , Hadroj , Rrape , Qelez)
2. Puke (Blinist, Buzhale, Levrushk , Mille , Ukth , Lajthiz)
4.Keshtjella qytetez
Fisnikeria dhe besa e Kabashasve
Tregohet se ne Blinist nje grua per te krye punen me shpejt shkon dhe prej gjeth ne malin e shoqit (komshis) qe ishte me afer se mali i shpise se burrit te saj. Per shkak se ajo u kthye shpejt burrit i beri pershtypje dhe e pyet: Ku i preve gjetht? Ajo i tregon. Burri e detyron grun qe te marr barren e gjethve dhe ta kthej ne malin e shoqti dhe pse gjethet do thaheshin. Kete veprim i zoti i shtepis e beri ne respekt te tradites dhe kanunit qe thote: "Gjaja e huej nuk preket" , "Me lisat e shkurret e tjetrit nuk ke pune", "Mos e xen mrizin e huaj!Bane tandin si shokte" , "Ska kush rruge e pune ne brigjet e huaja", "Nuk i preket vija (vija e ujit) kujt." etj.
Kabashasit me qellim per te treguar madheshtin e tyre thone: "Fis i pare" , "Emri i Kabashit eshte i shkruar ne dere t'Stambillit!" , "Mik Kabashi" , "Bajrak i Pare." etj. Qellon dhe ndonje pyet nje Kabashas se nga je? Ai me krenari thote: Jam Kabash. Madje edhe nipat me mburrje thone: "Jam nip Kabashi! Po ashtu te gjithe kishin deshire ta kishin Mik Kabashin, pasi ato perveç virtyteve qe permenda me siper , burrat dhe grat e gabashit ishin shume te pashem dmth te bukur.
Sa i takon te qenurit i pare, Kabashi u ba fis i pare por me vone edhe Bajrak i pare per shkak te zgjuarsise, beses dhe trimerise qe e karakterizonte. Jane te njohura por edhe te trasheguara brez pas brezi theniet: "Kur Kabashi jep besen , pranon te vdes dhe besen nuk e then." , "Burri fisnik nderon familjen dhe katunin (fshatin)." etj.
Kabashi ka vendet e tij ne trevat e Pukes si psh: Kroni i Kabashit ne Iballe , Podi i Kabashit ne Mzi etj. Po ashtu Kabashi ka edhe toka "Mira" te cilat quheshin "Toka e fisit te Kabashit" si psh. ne Qaf Mali etj.
Shtate Bajraket e karahines se Pukes
Dihet se Puka kas pas shtate Bajraqe (Bajrak). Bajraket kane funksionuar sipas Kanunit te Lek Dukagjinit ,zakoneve vendore, por edhe sipas rregullit te quajtur "rregulli i maleve" , rregull ky i lejuar nga vete Perandoria Osmane. Sipas prof. Kahraman Ulqini por edhe sipas studiuesve te tjere renditja e Shtate Bajrakeve te krahines se Pukes eshte keshtu:
1. Kabash (Bicaj , Hadroj , Rrape , Qelez)
2. Puke (Blinist, Buzhale, Levrushk , Mille , Ukth , Lajthiz)
3. Qerret (Qender Bajraku, Qerret i Eper , Qerret i Poshte, Koman, Kçire, Karm, Dush)
4. Iballe (Arst, Dardhe , Flet, Kulumri , Kryezi, Miliska, Mzi, Trun, Xath, Blerim)
5. Bugjon = Thaç (Fierz, Kokdod, Porav, Mertur Guri , Aprip Guri)
6. Berishe - Katundi i Kishes (Qender Bajraku- Berishe Eper, Berish e Poshtme , Berish Vendi)|
7. Malzi (Shikaj qender Bajraku, Kalimash, Mgulle , Petkaj, Piste, Shtane, Spas , Shmeri)
Dihet se Bajraku i Kabashit u nda ne: a). Bajraku Kabash dhe b) . Bajraku i Pukes. Bajraket kane funksionuar sipas nje rregulli , ku shkurtimisht permend: "Beslidhjen e shate Bajrakeve" . "Sullet e Beslidhjes" etj.
Beslidhja e shtate Bajrakeve
Beslidhja e shtate Bajrakeve eshte: E drejta e Kuvendit te Shtate Bajrakeve. Kuvendi i shtat Bajrakaeve me Kren dhe Bajraktar , pleq e sterpleq dhe pleqsite e katundeve me lajmetaret e djelmnin mbas tyre bejne Beslidhjen e Shtat Bajrakeve nder vedi , si dhe te shtaate Bajrakeve te Pukes me malet e dhenat e tjera kufitar. Ngase Kabashi ishte fis i pare , dhe qendra e kuvendit ishte po fshati Kabash , aty ku sot eshte xhamia e Kabashit.
Sullet (rregullat apo ligje) e Beslidhjes
Rregullat apo ligjet e Beslidhjes quhen Sull , ku me kryesoret jane:
1. Me ba pajtime gjaqesh ne mbare dheun e Pukes.
5. Bugjon = Thaç (Fierz, Kokdod, Porav, Mertur Guri , Aprip Guri)
6. Berishe - Katundi i Kishes (Qender Bajraku- Berishe Eper, Berish e Poshtme , Berish Vendi)|
7. Malzi (Shikaj qender Bajraku, Kalimash, Mgulle , Petkaj, Piste, Shtane, Spas , Shmeri)
Dihet se Bajraku i Kabashit u nda ne: a). Bajraku Kabash dhe b) . Bajraku i Pukes. Bajraket kane funksionuar sipas nje rregulli , ku shkurtimisht permend: "Beslidhjen e shate Bajrakeve" . "Sullet e Beslidhjes" etj.
Beslidhja e shtate Bajrakeve
Beslidhja e shtate Bajrakeve eshte: E drejta e Kuvendit te Shtate Bajrakeve. Kuvendi i shtat Bajrakaeve me Kren dhe Bajraktar , pleq e sterpleq dhe pleqsite e katundeve me lajmetaret e djelmnin mbas tyre bejne Beslidhjen e Shtat Bajrakeve nder vedi , si dhe te shtaate Bajrakeve te Pukes me malet e dhenat e tjera kufitar. Ngase Kabashi ishte fis i pare , dhe qendra e kuvendit ishte po fshati Kabash , aty ku sot eshte xhamia e Kabashit.
Sullet (rregullat apo ligje) e Beslidhjes
Rregullat apo ligjet e Beslidhjes quhen Sull , ku me kryesoret jane:
1. Me ba pajtime gjaqesh ne mbare dheun e Pukes.
2. Me vu bese per me ndalu gjakmarrjet e shpise me shpi per aq kohe sa e ka caktu Beslidhje brenda shtat Bajrakeve , si dhe per rastet e Beslidhjes me dheun e malit kufitar.
3. Me caktu detyrat per djelmnite e bajrakeve per me shku ne lufte kunder armikut te vendit e me ndihmu Vezirin e Shkodres me mbrojt kufijt e vendit.
4. Me i djeg shpin e me i marr gjane gjobe kur ndonje then Beslidhjen.
Bajraku i Kabashit
Bajraku i Kabashit
Ne fillim zonat malore quheshin Malësi e cila natyrisht vjen prej fjales: mal. Per ta kuptuar kete Faik Konica shkruan: "Malesia ndahet ne disa njesi , qe shqiptaret i quajne Male. Fjala mal tregon vertet nje mal por me te cilin kuptohet njesi dhe drejtimin e atij vendi. Pershembull viset fushore do thonin: "Mali i Shales po shkon ne lufte" Pra shqiptaret ndarjen dhe sundimin e tyre e quanin: "Male ose Malsi" pershembull: "Malsia e Gjakoves" ndersa Perandoria Osmane i quajti Bajrak. Me sa duket, ne kohen e pushtimit osman , secili mal kishte flamurin e vet. Kreu i Malsise ose Bajraktari ishte nje person qe e kishte trasheguar kete titull, qe i lihej djalit te madh nga i ati dhe , ne munges te tij i lihej mashkullit me te afer nga farefisi. Ky quhej nga shqiptaret dhe nga autoritet osmane bajraktar. Bajraktaret sundonin sipas Kanunit te Lek Dukagjinit." (Lexo: "Shqiperia, Kopshti Shkembor i Europes Julindore" Faik Konica) Ne regjistrimet e bera nga Austro Hungaria ne vitin 1918 Kabashi del te kete pasur 223 shtepi dhe 1494 banor duke perfshire vendet: Kabash, Qelez, Bicaj , Hadroj , Rrape , Rrype dhe Micoj. Per Kabashin Rober Elsie shkruan: "Kabashi eshte njder fiset e rajonit te Pukes. Ishte bajrak por jo fis ne kuptimin e ngushte te fjales fis , meqe nuk kishin nje stergjysh te perbashket. Sic permenden Bajraku i Kabashit dhe Bajraku i Terthores pra Pukes."
Bajraku dhe Kazaja e Pukes
Ne kazana e Pukes u krijuan shtate Bajrake: Kabash , Berishe , Qerret , Puke , Iballe , Thaç (BugjonO dhe Malzi. Ne krye te shtate bajrakeve ishte Fisi i Kabashit (fis i pare) pra bajraku i Kabashit. Ne fillim te tij bajraku i Kabashit ishte nje me ate te Pukes , por me pas Kabashi u nda ne dy Bajraqe Puke dhe kabash.
Bajraku i Pukes ne vitin 1900 kishte 700 mysliman dhe 910 katilik. Ndersa Kabashi ne 1900 kishte 940 banor te ndare 50% mysliman po as katolik.
Ne bajrakun e Pukes i pare u njoh Ismail Laçi , i thonin vojvode i gjithe Terthores (Pukes). Laçajt ne kohen e Bushatlinjeve u njohen edhe si "krere veziri" Per te ardhur deri tek Ismail Osman Laçi i cili qe kryetar i Kuvendit ne Kazan e Pukes. (Lexo: "Ismail Osman Laçi - Kryetar i Kuvendit te Kajmekamit Puke" me reference "Iskodra Vilajet Salnamesi (1897-1898)", Gezim Kopani v. 2017)
Nga kjo familje e madhe spikaten personalitete si: Ymer Bardhosh Laçi (1900-1961) i cili ishte Kapiten i xhandermarise se Mbretit te Shqiperise , komandat i Çetes Puke-Has etj. Po ashtu eshte edhe Kolonel Xhemal Jemin Laçi (1914-1966) ish Minister i Oborrit te mbretit Leka I-rë, Dekuruar nga Departamenti Amerikan i Nju Jorkut me titullin: "Legjoni i Nderit" po ashtu ai eshte edhe Qytetar Nderi i Bashkise Puke. Figur tjeter eshte Ismail Xhemal Laçi (1928-1981) per te ardhur deri vone me alpinistin Perparim Laçi etj.
Besimet fetare ne Kabash
Besimi paga
Nese do bazohemi tek historiani Ptolemeu i cili Kabashin e ka shenuar me emrin Theba , si dhe duke pasur parasysh se Theba ka qene kryeqytet i Egjiptit qe sundohej nga Fenikasit rreth 3 mije vite para Krishit (Profeti Isa a.s) verejme se Theba ishte emer i nje perendije pagane. Keshtu, ne krye te heres besimi i Kabashasve ishte pagan. Per ta ilustruar edhe me shume kete ju sjell disa shprehje ose betime qe Kabashasit perdornin: Ne fshatin Dardhe te Pukes , kur hapnin deren e shtepis thonin: "Nimo (ndihmo) Zot e ora e Kabashit". Po ashtu hasen edhe shprehjet si: "Ora e shtepis" ( Lexo "Besimi pagan ne Puken e lashte" Gezim Kopani v. 2012)
Ardhja e pushtuesve te ndryshem sollen ne Kabash besimin e ndryshme si: kristian , dhe me vone ate islam.
Besimi i krishtere ne fshatin Kabash , Puke
Krishterizmi i kushtoi vemendje fshatit Kabash aq sa benediktinet ndertuan Abacin , kishen me emrin e Shën Palit , kjo sipas tyre kishte pas ardh nje here ne Kabash (dhe pse kujtesa popullore kristiane tregon per kete , ne fakt nuk ka ndonje deshmi historike qe deshmon per ardhjen e Shen Palit ne Kabash , kjo shkruhet ne Kalendarin e vitit 1921 qe thote: "Gojdhana tregon se Shen Pali nje here kishte pas perpjekt ne Kabash e nje here ne Shen Pal te Mirdites. Tregohet edhe guri i Shen Palit e done me thane , se u gjet gjurma e mushkut kur erdh Shen Oali ndjek prej Gjudhive kerceu prek Kishes se Kabashit e dul ne Zeze te Pukes , ku edhe sot eshte guri me gjurme, si thone malsoret. Por eshte e ditun se kjo eshte gojdhane , eshte pa themel (temel..."
Abacia e Kabashit mendohet se eshte ndertuar rreth shek te 14-te. Perveç kishes ata hapen mesime katikizmi , por disa thoen edhe mesime te gjuhes shqipe (1363), nga ku perzgjedhnin nxenesit per ti arsimuar me mire duke i derguar ne Shkoder e pastaj ne Vendetij etj.
Kleri katolil me origjin Kabashas jane te permendur disa si: Gjek Kabashi famullitar ne Shengjin viti 1610 , Nikoll Kabashi famullitar ne Zajs te Zadrimes viti 1610 , M. Stefan Kabashi famullitar ne fiset e Pukes viti 1671, Luk Kabashi famullitar ne Gjakove viti 1679, Leon Kabashi mesi i shek. XX i njohur si piktro i talentuar etj.
Kisha e Shen Palit mendohet se eshte ndertuar rreth shek. II-IV . Ne vitin 1984 Kisha e Kabaashit u shpall Monument Kulture i Kategorise se Pare.
Kisha te tjera te permendura eshte ajo e Sheni Ilis , Shen Markut , Jeremis , Shen Pjetrit ne Buhot etj.
Besimi islam ne fshatin Kabash , Puke
Islami ne fshatin Kabash mendohet se filloi rreth vitit 1515 , kjo si pasoj e rruges tregtare qe kalonte permes fshatit. Perveç ndikimit ekonomik , rruga ndihmoi ne hapjen e besimit islam tek vendasit te cilet per shkak te pushesve (karvaneve) tregtare blinin e tregtonin Sanxhakun e Shkodres (krijuar ne vitin 1458) dhe ne Dardani (Gjakov, Peje e Prizren) u njohen me shume praktikan mysliman, duke pranuar keshtu besimin islam. Rreth vitit 1515-1523 ne Lam Lushaj u ndertua per here te pare nje Mesxhid (vend falje per myslimanet) qe u kthye ne xhami te mirfillte rreth vitit 1600.
Nga vendalit besohet se i pari qe pranoi islamin ishte i pari i familjes e Manushve, pastaj Gjin Kabashi , ndersa tek kater vellezerit i pari qe pranoj islamin ishte vellau i vogel Hader Leka. Kur vellau i madh Koka mesoj kete vendosi ta ndeshkoj. Hadri per ti shpetuar mllefit te vellaut vendos te largohet per ne Dardani , por Koka e ze tek Ura e Vezirit dhe vret. Lajmi per kete vrasje arrit ne fshatin Kabasb. Burrat e Kabashit therrasin Kuvendin e Pleqve dhe vendosen usull (rregull / ligj) qe: "Nuk vritet vellau se ka ndru fe" njekohesisth i heqin Kokes parin e Kabashit duka ia dhene Qaf Lekes i cili po ashtu behet myslimna. Nuk kaloi shume kohe dhe shume familje te tjera fisnike te Kabashit si Kopani , Furriku e Lluka etj behen mysliman.
Ne vitin 1591 ne Nahin e Pukes kishte 23 fshatra qe kishin 355 zjarre (shtepi) prej te cileve 11 familje ishin myslimna. Nga keto 3 mysliman ishin ne Qerretin e Eper , 2 ne Qerretine Poshtem dhe 1 ne Komnan dhe 2 ne Shenkoll (Deknace) , 1 ne Shen Pal (Kabash) , 2 ne Rrape dhe dy familje me nga nje beqar. Siç shikohet Kabashi regjistron 1 mysliman. Kjo e dhene nuk tregon se ky mysliman ishte i pari i familjes Manushi pra Sulejmani apo Gjin Kabashi? Apo ben fjalen per Hader Leken? Megjithate duhet pasur parasysh se ne vitin 1571 familja e Gjin Kabashit (Qefali = Qaf Leka) me 20 shtepi ishte i vendosur tashme ne Rrape. Pas Kabashit ne fene islame hyn i gjith Malziu , rrethina te Spasit. Ne vitin 1571 Spasi me rrethin kishte 309 familje nga te cilat 22 ishin mysliman.
Per pranimin e islamit Teodor Ippen shkruan: "Fisi i Kabashit ka rreth 2000 fryme prej te cileve me shume se gjysma jane katolik."
Perveç rritjes se mireqenjes u shtua edhe popullisa. Ne vitin 1637 Kabashi numeron te kete tre familje agallaresh dhe rreth 24 shtepi. Keto familje gjysma ishin te besimit islam dhe gjysma te besimit te krishtere. Ne vitin 1637 e vizitoi krahinen e Pukes Ipeshkvi i Sapes Frang Bardhi i cili nder te tjera ne relacionin e tij pasi fleti nje nate tek Aga ne Puke ben nje pershkrim te Kabashit ku shkruan: "Ne breg te gomines Abacia eshte e rrxume, me nje hap mur ne kemb per rreth... I bera thirrje banoreve per te ndihmu ne rindertimin e saj. Thirrjes nuk ju kursyen katolik e mysliman. Ata dhane aspra, gja te gjall dhe sidomos qe (kije)."
Ndersa Nopça shkruan: "Kabashi qe i pari fis i Shqiperise se Veriut qe kaloi ne Muhamedanizem." Ndersa Edit Durham shkruan: "Kabashi musliman." Ndersa I.Zamputi shkruan: "Komuniteti musliman e gjejme te shprehut ne nje mas te dukshme..." (Relacioni II, Tirane 1965)
Sa i takon hershmerise se besimeve qofshin ai katolik dhe musliman ne Kabash, Puke etj faktohen me objektet e kultit dhe me varrezat e vjetra katolike dhe muslimane. Pershembull permend disa varreza te vjetra musliman: Kabash , Puke (Koder Hani), Qerret, Rrypë, Hadroj , Kryezi , Iballe , Flet, Blerim, Malzi etj. Tek xhamia e Koder Hanit Puke ka pas shume varreza te vjetra myslimane por ardhja e sistemit komunist i shkaterroi ata, po ashtu edhe minberin e xhmasin prej guri me 5 shkalle, kodinen e Kajmekamit dy kateshe , duke vendosur aty kundra ajroret ushtarak etj.
Harmonia fetare ne Kabash
Bajraku dhe Kazaja e Pukes
Ne kazana e Pukes u krijuan shtate Bajrake: Kabash , Berishe , Qerret , Puke , Iballe , Thaç (BugjonO dhe Malzi. Ne krye te shtate bajrakeve ishte Fisi i Kabashit (fis i pare) pra bajraku i Kabashit. Ne fillim te tij bajraku i Kabashit ishte nje me ate te Pukes , por me pas Kabashi u nda ne dy Bajraqe Puke dhe kabash.
Bajraku i Pukes ne vitin 1900 kishte 700 mysliman dhe 910 katilik. Ndersa Kabashi ne 1900 kishte 940 banor te ndare 50% mysliman po as katolik.
Ne bajrakun e Pukes i pare u njoh Ismail Laçi , i thonin vojvode i gjithe Terthores (Pukes). Laçajt ne kohen e Bushatlinjeve u njohen edhe si "krere veziri" Per te ardhur deri tek Ismail Osman Laçi i cili qe kryetar i Kuvendit ne Kazan e Pukes. (Lexo: "Ismail Osman Laçi - Kryetar i Kuvendit te Kajmekamit Puke" me reference "Iskodra Vilajet Salnamesi (1897-1898)", Gezim Kopani v. 2017)
Nga kjo familje e madhe spikaten personalitete si: Ymer Bardhosh Laçi (1900-1961) i cili ishte Kapiten i xhandermarise se Mbretit te Shqiperise , komandat i Çetes Puke-Has etj. Po ashtu eshte edhe Kolonel Xhemal Jemin Laçi (1914-1966) ish Minister i Oborrit te mbretit Leka I-rë, Dekuruar nga Departamenti Amerikan i Nju Jorkut me titullin: "Legjoni i Nderit" po ashtu ai eshte edhe Qytetar Nderi i Bashkise Puke. Figur tjeter eshte Ismail Xhemal Laçi (1928-1981) per te ardhur deri vone me alpinistin Perparim Laçi etj.
Besimet fetare ne Kabash
Besimi paga
Nese do bazohemi tek historiani Ptolemeu i cili Kabashin e ka shenuar me emrin Theba , si dhe duke pasur parasysh se Theba ka qene kryeqytet i Egjiptit qe sundohej nga Fenikasit rreth 3 mije vite para Krishit (Profeti Isa a.s) verejme se Theba ishte emer i nje perendije pagane. Keshtu, ne krye te heres besimi i Kabashasve ishte pagan. Per ta ilustruar edhe me shume kete ju sjell disa shprehje ose betime qe Kabashasit perdornin: Ne fshatin Dardhe te Pukes , kur hapnin deren e shtepis thonin: "Nimo (ndihmo) Zot e ora e Kabashit". Po ashtu hasen edhe shprehjet si: "Ora e shtepis" ( Lexo "Besimi pagan ne Puken e lashte" Gezim Kopani v. 2012)
Ardhja e pushtuesve te ndryshem sollen ne Kabash besimin e ndryshme si: kristian , dhe me vone ate islam.
Besimi i krishtere ne fshatin Kabash , Puke
Krishterizmi i kushtoi vemendje fshatit Kabash aq sa benediktinet ndertuan Abacin , kishen me emrin e Shën Palit , kjo sipas tyre kishte pas ardh nje here ne Kabash (dhe pse kujtesa popullore kristiane tregon per kete , ne fakt nuk ka ndonje deshmi historike qe deshmon per ardhjen e Shen Palit ne Kabash , kjo shkruhet ne Kalendarin e vitit 1921 qe thote: "Gojdhana tregon se Shen Pali nje here kishte pas perpjekt ne Kabash e nje here ne Shen Pal te Mirdites. Tregohet edhe guri i Shen Palit e done me thane , se u gjet gjurma e mushkut kur erdh Shen Oali ndjek prej Gjudhive kerceu prek Kishes se Kabashit e dul ne Zeze te Pukes , ku edhe sot eshte guri me gjurme, si thone malsoret. Por eshte e ditun se kjo eshte gojdhane , eshte pa themel (temel..."
Abacia e Kabashit mendohet se eshte ndertuar rreth shek te 14-te. Perveç kishes ata hapen mesime katikizmi , por disa thoen edhe mesime te gjuhes shqipe (1363), nga ku perzgjedhnin nxenesit per ti arsimuar me mire duke i derguar ne Shkoder e pastaj ne Vendetij etj.
Kleri katolil me origjin Kabashas jane te permendur disa si: Gjek Kabashi famullitar ne Shengjin viti 1610 , Nikoll Kabashi famullitar ne Zajs te Zadrimes viti 1610 , M. Stefan Kabashi famullitar ne fiset e Pukes viti 1671, Luk Kabashi famullitar ne Gjakove viti 1679, Leon Kabashi mesi i shek. XX i njohur si piktro i talentuar etj.
Kisha e Shen Palit mendohet se eshte ndertuar rreth shek. II-IV . Ne vitin 1984 Kisha e Kabaashit u shpall Monument Kulture i Kategorise se Pare.
Kisha te tjera te permendura eshte ajo e Sheni Ilis , Shen Markut , Jeremis , Shen Pjetrit ne Buhot etj.
Besimi islam ne fshatin Kabash , Puke
Islami ne fshatin Kabash mendohet se filloi rreth vitit 1515 , kjo si pasoj e rruges tregtare qe kalonte permes fshatit. Perveç ndikimit ekonomik , rruga ndihmoi ne hapjen e besimit islam tek vendasit te cilet per shkak te pushesve (karvaneve) tregtare blinin e tregtonin Sanxhakun e Shkodres (krijuar ne vitin 1458) dhe ne Dardani (Gjakov, Peje e Prizren) u njohen me shume praktikan mysliman, duke pranuar keshtu besimin islam. Rreth vitit 1515-1523 ne Lam Lushaj u ndertua per here te pare nje Mesxhid (vend falje per myslimanet) qe u kthye ne xhami te mirfillte rreth vitit 1600.
Nga vendalit besohet se i pari qe pranoi islamin ishte i pari i familjes e Manushve, pastaj Gjin Kabashi , ndersa tek kater vellezerit i pari qe pranoj islamin ishte vellau i vogel Hader Leka. Kur vellau i madh Koka mesoj kete vendosi ta ndeshkoj. Hadri per ti shpetuar mllefit te vellaut vendos te largohet per ne Dardani , por Koka e ze tek Ura e Vezirit dhe vret. Lajmi per kete vrasje arrit ne fshatin Kabasb. Burrat e Kabashit therrasin Kuvendin e Pleqve dhe vendosen usull (rregull / ligj) qe: "Nuk vritet vellau se ka ndru fe" njekohesisth i heqin Kokes parin e Kabashit duka ia dhene Qaf Lekes i cili po ashtu behet myslimna. Nuk kaloi shume kohe dhe shume familje te tjera fisnike te Kabashit si Kopani , Furriku e Lluka etj behen mysliman.
Ne vitin 1591 ne Nahin e Pukes kishte 23 fshatra qe kishin 355 zjarre (shtepi) prej te cileve 11 familje ishin myslimna. Nga keto 3 mysliman ishin ne Qerretin e Eper , 2 ne Qerretine Poshtem dhe 1 ne Komnan dhe 2 ne Shenkoll (Deknace) , 1 ne Shen Pal (Kabash) , 2 ne Rrape dhe dy familje me nga nje beqar. Siç shikohet Kabashi regjistron 1 mysliman. Kjo e dhene nuk tregon se ky mysliman ishte i pari i familjes Manushi pra Sulejmani apo Gjin Kabashi? Apo ben fjalen per Hader Leken? Megjithate duhet pasur parasysh se ne vitin 1571 familja e Gjin Kabashit (Qefali = Qaf Leka) me 20 shtepi ishte i vendosur tashme ne Rrape. Pas Kabashit ne fene islame hyn i gjith Malziu , rrethina te Spasit. Ne vitin 1571 Spasi me rrethin kishte 309 familje nga te cilat 22 ishin mysliman.
Per pranimin e islamit Teodor Ippen shkruan: "Fisi i Kabashit ka rreth 2000 fryme prej te cileve me shume se gjysma jane katolik."
Perveç rritjes se mireqenjes u shtua edhe popullisa. Ne vitin 1637 Kabashi numeron te kete tre familje agallaresh dhe rreth 24 shtepi. Keto familje gjysma ishin te besimit islam dhe gjysma te besimit te krishtere. Ne vitin 1637 e vizitoi krahinen e Pukes Ipeshkvi i Sapes Frang Bardhi i cili nder te tjera ne relacionin e tij pasi fleti nje nate tek Aga ne Puke ben nje pershkrim te Kabashit ku shkruan: "Ne breg te gomines Abacia eshte e rrxume, me nje hap mur ne kemb per rreth... I bera thirrje banoreve per te ndihmu ne rindertimin e saj. Thirrjes nuk ju kursyen katolik e mysliman. Ata dhane aspra, gja te gjall dhe sidomos qe (kije)."
Ndersa Nopça shkruan: "Kabashi qe i pari fis i Shqiperise se Veriut qe kaloi ne Muhamedanizem." Ndersa Edit Durham shkruan: "Kabashi musliman." Ndersa I.Zamputi shkruan: "Komuniteti musliman e gjejme te shprehut ne nje mas te dukshme..." (Relacioni II, Tirane 1965)
Sa i takon hershmerise se besimeve qofshin ai katolik dhe musliman ne Kabash, Puke etj faktohen me objektet e kultit dhe me varrezat e vjetra katolike dhe muslimane. Pershembull permend disa varreza te vjetra musliman: Kabash , Puke (Koder Hani), Qerret, Rrypë, Hadroj , Kryezi , Iballe , Flet, Blerim, Malzi etj. Tek xhamia e Koder Hanit Puke ka pas shume varreza te vjetra myslimane por ardhja e sistemit komunist i shkaterroi ata, po ashtu edhe minberin e xhmasin prej guri me 5 shkalle, kodinen e Kajmekamit dy kateshe , duke vendosur aty kundra ajroret ushtarak etj.
Harmonia fetare ne Kabash
Kisha dhe Xhamia kane bashkejetuar ne shekuj ne harmoni ne Kabash , Puke etj, pa i ra ndesh njera tjetres. Kjo eshte e pasqyruar ne valle e rapsodi te kendura deri ne vitet 1903 ku thote:
"Ti n'Kabash ndojher je kan.
A ke pa ni xhami n'Lam?!
Der per der kish e xhami
Turq* e t'Kshten ishin kojshi..." (*Turq=musliman)
Lagjet e Kabashit , Puke
Lagjet e Kabashit , Puke
Kabashi i Pukes shtrihet pergjate lumit te Gomines dhe shpateve perendimor te Fanit te madh prej shkalles se Arsit deri ne Lumshtylle. Kjo zone e narjes se uje derdhjeve ben dy njesi gjeografi pergjat Kunores se Eepr - Guri i Shkypes e deri ne Qaf Gjel. Brenda ketyre ndarjeve shtrihen lagjet dhe fshatrat: Kabash (qender) , Meçe , Blinisht , Bicaj , Buhot , Rrape, Hadroj , Micoj , Kryezi nje pjese ne Iballe etj.
Kabash
Ne perendim eshte lagjia Breg qe banohet nge disa familje si: Çollaku, Leke, Barxhan , Lushe , Hadroj. Te hershem aty jane Manushi dhe Gjeraj. Familja e Gjeraj shtrihej deri ne kufi me Qelzen, ne veri perendim deri tek Qaf Rgjans. Disa thone se ato ishin anash po ashtu dhe familja Manushi. Perberja e kesaj lagjeje ka pesuar ndryshime te vazhdueshme. Per familjen e Gjerajs nuk dihet shume meperjashti disa toponime si: "Geshtenja e Gjers". Kjo familje pat mosmarveshje me Lluket dhe ato Gjeraj qe kishte mbet vendosin te largohen per ne Dardani.
Sa i takon familjes se Manushit ata kishin gjithe lagjen Breg , ne kufi me Gjerajt , kufi me Qelzen deri ne Qaf Cinë. Ne veri me prronin e Vameçit. Manushi u ba musliman duke marr emrin Sulejman, dhe per shkurt i thoshin Man , nga ketu ngeli Manush. Thuhet se nje here ne Kabash kishte ras semundja si thonin ato e "harsalleku, kolera" dhe shkaktoi shume vdekje, sidomos tek Manushi. Pas nje kohe Hadrojsit shkun tek Kulla e tyre per tu intersu nese eshte kush i gjalle. Kishte ngel Manushi i cili kerkoj te ndihmohet ne varrosjen e xhenazeve. Hadrojsit dhe Cubaket pranuan por duke shikuar rrezikshmerin i kerkuan Manushit token ne anen e djathte te gomines. Manushi pranoj. Xhenazet i varrosen ne livadhet (Podet e Ulicave). Aty ka pas geshtenja shekullore." Ne anen e majt te bregut te gomines banohet nga: Lushajt, Barxhanet dhe Hadrojsit.
Disa toponime te lagje Breg , Kabash
-Kroni i Diutit
-Kroni i Brores
-Mrizi i Rrenimit
-Mulliri i Rrenimit
-Toka e Skacit
-Kroni i Skacit
-Koder kuqe
-Qaf breg
-Gryka e preçit
-Qaf Rrgjan
-Kroni i Gjarpnit (ku pushinin njerzit me dushqe ne shpin)
-Guri i zi (Çumi)
-Lami i Manushit
-Mulliri i Manushit
-Guri i zi (Çumi)
-Lami i Manushit
-Mulliri i Manushit
-Gropa e Kaurrit
-Manat e sevapit (mjell hoxha i xhamise per hajrat)
-Shalzat
-Kllada e Laçi
-Kodra e Lamit (Lam , Izlam, Islam)
-Rroskolliçi
-Guri i shkypes
-Qaf Dushnit
-Mrizi i Kabashit (mbas hijes se madhe kufi me Qelzen) etj
Disa toponime te lagjes Qender Kabash
-Kroni i Pjeshks
-Shalzat
-Kllada e Laçi
-Kodra e Lamit (Lam , Izlam, Islam)
-Rroskolliçi
-Guri i shkypes
-Qaf Dushnit
-Mrizi i Kabashit (mbas hijes se madhe kufi me Qelzen) etj
Disa toponime te lagjes Qender Kabash
-Kroni i Pjeshks
-Qershia Babs dhe mani
-Livadhi i Zmjalit (Ismail Kopani i cili pat tre djem: Hysni, Sadri dhe Isuf)
-Hurdha e gaviqit
-Hordop
-Livadhi i Zmjalit (Ismail Kopani i cili pat tre djem: Hysni, Sadri dhe Isuf)
-Hurdha e gaviqit
-Hordop
-Guri i Palushit
-Prroni i Ims
-Gryka e Arushs (dikur ketu ishte pyll i madh me geshtenja shekullore.)
-Geshtenja e madhe
-Vorri i Istikamit
-Mulliri i Islam Çollakut
-Vija e Mollit etj
-Geshtenja e madhe
-Vorri i Istikamit
-Mulliri i Islam Çollakut
-Vija e Mollit etj
Me Qaf Aliaj (Qaf Leka) ka shume familje ku nder te cilet eshte dhe dy familje Kopani, familje e madhe. Ne vijim permend shkurtimisht disa toponime sa i takon Qafalijve:
-Kopshti i Canoshit
-Shezat e Eper
-Kopshti i Canoshit
-Shezat e Eper
-Koder Qafalive
-Gurra e Brahalis
-Mani i Miftarit
-Mani i Miftarit
-Ara e Djopit
-Koder Kuvendi (ku mbahej kuvendi)
-Ara e Harbuzit
-Koder Pyll
-Kodra e Diarit
-Bashkaria
-Krepi i Bashkarise (vend i perbashket)
-Vija e katunit (vija e Qafalive)
-Koder Kuvendi (ku mbahej kuvendi)
-Ara e Harbuzit
-Koder Pyll
-Kodra e Diarit
-Bashkaria
-Krepi i Bashkarise (vend i perbashket)
-Vija e katunit (vija e Qafalive)
-Ara e e Bajramit
-Livadhi i Hurdhes se Zez (vendbanim i vjeter, Kala e fshehte) etj
Kopani dhe Llukte t'bunat i kan ne Sheze , Ime , Pod Shullani etj. Nder stanet e vjetra te Kabashit eshte vendi qe sot quhet Meçe. I pari qe u vendos aty ne qender te Meçes ishte Musë Kopani . Nese shikojme pemen gjeneologjike te Mus Kopani fare lehte themi se Meçja eshte vendbanim te pakten 300 vjeçare.
Fshati Meçe ka keto lagje: Meçe (qender) , Ngarrel , Klos , Cinë , Korve dhe Vameç, Fshati nuk ka toke buke, ndaj ato jane marr kryesisht me blektori. Pershembull familje Kopani karrit te kete nga 300 deri ne 600 krere dhi e dele. Ato toke qe Meçja kishte eshte ujit nga Vija Kopani (Vija e Kopajve) e cile e ka jazin tek Mulliri i madhe qe vazhdon ne Koder Krys per te vijuar deri tek shtepia e Jemin Ramadan Kopanit (1921-1982)
Vije tjeter qe e ka jazin e Meçe eshte ajo e Kove e cila u hap per here te pare nga Deli Krova (1770-1845) e cila per shkak te terrenit te veshtire i duhesh rreth 40 lugje per te kalu uji. Me lejen e Adem Haxhi Kopani (kjo familje kaloi me banin ne Puke ku Ademi nder te tjera mbahet mend si muezin ne xhamin e Koder Hanit dhe rapsod i kenges maje krahu), dhe Ahmet Hysen Kopani. Ne vitin 1970 kjo vij u hap nga koprative me dinamit duke heq pjesen e veshtire te lugjeve. Ne fshatin Meçe ka pas: Shkolle , furre buke , dyqan , minire, poste xhandarmarije (ne Ngarrel), karakoll (burg) etj. (Per me shume lexo: "Fshati Meçe , Puke" Gezim Kopani v. 2021)
Lagjia e Lushajve (Lush Leka), Kabash
Kopani dhe Llukte t'bunat i kan ne Sheze , Ime , Pod Shullani etj. Nder stanet e vjetra te Kabashit eshte vendi qe sot quhet Meçe. I pari qe u vendos aty ne qender te Meçes ishte Musë Kopani . Nese shikojme pemen gjeneologjike te Mus Kopani fare lehte themi se Meçja eshte vendbanim te pakten 300 vjeçare.
Fshati Meçe ka keto lagje: Meçe (qender) , Ngarrel , Klos , Cinë , Korve dhe Vameç, Fshati nuk ka toke buke, ndaj ato jane marr kryesisht me blektori. Pershembull familje Kopani karrit te kete nga 300 deri ne 600 krere dhi e dele. Ato toke qe Meçja kishte eshte ujit nga Vija Kopani (Vija e Kopajve) e cile e ka jazin tek Mulliri i madhe qe vazhdon ne Koder Krys per te vijuar deri tek shtepia e Jemin Ramadan Kopanit (1921-1982)
Vije tjeter qe e ka jazin e Meçe eshte ajo e Kove e cila u hap per here te pare nga Deli Krova (1770-1845) e cila per shkak te terrenit te veshtire i duhesh rreth 40 lugje per te kalu uji. Me lejen e Adem Haxhi Kopani (kjo familje kaloi me banin ne Puke ku Ademi nder te tjera mbahet mend si muezin ne xhamin e Koder Hanit dhe rapsod i kenges maje krahu), dhe Ahmet Hysen Kopani. Ne vitin 1970 kjo vij u hap nga koprative me dinamit duke heq pjesen e veshtire te lugjeve. Ne fshatin Meçe ka pas: Shkolle , furre buke , dyqan , minire, poste xhandarmarije (ne Ngarrel), karakoll (burg) etj. (Per me shume lexo: "Fshati Meçe , Puke" Gezim Kopani v. 2021)
Lagjia e Lushajve (Lush Leka), Kabash
Lushajt shtrihen ne rrafshin e qendres se fshatit deri ne kufi me kishen e Shen Palit, ne jugprendim pak tike te qe e bleu Hoxha i xhamise dhe token tjeter Hajdar Uks. Ashtu si te tjeret nje pjese e familjes e Lushajve u larguan ne: Has, Lum, Diber , Durres, Kavaj. Vellezerit e Lush Lekes jane dhe Gazulloret , Preçajt etj. Qendra kryesore e Lush Lekes eshte Lami Lushaj aty ku ndodhet xhami e fshatit Kabash (toke kjo e xhamise). Ne kete vend behej edhe kuvendi i shtat bajrakeve.
Ekonomia e Kabashit
Per shkak te rruges tregtare ekonomia e Kabashit por edhe popullisa u rrit. Sipas regjistrave Osman te vitit 1591 Nahija e Pukes kishte 23 fshatra me 355 zjarre (shtepi). Kabashi u njoh per tregti, poçari, dhe blektori , ku eshte i njohur psh Livadh Kabashi ku kullosnin bagetit. Pervec kulteve te besimeve fetare treva e Kabashit eshte i njohur per Hanet ne Kabash , Puke e Rrape , por mbi te gjitha ne aspektin e zhvillimit ekonomik eshte Panairi i Kabashit.
Panairi i Kabashit
Studiuesit thone se ky panair quhet " Dita e Luleve " dhe eshte ka filluar para shekullit te 13-te. Ai fillonte ne Lam Lushaj dhe shtrihej ne nje pjese te madhe te fshatit perbri rruges se madhe prej Qaf Ajtyre e deri Qaf Gjane. Ky panair sipas historianeve i perket vitit 1637. Kabashasit mund te merrte pjese sipas deshires, pa dallim . Ne panair merrnin pjese edhe zonat e tjera pa dallim fisnor, krahinor a fetar. Kabashasit nxirrnin per te shit punime druri, leshi , en prej balte etj ndersa zonat e tjera si: Kryeziu , Gojansit etj nxjerrnin: vegsha, punime prej te bera nga kovaçet etj. Ne panair nuk mungonin orendi , zbukri dhe vegla muzikore si: lahuta, fylli , zumare, çifteli e dalle. Ashtu sikurse organizimet e tjera edhe per panairi kishte rregullat e tij.
Te drejtat dhe rregullat e Panairit
Panairi kishte rregullat qe te gjithe duhet ti respektonin. Shkurtimisht permend disa:
1. E drejta per panair
Panairi behet vitp per vit dhe njihej si "Dita e Luleve" e zhvillohej ne Lam Lushaj Kabash. Ne te ka te drejte te marr pjese kush te deshiroj, plak e ri, burr e grua, kren e vegjli , i vendit dhe i huaj, pukjan e mirditor, hoxh e prift. Do me ardh ndonje prej vendeve te tjera me shit a me ble , nuk ka kush te drejt ti thote: "Çdo ktu?" a "Kah po shkon?". Ne panair te largtit , vendas a te huaj kan te drejte me ardh me mallrat e vete nje nate para ne qender te panairit deri dy ore pa u erresu. Ne panair , si naten dhe diten , cdokush ka te drejte me e shpall (reklamu) mallin e vet me za per gjate zhvillimit te panairit. Gjate panairit kenga dhe vallja, loje si puska ne shenje , kan diten e vet.
2. Detyrat e pjesmarresve ne panair
Gjate panairit çdo pjesmarres ka detyre mos te bej dhuna te çfardo lloji qoft dhe as ngaterresa, as ofenidme , sharje apo te shtyra, te rame apo te vrame. "Lyp vend gjeti per çato pune!". Ne te dy anet e panairit jane Kisha e Xhamia, kryq e vorre. Gjithsecili e ka detyre mos ti prek e mosh ti dhunoj. Jane nderi i katunit dhe i fisit te Kabashit. Per rreth panairit jane shpi e pronat e katundit. Kush pune me to nuk ka, veç ne u shkofte mend per mik.
3. Detyrat e veçanta te Kabashasve ne panair
Katundi i Kabashit me fisin mbar ka detyre me caktu rojet rreth panairit. Lajmsit kane detyre me lajmeru pjesmarresit mbar per sullet (rregullat) e Kabashit . Sullet jane:
1. Kush vjen ne panair ka detyre me ardhe , me shit e me ble, me pa e me ndie (degju), pa ba dhune e ngaterresa.
2. Kush vendos prit e ben pre brenda kufijeve te Kabashit, ben mikprem fisiin e Kabashit.
3. Çdo shtepi e Kabashit e ka per nder me prit e me qit per mik çdo pjesmarres ne panair.
4. Çdo Kabashas ka per detyre mos me pengu kend gjate panairit , me shit e me ble , me kendu e hedh valle , me u ra veglave e tupanit , me qit ne shenje (loj).
5. Kush del kunder sulleve (rregullave) ka Kabash e Puke ne shpin.
Popullsia e fshatit Kabash , Puke
Sa i takon numrit te banoreve te fisit te Kabashit sipas mendimit te disa studiuesve te huaj eshte i pergjithshem dhe shpesh me diferenca te pashpjegueshme. Megjithate ju sjell disa te dhena te publikuar nga ato:
Coroneli thote se ka 230 shtepi , Hani thote per 356 shtepi me 2600 banor , Pikso thote per 300 shtepi me 2750 banor, Baldaçi thote 240 shtepi me 1880 banor, Ippen thote 2000 banor , Nopça thote per 1300 banor, Sciner thote per 223 shtepi me 1494 banor etj.
Coroneli thote se ka 230 shtepi , Hani thote per 356 shtepi me 2600 banor , Pikso thote per 300 shtepi me 2750 banor, Baldaçi thote 240 shtepi me 1880 banor, Ippen thote 2000 banor , Nopça thote per 1300 banor, Sciner thote per 223 shtepi me 1494 banor etj.
Arsimi ne fshatin Kabash , Puke
Para sundimit Osman thuhet se familjet fisnike te Kabashit dergonin femijet e tyre ne Abacin e Kabashit per mesimet e katikizmit. Disa studiues thone se; Ne kishen e Shen Palit eshte mesuar gjuha shqipe qe prej vitit 1363. Aty nxenesit me te mir i dergonin per mesime te me tjeshme duke filluar ne Shkoder, Venedik e etj. Rast te tille jane Prend Ziu dhe Nikolle Leka (disa thone Stanisha).
Me ardhjen e sundimit Osman ne Nahijen e Pukes u hapen nje varg mejtepesh (shkolla fillore e besimit islam ku jepeshin edhe mesime te tjera mbi: njohuri mbi matematiken, gjeografin etj) U ndertua mejtepi ne: Kabash (perball xhamis), Puke (Koder Hanit), Qerret, Kryezi, Iballe, Malzi. Me vone u ndertua edhe nje mejtep ne fshatin Mecoj. Ne fshatin Kabash vjen Sadik Prishtina (Luma) nga Kosova i cili emrohet nga Myftinia Puke imam ne xhamin e fshatit Kabash , njekohesisth ai dha mesim edhe ne mejtepin e xhamise se Kabashit. Aty ai filloi te jap mesim edhe te gjuhes shqipe pas diplomimit qe ai more ne Normalen e Elbasanit dhe emrimit nga Ministria e Arsimit mesues. Zyrtarisht shkolla shqipe ne Kabash u hap ne godinen e mejtepit. Aty ka vijuar per nje kohe te gjate derisa sa kaloi aty ku ndodhet edhe sot.
Historik i shkurter mbi Mejtepin e fshatit Kabash
Mejtepet jane shkolla fillore te hapura nga xhamit ne te cilat funksionin nen drejtimin e hoxhes se xhamis i cili eshte edhe mesues. Mund te ndodh qe te jet mesues edhe Myftiu, kjo ne vartesi te organizimit. Ne keto shkolla perveç mesimeve islame, jepej mesime baze mbi: matematiken, gjeografin etj. Dhe pse keto shkolla ishin nen drejtimin e xhamise ne to merrnin pjese edhe femijet e besimve te tjera. Mejtepi i fshatit Kabash perveç kohes se sundimit Osman ka vijuar edhe me pas nga hoxhallar vendas dhe te tjere. Pershembull ne mejtepin e Kabashit per nje kohe ka dhene mesim imami Sadik Hoxha prej Iballe , me pas imami nga Kosova Sadik Prishtina (Luma) i cili erdh ne Kabash ne vitin 1912. Pas nje kohe mbyllje te mejtepit imam Sadik Prishtina e rihap mejtepin po ashtu ne vitin 1914 ai fillon zyrtarish mesimet e gjyhes shqipe. U raportua tek Austro-Hungarezet se eshte hap shkolle shqipe, por banoret per te ruajtur hoxhen rane dakort qe thone se mejtepi eshte per meismet islame. Kjo faktohet nga raporti i komades Astro-Hungareze me qender ne Puke (1915-1918) ku pas kontrollit shkruan: "Komanda (ushtaraka) veren se nuk eshte mendimi per nje shkoll popullore, por per nje shkolle e besimit muhamedan , ne te cilen mesohet edhe turqisht."
Shkolla shqipe ne godinen e mejtepit mori fam duke regjistruar nxenes nga: Qelza, Meçe, Blinishti, Bicaj, Lajthiza , Rrapja e Puka aq sa numri i tyre shkoj deri ne 50 nxenes. Per kete shkak ne vitin 1924 imam Sadik Prishtina kerkoi nga N/Prefektura e Pukes qe shkolla e Kabashit te behet me kater turne pasu ajo zhvillohej gjate veres. Po ne kete kohe , me ndihmen e xhamis dhe banoreve godina e mejtepit u mermertua dhe u zgjeru aq sa u vlersua qofte si godin por edhe per mesimet qe jepej duke u cilesuar nga inspektoret e arsimit te ardhur nga shkodra si: "Nje prej shkollave me te mira ku ndiqet edhe prej atyre qe jane dy ore larg. Gjetem elemente prej dy besimeve, femije gjithsej 54." (Lexo; "Arkivi i Muzeut Historikt Shkoder , fondi, N/Prefektura e Pukes , dosja e arsimit, viti 1925, dok. i dates 01.06.1925)
Shkolla e fshatit Kabash
Ne vitin 1939 pas disa perplasjeve qe Luigj Kosmaçi (mesues ne Qerret) pat me Nenprefektin e Pukes Hysni Jareci e transferuan Kosmaçin dhe Idriz Çangen mesues ne shkollen e Kabashit. Nder te tjere mesuesit qe kan dhene mesim ne kete shkolle jane: Prof. Xhemal Meçi , Hysen Rrustemi , Isuf Hajdari. Ne vitin 1952 vjen mesues ne Kabash Prendush Ndreka (nga Qelza) , ne vitin 1959 Ramadan Islami (nga Buhoti) , per te vijuar me: Adem Laçi , Ramadan Hoxha , Beslim Hoxha , Lumnie Hoxha ne vitin 1968, ne vitin 1961 emrohet drejtor Imer Brahim Kopani etj.
Nder mesuesit vendas eshte dhe Sabah Sinani i cili perfundoi fakultetin per Gjuhe dhe Letersi. Ne vitin 1990 ai u dekurua me medaljen "Naim Frasheri" me motivacion: "Per veprimtari te shquar ne fushen e arsimit." Po te shikojme numrin e Kabashasve te arsimur , padyshim eshte qarte se ato jane arsim dashes dhe nder me te arsimuarit ne rrethin e Pukes. Me kete rast marr fshatin Meçe i cili dhe pse shume larg objekteve te shkollave ato u arsimuan duke e regjistruar fshatin Meçe me te arsimuarin per numer popullsi ne rrethin e Pukes. Ne fshatin Meçe gjene: mjek , gjyqtar te nivelit te larte (Gjykata e larte), oficer te larte, arkitetk/te, teolog te larte (Myfti), inxhinier/e, ekonomist/e, historian, mesues , gazetar, gjeolog, veterinar, infermier/e, topograf e shume te tjere. Shurtimisht permend disa prej tyre: Halil Kopani , Xhemal Meçi , Halit Furriku , Xhevdet Kopani , Mustaf Kopani , Ramadan Adem Kopani , Hydajet Kopani , Qamil Furriku , Artur Kopani , Asim Adem Kopani , Astrit Meçi , Gezim Kopani , Skender A.Kopani , Pranvera R. Kopani , Halil Baci , Erand Baci , Ilir Cina, Hasan A. Furriku , Muharrem Furriku , Behije R. Kopani , Besnik B. Kopani , Demir Furriku , Fatmir A. Kopani , Mimoza B.Kopani , Riza M. Kopani , Sherif R. Kopani , Hamit Laci , Sherif B. Fusha , Xhevahire S. Kopani dhe shume te tjere.
Para sundimit Osman thuhet se familjet fisnike te Kabashit dergonin femijet e tyre ne Abacin e Kabashit per mesimet e katikizmit. Disa studiues thone se; Ne kishen e Shen Palit eshte mesuar gjuha shqipe qe prej vitit 1363. Aty nxenesit me te mir i dergonin per mesime te me tjeshme duke filluar ne Shkoder, Venedik e etj. Rast te tille jane Prend Ziu dhe Nikolle Leka (disa thone Stanisha).
Me ardhjen e sundimit Osman ne Nahijen e Pukes u hapen nje varg mejtepesh (shkolla fillore e besimit islam ku jepeshin edhe mesime te tjera mbi: njohuri mbi matematiken, gjeografin etj) U ndertua mejtepi ne: Kabash (perball xhamis), Puke (Koder Hanit), Qerret, Kryezi, Iballe, Malzi. Me vone u ndertua edhe nje mejtep ne fshatin Mecoj. Ne fshatin Kabash vjen Sadik Prishtina (Luma) nga Kosova i cili emrohet nga Myftinia Puke imam ne xhamin e fshatit Kabash , njekohesisth ai dha mesim edhe ne mejtepin e xhamise se Kabashit. Aty ai filloi te jap mesim edhe te gjuhes shqipe pas diplomimit qe ai more ne Normalen e Elbasanit dhe emrimit nga Ministria e Arsimit mesues. Zyrtarisht shkolla shqipe ne Kabash u hap ne godinen e mejtepit. Aty ka vijuar per nje kohe te gjate derisa sa kaloi aty ku ndodhet edhe sot.
Historik i shkurter mbi Mejtepin e fshatit Kabash
Mejtepet jane shkolla fillore te hapura nga xhamit ne te cilat funksionin nen drejtimin e hoxhes se xhamis i cili eshte edhe mesues. Mund te ndodh qe te jet mesues edhe Myftiu, kjo ne vartesi te organizimit. Ne keto shkolla perveç mesimeve islame, jepej mesime baze mbi: matematiken, gjeografin etj. Dhe pse keto shkolla ishin nen drejtimin e xhamise ne to merrnin pjese edhe femijet e besimve te tjera. Mejtepi i fshatit Kabash perveç kohes se sundimit Osman ka vijuar edhe me pas nga hoxhallar vendas dhe te tjere. Pershembull ne mejtepin e Kabashit per nje kohe ka dhene mesim imami Sadik Hoxha prej Iballe , me pas imami nga Kosova Sadik Prishtina (Luma) i cili erdh ne Kabash ne vitin 1912. Pas nje kohe mbyllje te mejtepit imam Sadik Prishtina e rihap mejtepin po ashtu ne vitin 1914 ai fillon zyrtarish mesimet e gjyhes shqipe. U raportua tek Austro-Hungarezet se eshte hap shkolle shqipe, por banoret per te ruajtur hoxhen rane dakort qe thone se mejtepi eshte per meismet islame. Kjo faktohet nga raporti i komades Astro-Hungareze me qender ne Puke (1915-1918) ku pas kontrollit shkruan: "Komanda (ushtaraka) veren se nuk eshte mendimi per nje shkoll popullore, por per nje shkolle e besimit muhamedan , ne te cilen mesohet edhe turqisht."
Shkolla shqipe ne godinen e mejtepit mori fam duke regjistruar nxenes nga: Qelza, Meçe, Blinishti, Bicaj, Lajthiza , Rrapja e Puka aq sa numri i tyre shkoj deri ne 50 nxenes. Per kete shkak ne vitin 1924 imam Sadik Prishtina kerkoi nga N/Prefektura e Pukes qe shkolla e Kabashit te behet me kater turne pasu ajo zhvillohej gjate veres. Po ne kete kohe , me ndihmen e xhamis dhe banoreve godina e mejtepit u mermertua dhe u zgjeru aq sa u vlersua qofte si godin por edhe per mesimet qe jepej duke u cilesuar nga inspektoret e arsimit te ardhur nga shkodra si: "Nje prej shkollave me te mira ku ndiqet edhe prej atyre qe jane dy ore larg. Gjetem elemente prej dy besimeve, femije gjithsej 54." (Lexo; "Arkivi i Muzeut Historikt Shkoder , fondi, N/Prefektura e Pukes , dosja e arsimit, viti 1925, dok. i dates 01.06.1925)
Shkolla e fshatit Kabash
Ne vitin 1939 pas disa perplasjeve qe Luigj Kosmaçi (mesues ne Qerret) pat me Nenprefektin e Pukes Hysni Jareci e transferuan Kosmaçin dhe Idriz Çangen mesues ne shkollen e Kabashit. Nder te tjere mesuesit qe kan dhene mesim ne kete shkolle jane: Prof. Xhemal Meçi , Hysen Rrustemi , Isuf Hajdari. Ne vitin 1952 vjen mesues ne Kabash Prendush Ndreka (nga Qelza) , ne vitin 1959 Ramadan Islami (nga Buhoti) , per te vijuar me: Adem Laçi , Ramadan Hoxha , Beslim Hoxha , Lumnie Hoxha ne vitin 1968, ne vitin 1961 emrohet drejtor Imer Brahim Kopani etj.
Nder mesuesit vendas eshte dhe Sabah Sinani i cili perfundoi fakultetin per Gjuhe dhe Letersi. Ne vitin 1990 ai u dekurua me medaljen "Naim Frasheri" me motivacion: "Per veprimtari te shquar ne fushen e arsimit." Po te shikojme numrin e Kabashasve te arsimur , padyshim eshte qarte se ato jane arsim dashes dhe nder me te arsimuarit ne rrethin e Pukes. Me kete rast marr fshatin Meçe i cili dhe pse shume larg objekteve te shkollave ato u arsimuan duke e regjistruar fshatin Meçe me te arsimuarin per numer popullsi ne rrethin e Pukes. Ne fshatin Meçe gjene: mjek , gjyqtar te nivelit te larte (Gjykata e larte), oficer te larte, arkitetk/te, teolog te larte (Myfti), inxhinier/e, ekonomist/e, historian, mesues , gazetar, gjeolog, veterinar, infermier/e, topograf e shume te tjere. Shurtimisht permend disa prej tyre: Halil Kopani , Xhemal Meçi , Halit Furriku , Xhevdet Kopani , Mustaf Kopani , Ramadan Adem Kopani , Hydajet Kopani , Qamil Furriku , Artur Kopani , Asim Adem Kopani , Astrit Meçi , Gezim Kopani , Skender A.Kopani , Pranvera R. Kopani , Halil Baci , Erand Baci , Ilir Cina, Hasan A. Furriku , Muharrem Furriku , Behije R. Kopani , Besnik B. Kopani , Demir Furriku , Fatmir A. Kopani , Mimoza B.Kopani , Riza M. Kopani , Sherif R. Kopani , Hamit Laci , Sherif B. Fusha , Xhevahire S. Kopani dhe shume te tjere.
Tradita popullore e Kabashit te Pukes
(Mikpritja , vallet, rapsodia etj)
Mikpritja ne fisin e Kabashit eshte gje e shejnte dhe nder virtytet me te veçanta te Kabashasve me te cilat ai krenon veten dhe treven. Kur nje shtepi Kabashi ka mysafir , i zoti i shtepise e pret me nderime te larta dhe me respekt. Pas nderimeve ne pritjen , marrjen e armes dhe vendosjen e saj ne vendin e saj, i zoti i shtepis e pret mysafirin e Oden e vecaten e cila quhet Oda e miqve, Oda e Pritjes apo Oda e mysafirit. Ne Kabash dhe Puke eshte njohur shprehja "Ma plaku te oxhaku" keshtu qoshja e oxhakut eshte respekt i lart me rendesi te vecante. Aty nuk mund te ulet kushdo. Ai qe ulet ne qoshe te oxhakut te Odes duhet te jene titullar si psh; Mik, kreu i fisit , hoxhe apo prif etj. Burrat duhet te ulen kembekryq. Ai pret dhe uron te zotin e shtepis me muhabet. Pershembull ne rast dasme; I zoti i shtepise i thote mikut: Mire se erdhe mik! Mire se t'pruni Zoti! dhe miku ia kthen: "Mire se te gjeta mik...!
Nese ne krye te mysafirve eshte hoxha apo prifti , ai ulet ne vend te pare , ne qoshe te oxhakut. Hoxha ka per zakon te zgjedh burrin e dyte pas vetes, ndersa ndihmesi i tij (qe mund te jet muezini apo dikush tjeter) qendron ne fund.
Ne Kabash , Puke , Qerret , Micoj , Kryezi , nje pjese te Iballes dhe Malzi etj i zoti i shtepis nuk leviz nga vendi (qoshja tjeter e oxhakut qe eshte per te zotin e shtepis), kjo ne respekt te mysafirit, mikut etj.
Tek familjet muslimane por edhe katolike i zoti i shtepis ulet ne te djathte te oxhakut kjo per faktin se: "Kur i zoti i shtepis i drejtohet mysafirit per muhabet , ti drejtohet nga ana e mbare , nga e djathta duke i thene si fillim ne dore ne zemer : "Mire se erdhet, e mire se ju pruni Zoti !" "Rehatohuni si ne shpin tuj" etj. Kjo tradit tek muslimanet merr edhe pesh fetare pasi sipas islamit "Punet e mira si ngrenja e ushqimit , veshja , dalja nga shtepia, hyrja ne shtepi fillojne me te djathten."
Sherbimet ne Odë
Te gjitha sherbimet ndaj mysafirit si: larja e duarve, servirja e ushqimit etj e ben nje nga meshkujt e shtepise. Ne Kabash , Puke etj grat e shtepis nuk i kan ba sherbim mysafirit. Ashtu sikurse rregullat e tjera edhe servirja e ushqimit ne sofer ka rregullin e saj. Ne respekt te mysafirit apo miqve i zoti e shtepis pret dashin. Koken e dashit e ndan ne dy pjese. Nje pjese i jepet mysafirit dhe e mban per vete dhe pjesa tjeter e mban i zoti i shtepise. Ne disa bajraqe te tjera ka disa ndryshme; psh: Gjysmen e kokes se dashit ia japin mysafirit ndersa gjysmen tjeter burrit te dyte mysafir, i dyti ia kalon te tretit, dhe ndqiet ky rregull derisa sa te arri tek i zoti i shtepise. Sofra ka rregulla te veçanta ne rastet ceremoniale si: fejes, dasem , mort apo festa fetare.
Vallet e Kabashit
Kabashi ka disa valle , por me e njohura eshte Vallja e Kabashit . Zanafillja e kesaj valleja eshte qendra e fisit te Kabashit. Sipas kujteses popullore ne fillim vallja eshte kercy nga dy burra dhe sipas tradites se besimtareve mysliman , vallja kcehej sidomos pas faljes se bajrameve ne xhami kur burrat beheshin bashke per falje , vallen dhe vizitat neper shtepit e katundit. Mirepo pas ndodhis mes vllaznive te kater vellezerve pra Koke Lekes me Hader Leken , vllaznia u nda ne dy qenderime sa puna shkoj deri aty te mos flisnin familjet e vllaznive me njeri-tjetrin. Kjo gje shqetesoi shume Kabashasit e tjere. Hoxha i xhamise kishte tentuar disa here qe ta shuante kete meri por nuk ia doli. Pas nje kohe qelloi qe festa e Kurban Bajramit dhe tretia (panairi) i Kabashit te ishin ne nje dite. Hoxhes dhe disa burrave menduan te gjejne nje zgjidhje per pajtimin mes familjeve te kater vllaznive. Duke bisedu burrat me hoxhen , hoxha u paska than: "Pas faljes , vallja qe burrat kecejn eshte momenti ma i mire per ti pajtu keto familje." Puna u organizu ne ate menyre qe ne valle te dalin dy burra nga vllaznia myslimane dhe dy burra nga vllaznia katolike. Siç e dime , vallja e Kabashit eshte valle e forte , epike , emocionale dhe lodraxhis ju tha qe nga mesi i valles te bjer lodres pak me shpejt. Ashtu ndodhi. Me shpejtimin e valles kater burrat qe po kcenin vallen hasin ne njeri - tjetrin dhe ne kete moment te gjithe i uruan: Kshtu te gezuar u bashkofshi ! Ne kete moment hoxha i uroj duke u thene: "Kjo dite e madhe , dite gezimi le te jete kjo valle shenje e bashkimit dhe e forcimit te fisit te Kabashit dhe vllaznis tuj!" Dhe prej asaj dite Vallja e Kabashit eshte kercyer nga kater burra."
Perveç Valles se Kabashit , jane te njohura dhe vallet: "Valle Veni" , "Vallja e Beses" , "Vallja e zogut" , "Vallja e gjarprit", "Valle Vendi"(qe kercehet nga burrat por edhe nga grat) etj
(Mikpritja , vallet, rapsodia etj)
Mikpritja ne fisin e Kabashit eshte gje e shejnte dhe nder virtytet me te veçanta te Kabashasve me te cilat ai krenon veten dhe treven. Kur nje shtepi Kabashi ka mysafir , i zoti i shtepise e pret me nderime te larta dhe me respekt. Pas nderimeve ne pritjen , marrjen e armes dhe vendosjen e saj ne vendin e saj, i zoti i shtepis e pret mysafirin e Oden e vecaten e cila quhet Oda e miqve, Oda e Pritjes apo Oda e mysafirit. Ne Kabash dhe Puke eshte njohur shprehja "Ma plaku te oxhaku" keshtu qoshja e oxhakut eshte respekt i lart me rendesi te vecante. Aty nuk mund te ulet kushdo. Ai qe ulet ne qoshe te oxhakut te Odes duhet te jene titullar si psh; Mik, kreu i fisit , hoxhe apo prif etj. Burrat duhet te ulen kembekryq. Ai pret dhe uron te zotin e shtepis me muhabet. Pershembull ne rast dasme; I zoti i shtepise i thote mikut: Mire se erdhe mik! Mire se t'pruni Zoti! dhe miku ia kthen: "Mire se te gjeta mik...!
Nese ne krye te mysafirve eshte hoxha apo prifti , ai ulet ne vend te pare , ne qoshe te oxhakut. Hoxha ka per zakon te zgjedh burrin e dyte pas vetes, ndersa ndihmesi i tij (qe mund te jet muezini apo dikush tjeter) qendron ne fund.
Ne Kabash , Puke , Qerret , Micoj , Kryezi , nje pjese te Iballes dhe Malzi etj i zoti i shtepis nuk leviz nga vendi (qoshja tjeter e oxhakut qe eshte per te zotin e shtepis), kjo ne respekt te mysafirit, mikut etj.
Tek familjet muslimane por edhe katolike i zoti i shtepis ulet ne te djathte te oxhakut kjo per faktin se: "Kur i zoti i shtepis i drejtohet mysafirit per muhabet , ti drejtohet nga ana e mbare , nga e djathta duke i thene si fillim ne dore ne zemer : "Mire se erdhet, e mire se ju pruni Zoti !" "Rehatohuni si ne shpin tuj" etj. Kjo tradit tek muslimanet merr edhe pesh fetare pasi sipas islamit "Punet e mira si ngrenja e ushqimit , veshja , dalja nga shtepia, hyrja ne shtepi fillojne me te djathten."
Sherbimet ne Odë
Te gjitha sherbimet ndaj mysafirit si: larja e duarve, servirja e ushqimit etj e ben nje nga meshkujt e shtepise. Ne Kabash , Puke etj grat e shtepis nuk i kan ba sherbim mysafirit. Ashtu sikurse rregullat e tjera edhe servirja e ushqimit ne sofer ka rregullin e saj. Ne respekt te mysafirit apo miqve i zoti e shtepis pret dashin. Koken e dashit e ndan ne dy pjese. Nje pjese i jepet mysafirit dhe e mban per vete dhe pjesa tjeter e mban i zoti i shtepise. Ne disa bajraqe te tjera ka disa ndryshme; psh: Gjysmen e kokes se dashit ia japin mysafirit ndersa gjysmen tjeter burrit te dyte mysafir, i dyti ia kalon te tretit, dhe ndqiet ky rregull derisa sa te arri tek i zoti i shtepise. Sofra ka rregulla te veçanta ne rastet ceremoniale si: fejes, dasem , mort apo festa fetare.
Vallet e Kabashit
Kabashi ka disa valle , por me e njohura eshte Vallja e Kabashit . Zanafillja e kesaj valleja eshte qendra e fisit te Kabashit. Sipas kujteses popullore ne fillim vallja eshte kercy nga dy burra dhe sipas tradites se besimtareve mysliman , vallja kcehej sidomos pas faljes se bajrameve ne xhami kur burrat beheshin bashke per falje , vallen dhe vizitat neper shtepit e katundit. Mirepo pas ndodhis mes vllaznive te kater vellezerve pra Koke Lekes me Hader Leken , vllaznia u nda ne dy qenderime sa puna shkoj deri aty te mos flisnin familjet e vllaznive me njeri-tjetrin. Kjo gje shqetesoi shume Kabashasit e tjere. Hoxha i xhamise kishte tentuar disa here qe ta shuante kete meri por nuk ia doli. Pas nje kohe qelloi qe festa e Kurban Bajramit dhe tretia (panairi) i Kabashit te ishin ne nje dite. Hoxhes dhe disa burrave menduan te gjejne nje zgjidhje per pajtimin mes familjeve te kater vllaznive. Duke bisedu burrat me hoxhen , hoxha u paska than: "Pas faljes , vallja qe burrat kecejn eshte momenti ma i mire per ti pajtu keto familje." Puna u organizu ne ate menyre qe ne valle te dalin dy burra nga vllaznia myslimane dhe dy burra nga vllaznia katolike. Siç e dime , vallja e Kabashit eshte valle e forte , epike , emocionale dhe lodraxhis ju tha qe nga mesi i valles te bjer lodres pak me shpejt. Ashtu ndodhi. Me shpejtimin e valles kater burrat qe po kcenin vallen hasin ne njeri - tjetrin dhe ne kete moment te gjithe i uruan: Kshtu te gezuar u bashkofshi ! Ne kete moment hoxha i uroj duke u thene: "Kjo dite e madhe , dite gezimi le te jete kjo valle shenje e bashkimit dhe e forcimit te fisit te Kabashit dhe vllaznis tuj!" Dhe prej asaj dite Vallja e Kabashit eshte kercyer nga kater burra."
Perveç Valles se Kabashit , jane te njohura dhe vallet: "Valle Veni" , "Vallja e Beses" , "Vallja e zogut" , "Vallja e gjarprit", "Valle Vendi"(qe kercehet nga burrat por edhe nga grat) etj
Kostumologjia - Veshjet tradicionale
Sa i takon kostumologjise ne rrethin e Pukes kemi: Veshjen e Kabashit dhe Pukes dhe Komanit. Veshjet e Kabashit dhe te Pukes perbehen nga: Ksulla (plis) i bardh, xhamadani , jeleku i shajakut, Tirqe, xhupeta , kemish , kemisha e gjate, brezi , tlinat, kanaci , çorapet, opingat, zbukurime te ndryshme per grat, shamia etj. Brenda ketyre ketyre dy bajraqeve (Kabash dhe Puke) kemi edhe keto veshje: Guja, zhguni, tallagani, gazhupi etj.
Ne kostumologjin e Kabashit dhe Pukes e veçante eshte Kanaci . Kanaci eshte veshje e grave musliman te cilen qe vesh Kabashi dhe Puka. Ne vetvete kanaci tregon respektin qe zona kishte per grat duke nxjerr ne pah lirin dhe bukurin e tyre. Po ashtu kanaci tregon per aftesin qe grat dhe vajzat e Kabashit dhe te Pukes kishin ne punimin me dore duke i renditur ato si grat me artizane ne trevat shqiptare.
Sipas prof. Xhemal Meçi fjala " kanac " vjen prej fjales "kane" e cila vjen per shkak te ngjyres se kuqe qe lyhet kanaci. Edhe sot ngjyrimi me te kuqe ne Puke e quajne "kane". Po ashtu pergatitja e nuses ne Kabash dhe Puke quhet kanagjegj. (Lexo: "Kanaci , veshja tradiconale e Kabashit" Gezim Kopani v.2020)
Studiues dhe Historian te shquar kane thene per Kabashin:
Eqerem Çabej
"Jam shume i kenaqur qe njoha kete treve interesante te vendit tone dhe njerezit e saj." (viti 1977)
Jup Kastrati
"Tri here ketu ne Kabash , tri here shume i kenaqur. Arsimtare te vullnetshem, auditor i vemendshem, popull fisnik e me tradita shekullore qe duhen studiuar." (viti 1980)
Jup Kastrati
"Tri here ketu ne Kabash , tri here shume i kenaqur. Arsimtare te vullnetshem, auditor i vemendshem, popull fisnik e me tradita shekullore qe duhen studiuar." (viti 1980)
Gjergj Fishta
"Ai asht Çoju i Mar Kol Dinit,
Prek Kabashit te Dukagjinit." (viti 1937)
Sulejman Vokshi
"Bini ju Kabash , heu Burra,
Bini m'thika e m'kacaturra." (viti 1937)
Domeniko Pasi
"Kabashi i famshem eshte bajraku i pare ne malet e Pukes." (viti 1888)
Ahmet Osja
"Njeri nga fiset e hershme shqiptare me emer te madh eshte ai i Kabashit." (viti 2005)
Sulejman Vokshi
"Bini ju Kabash , heu Burra,
Bini m'thika e m'kacaturra." (viti 1937)
Domeniko Pasi
"Kabashi i famshem eshte bajraku i pare ne malet e Pukes." (viti 1888)
Ahmet Osja
"Njeri nga fiset e hershme shqiptare me emer te madh eshte ai i Kabashit." (viti 2005)
Pergatiti
Gezim KOPANI
Shenim:
Per shkak te gjetjeve te reja, ky artikull eshte vazhdimisht ne perditesim dhe ne shtim te informacioneve.
Kusho qe ka te dhena te reja le t'me shkruaj: gezimi_01@hotmail.com Ju faleminderit
___________
1. Kabashi eshte vendbanim i lashte i mesjetes dhe qe perfshihej brenda treves se Ilire Pirust. Gjate antikitetit ekonomia e Kabashit u zhvillua aq shume sa u krijun qyteza si: Ad Picaria , Kabashi , Dalmace , Shqeli , Gralisht , Iballe , Spasi , Sarda (Shurdhahu) etj. Ne shek. XI-XIII treva e Pukes perfshihet ne Principaten e Arberit. Sipas I. Zamputit : "Ne veri Puka ishte ne vartesi me Principaten e Gentes , dhe brenda vendit ne treven nderkrahinore te Pulatum". Pas kesaj Puka behet krahina kryesore e Principates se Dukagjini , por pa i humbur lidhjet e vjetra. Keto lidhje vihen re sidomos tek veshjet siç eshte ajo "Pultake".
Ne Principatene Dukagjinit nder te tjere perfshiheshin: Puka , Kabashi , Mirdita , Luma , Rrafshi i Dukagjinit , Zadrima etj. Duhet te kemi parasysh se: Lek Dukagjini i cili qe bashkohes i Skenderbeut eshte Lek Dukagjini III-te qe luftoi ne mbrojtje te Kalas se Krujes, Shkodres etj. Ai mori pjese edhe ne kryengritjen e vitit 1481 duke u bere keshtu nje nga personazhet me te rendesishme te kohes dhe te historise , kjo sidomos ne Dukagjin. Mbi aktet e tij banoret e respektonin duke i vendos vendeve emrin e tij si pershembull: Kalaje e Lekes ne Kabash , Micoj , Flet , Spaç , Mirdite , Kulla e Lekes ne Pap Berishe , Dardhe , Vaspas , Shemri etj si dhe eshte i njohur kodifikimi ligjor i njohur " Kanuni i Lek Dukagjinit " qe njihet si e Drejta Dokesore e treves se Dukagjinit. Kanun te tyre ka Puka , Mirdita deri edhe Kolonja.
2. Fis ; Do te thote bashkesi individesh qe kane prejardhje sipas deges mashkullore nga nje shtergjysh i perbashket.
Per shkak te gjetjeve te reja, ky artikull eshte vazhdimisht ne perditesim dhe ne shtim te informacioneve.
Kusho qe ka te dhena te reja le t'me shkruaj: gezimi_01@hotmail.com Ju faleminderit
___________
1. Kabashi eshte vendbanim i lashte i mesjetes dhe qe perfshihej brenda treves se Ilire Pirust. Gjate antikitetit ekonomia e Kabashit u zhvillua aq shume sa u krijun qyteza si: Ad Picaria , Kabashi , Dalmace , Shqeli , Gralisht , Iballe , Spasi , Sarda (Shurdhahu) etj. Ne shek. XI-XIII treva e Pukes perfshihet ne Principaten e Arberit. Sipas I. Zamputit : "Ne veri Puka ishte ne vartesi me Principaten e Gentes , dhe brenda vendit ne treven nderkrahinore te Pulatum". Pas kesaj Puka behet krahina kryesore e Principates se Dukagjini , por pa i humbur lidhjet e vjetra. Keto lidhje vihen re sidomos tek veshjet siç eshte ajo "Pultake".
Ne Principatene Dukagjinit nder te tjere perfshiheshin: Puka , Kabashi , Mirdita , Luma , Rrafshi i Dukagjinit , Zadrima etj. Duhet te kemi parasysh se: Lek Dukagjini i cili qe bashkohes i Skenderbeut eshte Lek Dukagjini III-te qe luftoi ne mbrojtje te Kalas se Krujes, Shkodres etj. Ai mori pjese edhe ne kryengritjen e vitit 1481 duke u bere keshtu nje nga personazhet me te rendesishme te kohes dhe te historise , kjo sidomos ne Dukagjin. Mbi aktet e tij banoret e respektonin duke i vendos vendeve emrin e tij si pershembull: Kalaje e Lekes ne Kabash , Micoj , Flet , Spaç , Mirdite , Kulla e Lekes ne Pap Berishe , Dardhe , Vaspas , Shemri etj si dhe eshte i njohur kodifikimi ligjor i njohur " Kanuni i Lek Dukagjinit " qe njihet si e Drejta Dokesore e treves se Dukagjinit. Kanun te tyre ka Puka , Mirdita deri edhe Kolonja.
2. Fis ; Do te thote bashkesi individesh qe kane prejardhje sipas deges mashkullore nga nje shtergjysh i perbashket.
3. Bajrak; Eshte term osman qe d.m.th: "flamur" me te cilin kuptohet: Prisi i fisit , Udheheqes fisi , po ashtu ka dhe kuptim ushtarak si drejtues.
4. Nder ato qe u larguan nga Fisi i Kabashit te Pukes ishte nje pjese e familjes se Hader Lekes i cili thuhet se kishte dy djem: Ahmeti dhe Zeneli. Disa thone se nga Kabash i Pukes kane migruar ne Prizren kater vllazni: Hyseni (Cenaj), Bala (Balaj) , Muça (Muçaj) dhe Veseli. Thuhet se ata u vendosen ne Prizren rreth vitit 1730 pikerisht ne verilindje te Prizrenit. Teksa ato po kerkonin toke per te ble, jane takuar me Iljaz Agen prej te cilit kerkoj ti blejne toke. Pas bisedimeve Iljazi pranoi tju jap toke por me kusht; aq sa te mbjellin nje kale grure (theken), por burrat e Kabashit u treguan te zgjuar duke mbjell grurin aq rralle saqe zun gjithe podinat ne dy anet e lumit. Kur gruri u rrit , vjen Iljaz Aga i cili kuptoj veprimin e zgjuar dhe tha: Ju paskeni zan gjith vendin ? Burrat e Kabashit thane: "Ne çfare te duash te bejm be se kemi mbjell vetem nje kal grure!"
Te lumi afer tokes se Kabashit ata ndertuan tre mullinje, keshtu ata u ben te njohur si mullixhinje te zot. Pasuria e tyre u shtua aq sa blen troje dhe toka edhe ne qytetin e Prizrenit. Tel banimet e vjetra te fshatit Kabash te Vendit ne maje te kodres ndodhet nje kala e vjeter. Thuhet se i perket shekullit te 6-te. Historianet kane shkruar per kete vendbanim duke e cilesuar vendbanim i vjeter Ilir dhe permendin Kishen e Keqe (Kisha e Shen Pjetrit) e cila ndodhet brenda shpelles. Thuhet se pikturat murale te kesaj kishe i perkashin shekullit te 6-7. Permenda Kishen e Shen Pjetrit nuk eshte kishe sllave (serbe) siç ato prendetojne padrejtesisht dhe pas asnje baze. Disa thone se ne kete kishe ka qene nje murg shqiptar i quajtur Shen Pjetri i cili jetoj aty si asket me qellim afrimin me perendin. Ndersa serbet per kete vend i thone: Sveti Petar dhe se sipas tyre eshte manastir serb pir ky eshte trillim. Serbet nen doktrinen e Stefan Dushanit dhe me vone nen drejtimin e kryeministrit serb Nikolla Pashiqi ne vitin 1912 ushtria serbe hyri ne Prizren duke vazhduar deri ne Flet te Pukes.
5. Shën Pali eshte Kishe Katolike qe ndodhet ne Kabash te Pukes . Ajo eshte monument kulture e kategorise se pare.
6. Nopça ka lindur ne vitin 1877. Ai e vizitoi disa here veriun e Shqiperise sidomos ne vitin 1903 dhe 1922. Ai shkroi vepren: "Geographie und Geologie Nordalbaniens" qe dmth: "Gjeografia dhe gjeologjia e Shqiperise Veriore" te cilen e ilustron me hartat e para gjeologjike 1:200 000 te Shqiperise se Veriut. Liber me 620 faqe botuar ne Budapest ne vitin 1929. Po ashtu ai beri studime etnografike mbi fiset e veritut te Shqiperise te titullura: "Das Katholische Nordalbanin" dmth; "Shqipertia veriore katolike, viti 1907", "Aus Sala und Klementi" dmth; "Nga Shala dhe Kelmendi" viti 1910, "Die Bergstamme Nordalbanines und ihr Gewohnheitsrexht" dmth; "Fiset e Malsise se Shqiperise Veriure dhe e drejta zakonore e tyre." po ashtu shkruajti: "Topographie und Stammesorganisation in Nordalbanian." dmth; "Topografia e organizimit fisnore te Shqiperise se Veriut." botuar ne Ohrlingen ne vitin 1932 etj.
7. Lexo: "Perhapja e besimit mysliman ne rrethin e Pukes nder vitit (1523-1990)" Gezim Kopani botuar ne revisten shkencore "Zani i Nalt" fq.100.
8. Robert Elsie "Fiset Shqiptare - The Tribes of Albania" fq. 271
9.* Ne kete artikull ka fotografi te publikuara per here te pare nga Gezim Kopani si psh; "Mejtepi i fshatit Kabash , Puke para 85 vitesh" v.2020.
** Fotografi e publikuar nga ne blogun e gezimkopani.blogspot.com
4. Nder ato qe u larguan nga Fisi i Kabashit te Pukes ishte nje pjese e familjes se Hader Lekes i cili thuhet se kishte dy djem: Ahmeti dhe Zeneli. Disa thone se nga Kabash i Pukes kane migruar ne Prizren kater vllazni: Hyseni (Cenaj), Bala (Balaj) , Muça (Muçaj) dhe Veseli. Thuhet se ata u vendosen ne Prizren rreth vitit 1730 pikerisht ne verilindje te Prizrenit. Teksa ato po kerkonin toke per te ble, jane takuar me Iljaz Agen prej te cilit kerkoj ti blejne toke. Pas bisedimeve Iljazi pranoi tju jap toke por me kusht; aq sa te mbjellin nje kale grure (theken), por burrat e Kabashit u treguan te zgjuar duke mbjell grurin aq rralle saqe zun gjithe podinat ne dy anet e lumit. Kur gruri u rrit , vjen Iljaz Aga i cili kuptoj veprimin e zgjuar dhe tha: Ju paskeni zan gjith vendin ? Burrat e Kabashit thane: "Ne çfare te duash te bejm be se kemi mbjell vetem nje kal grure!"
Te lumi afer tokes se Kabashit ata ndertuan tre mullinje, keshtu ata u ben te njohur si mullixhinje te zot. Pasuria e tyre u shtua aq sa blen troje dhe toka edhe ne qytetin e Prizrenit. Tel banimet e vjetra te fshatit Kabash te Vendit ne maje te kodres ndodhet nje kala e vjeter. Thuhet se i perket shekullit te 6-te. Historianet kane shkruar per kete vendbanim duke e cilesuar vendbanim i vjeter Ilir dhe permendin Kishen e Keqe (Kisha e Shen Pjetrit) e cila ndodhet brenda shpelles. Thuhet se pikturat murale te kesaj kishe i perkashin shekullit te 6-7. Permenda Kishen e Shen Pjetrit nuk eshte kishe sllave (serbe) siç ato prendetojne padrejtesisht dhe pas asnje baze. Disa thone se ne kete kishe ka qene nje murg shqiptar i quajtur Shen Pjetri i cili jetoj aty si asket me qellim afrimin me perendin. Ndersa serbet per kete vend i thone: Sveti Petar dhe se sipas tyre eshte manastir serb pir ky eshte trillim. Serbet nen doktrinen e Stefan Dushanit dhe me vone nen drejtimin e kryeministrit serb Nikolla Pashiqi ne vitin 1912 ushtria serbe hyri ne Prizren duke vazhduar deri ne Flet te Pukes.
5. Shën Pali eshte Kishe Katolike qe ndodhet ne Kabash te Pukes . Ajo eshte monument kulture e kategorise se pare.
6. Nopça ka lindur ne vitin 1877. Ai e vizitoi disa here veriun e Shqiperise sidomos ne vitin 1903 dhe 1922. Ai shkroi vepren: "Geographie und Geologie Nordalbaniens" qe dmth: "Gjeografia dhe gjeologjia e Shqiperise Veriore" te cilen e ilustron me hartat e para gjeologjike 1:200 000 te Shqiperise se Veriut. Liber me 620 faqe botuar ne Budapest ne vitin 1929. Po ashtu ai beri studime etnografike mbi fiset e veritut te Shqiperise te titullura: "Das Katholische Nordalbanin" dmth; "Shqipertia veriore katolike, viti 1907", "Aus Sala und Klementi" dmth; "Nga Shala dhe Kelmendi" viti 1910, "Die Bergstamme Nordalbanines und ihr Gewohnheitsrexht" dmth; "Fiset e Malsise se Shqiperise Veriure dhe e drejta zakonore e tyre." po ashtu shkruajti: "Topographie und Stammesorganisation in Nordalbanian." dmth; "Topografia e organizimit fisnore te Shqiperise se Veriut." botuar ne Ohrlingen ne vitin 1932 etj.
7. Lexo: "Perhapja e besimit mysliman ne rrethin e Pukes nder vitit (1523-1990)" Gezim Kopani botuar ne revisten shkencore "Zani i Nalt" fq.100.
8. Robert Elsie "Fiset Shqiptare - The Tribes of Albania" fq. 271
9.* Ne kete artikull ka fotografi te publikuara per here te pare nga Gezim Kopani si psh; "Mejtepi i fshatit Kabash , Puke para 85 vitesh" v.2020.
** Fotografi e publikuar nga ne blogun e gezimkopani.blogspot.com
Ne lidhje me fshatin Kabash ju mund te lexoni edhe keto artikuj:
Origjina e Kabashit të Prizrenit
Panairi i Kabashit - Puke
Origjina e Kabashit të Prizrenit
Panairi i Kabashit - Puke
Kabashasit e Pukës në fshatin Gurrakoc të Istogut , Kosovë
Ne tetor te vitit 1994 rihapet Mejtepi i xhamise se fshatit Kabash - Puke
Ne tetor te vitit 1994 rihapet Mejtepi i xhamise se fshatit Kabash - Puke
 |
| Xhamia e Fshatit Kabash |
 |
| Fshati Meçe, Kabash-Puke (Fotografi e bere ne oborrin e shtepise se Qazim dhe Xhevedet Kopani |
 |
| Fotografi e bere ne fshatin Meçe (ish stanet e vjetra te fisit te Kabashit) |
 |
| Myftiu Gezim Kopani me Selimin djali i imam Sadik Prishtines i cili per shume vite ka dhene mesim ne Mejtepin e xhamise se fshatit Kabash , Puke |
 |
| Halil Kopani |
 |
| Fotografi e bere ne fshatin Kabash, pas nje takimi te Myftiut Gezim Kopani me banoret |
 |
| Fotografi e bere ne fshatin Meçe. Ne foto jane: Xhevdet Kopani, Gezim Kopani, Ersi dhe Engin Kopani |
 |
| Fotografi e vjeter e bere ne fshatin Meçe |
 |
| Fotografi e bere tek xhamia e fshatit Kabash, Puke. Foto e bere pas nje takimi te Myftiut Gezim Kopani me besimtaret mysliman dhe jo vetem |
 |
| Haxhi Barxhani |
 |
| Fotografi e bere ne Kabash , Puke Ne fotografi familja e Haxhi Barxhanit |
 |
| Hurdha e Frashnit ne fshatin Meçe |
 |
| Hurdha e Frashnit ne fshatin Meçe |
Subscribe to:
Posts (Atom)